Bài giảng Ngữ văn Lớp 11 - Tiết 40: Đọc văn: Hai đứa trẻ (Thạch Lam) - Nguyễn Minh Đức

TRƯỜNG THPT RẠCH GẦM XOÀI MÚTNHÓM NGỮ VĂNCHAØO MÖØNG QUYÙ THAÀY COÂVEÀ THAM DÖÏ HOÄI GIAÛNGMoân : NGÖÕ VAÊNGiaùo vieân : Nguyễn Minh ĐứcTHẠCH LAM ( 1910 - 1942)Nhà văn Thạch Lam nhận xét: Dối với tôi văn chương không phải là một cách đem đến cho người đọc sự thoát li trong sự quên, văn chương là một thứ khí giới thanh cao và đắc lực mà chúng ta có thể vừa tố cáo vừa thay đổi cái giả dối tàn ác làm cho lòng người trong sạch và phong phú hơn HAI ĐỨA TRẺThạch LamTiết 40HAI ĐỨA TRẺThaïch Lam I – Giới thiệu	1 - Tác giả	2 - Tác phẩm II – Đọc hiểu văn bản	1 - Phố huyện lúc chiều tàn	a. Cảnh chiều tàn	b. Những mảnh đời tàn	c. Tâm trạng của chị em Liên 	2 - Phố huyện lúc đêm khuya	3 - Hình ảnh đoàn tàu và tâm trạng của Liên	 khi tàu đến và đi qua. III – Tổng kết 	1 – Nội dung	2 – Nghệ thuậtI/ Giới thiệu:1.Tác giả: Thạch Lam (1910 - 1942)-Tên khai sinh là Nguyễn Tường Vinh sau đổi thành Nguyễn Tường Lân -Quê nội ở Hội An, (Quãng Nam). Thưở nhỏ ông sống ở quê ngoại thuộc huyện Cẩm Giàng, tỉnh Hải Dương -Là cây bút viết truyện ngắn tài ba xuất sắc. -Truyện ngắn Thạch Lam thường không có cốt truyện, chuyên khai thác nội tâm nhân vật. Mỗi truyện như một bài thơ trữ tình. - Văn Thạch Lam trong sáng giản dị, thâm trầm, sâu sắc.- Sáng tác chính: SGKChiều, chiều rồi. Một chiều êm ả như ru, văng vẳng tiếng ếch nhái... theo gió nhẹ đưa vào. Liên ngồi yên lặng... đôi mắt chị bóng tối ngập đầy dần và cái buồn của buổi chiều quê thấm thía vào tâm hồn ngây thơ... Liên không hiểu sao,... nhưng lòng buồn man mác trước cái giờ khắc của ngày tàn. Tiếng trống thu không...từng tiếng một vang ra để gọi buổi chiều. Phương tây đỏ rực như lửa cháy mây ánh hồng như hòn than sắp tàn. Dãy tre làng trước mắt đen lại cắt hình trên nền trời.Truyện ngắnHAI ĐỨA TRẺNhư một bài thơ2.T¸c phÈmXuÊt xø: T¸c phÈm ®­îc in ë tËp “N¾ng trong v­ên (1938).b. Bèi c¶nh: Phố huyện nghÌo, ga xÐp CÈm Giàng, quª ngo¹i cña nhµ v¨n nh÷ng n¨m tr­íc C¸ch mạng Th¸ng T¸m (1945).c. Bè côc:+ §o¹n 1: “Tõ ®Çu vÒ phÝa lµng”-> Phè huyÖn lóc chiÒu tµn+ §o¹n 2: “ Trêi ®· b¾t ®Çu ®ªm..h»ng ngµy cña hä”->Phè huyÖn trong ®ªm.+§o¹n 3: Cßn l¹i ->Phè huyÖn vÒ khuya. TÓM TẮTChị em Liên và An là hai đứa trẻ được mẹ giao trông coi một cửa hàng tạp hoá nhỏ xíu tại một phố huyện nghèo bên cạnh ga xe lửa, để giúp gia đình vốn đã lao đao : cha mất việc, cả nhà phải bỏ Hà Nội chuyển về sinh sống ở quê. Cũng như nhiều người dân lam lũ tại phố huyện, hai chị em Liên, An vừa bán hàng vừa trông chờ chuyến tàu đêm từ Hà Nội về, ầm ầm lăn bánh qua phố huyện rồi khuất dạng, im tiếng trong trời đêm sâu thẳm. Lúc đó người buôn bán ở phố huyện mới dọn hàng sau một tối ế ẩm để trở về nhà. Còn hai đứa trẻ dần dần chìm vào giấc ngủ yên tĩnh.II. Đọc - hiểu văn bản1. Bức tranh phố huyện lúc chiều tàn- Âm thanh+ Tiếng trống thu không.+ Tiếng ếch nhái kêu ran ngoài đồng ruộng theo gió đưa vào.+ Tiếng muỗi vo ve trong cửa hàng của chị em Liên.- Hình ảnh và màu sắc+ Phương tây đỏ rực như lửa cháy.+ Những đám mây ánh hồng như hòn than sắp tàn.+ Dãy tre làng đen lại.Đường nét: dãy tre làng cắt hình rõ rệt trên nền trời Một bức tranh đồng quê quen thuộc, gần gũi và gợi cảm; bình dị mà không kém phần thơ mộng mang cốt cách Việt Nama. Cảnh chiều tàn của thiên nhiển phố huyện1. Bức tranh phố huyện lúc chiều tànb. Bức tranh đời sống phố huyện* Cảnh chợ tàn :+ Người về hết, tiếng ồn ào mất.+ Chỉ còn lại rác rưởi, vỏ bưởi, vỏ thị, lá nhãn, lá mía+ Mùi âm ẩm của hơi nóng ban ngày và cát bụi. Chợ nghèo, buồn vắng xao xác - không gian làng quê Việt Nam trước cách mạng tháng Tám. Chợ là bộ mặt kinh tế, tập trung sức sống của một vùng. Miêu tả cảnh chợ tàn, Thạch Lam làm nổi bật vẻ nghèo nàn, xơ xác, tiêu điều của phố huyện.	 * Nh÷ng m¶nh ®êi tµn+ Nh÷ng ®øa trÎ con nhµ nghÌo, ®i l¹i t×m tßi, nhÆt nh¹nh nh÷ng thø cßn sãt l¹i ë chî.+ MÑ con chÞ Tý víi hµng n­íc s¬ sµi, Õ Èm.+ ChÞ em Liªn ngåi trªn c¸i châng n¸t ®Ó tr«ng coi quÇy t¹p hãa nhá xÝu.+ Bµ cô Thi ®iªn víi tiÕng c­êi khanh kh¸ch, l¶o ®¶o lÈn vµo bãng tèi. + Gia ®×nh b¸c XÈm : c¶nh ®êi bÊt h¹nh sèng tr«ng chê vµo sù bè thÝ cña ng­êi ®êi. Cuéc sèng chËt vËt nghÌo ®ãi vµ tiªu ®iÒu ®Õn th¶m h¹i. C¸i nh×n xãt th­¬ng da diÕt mµ kÝn ®¸o cña Th¹ch Lam	c Tâm trạng chị em Liên trước cảnh ngày tàn và những kiếp người tàn tạ :- Ngồi im lặng, mắt ngập đầy bóng tối. Lòng buồn man mác trước giờ khắc của ngày tàn. Cảm nhận mùi riêng của đất, của quê hương này. Động lòng thương bọn trẻ con nhà nghèo. Xót thương cho mẹ con chị Tý. Là cô bé có tâm hồn tinh tế, nhạy cảm, có lòng trắc ẩn đối với con người, đồng cảm với những người nghèo khổ. Tác giả bày tỏ tình cảm yêu mến gắn bó đối với quê hương đất nước; cảm thông thương xót đối với những kiếp người nghèo khổ. 2 - Phố huyện lúc đêm khuya- Hình tượng bóng tối :+ Bóng tối đen kịt bao trùm lên đường phố và các ngõ vào làng, ra sông, qua chợ, về nhà.+ Bóng tối đậm đặc cả bầu không khí, tiếng trống cầm canh cũng không xuyên qua được bóng tối dày đặc “tung lên một tiếng ngắn khô khan không vang động ra xa rồi chìm ngay vào bóng tối”Bóng đêm là hướng đi tới, đi về, đi đến, đi ra của bao người; trở thành số phận, tương lai của người dân phố huyện. “Chừng ấy người trong bóng tối mong đợi cho một cái gì tươi sáng cho sự sống nghèo khổ hằng ngày của họ”.Thể hiện nỗi day dứt thấm thía nỗi buồn thân phận và niềm cảm thông của tác giả.- Hình tượng ánh sáng :+Khe sáng lọt ra từ những cánh cửa khép hờ trong phố. +Ánh sáng của sao và vệt sáng của đom đóm.+Quầng sáng thân mật quanh ngọn đèn của chị Tý.+Chấm lửa nhỏ và vàng từ bếp phở của bác Siêu.+ Từng hột sáng thưa thớt từ ngọn đèn vặn nhỏ của Liên.Thñ ph¸p t­¬ng ph¶n=> Biểu tượng cho những kiếp người nhỏ bé vô danh sống leo lét trong đêm tối mênh mông của xã hội cũ: Nhịp sống lặp đi lặp lại một cách đơn điệu, buồn tẻ, quẩn quanh, tăm tối, lầm lũi, nhẫn nhục.¸nh s¸ng khiÕn bãng tèi thªm dµy ®ÆcBãng tèi khiÕn ¸nh s¸ng thªm leo lÐtBóng tố bao trùm, đậm đặc mênh môngÁnh sáng nhỏ nhoi, mong manh đến tội nghiệp Giọng văn đều đều, chậm buồn tha thiết thể hiện niềm xót thương da diết của Thạch Lam3. Hình ảnh đoàn tàu - TL tập trung bút lực miêu tả một cách tỉ mỉ, kĩ lưỡng theo trình tự thời gian, qua tâm trạng chờ mong của Liên và An cùng với người dân phố huyện nghèo: - Hình ảnh đoàn tàu lặp 10 lần trong tác phẩm.- Đoàn tàu từ Hà Nội “ với những toa đèn sáng trưng, những toa hạng trên sang trọng lố nhố người, đồng và kền lấp lánh” nó đối lập với cuộc ssống mòn mỏi, nghèo nàn, tối tăm và quẩn quanh của người dân phố huyện- Đối với chị em Liên, chuyến tàu đêm còn gợi nhớ về những kỉ niệm của ngày xưa sung sướng, của Hà Nội xa xăm,Hà Nội rực sáng và huyên náo- Đó là thói quen, là niềm vui, là sự chờ đợi -> trở thành nhu cầu thiết yếu hàng ngày cho đời sống tinh thần người dân phố huyện - Chuyến tàu đêm “ như đã đem một thế giới khác đi qua” đoàn tàu đến và đi như một lịch trình nhưng hình ảnh đoàn tàu sáng trưng cũng tạo một thoáng vui, một niềm an ủi, một nỗi khao khát mơ hồ, một mơ ước không bao giờ tắt, một chút tươi sáng cho sự sống nghèo khổ, đơn điệu, tẻ nhạt hàng ngày của họ3. Hình ảnh đoàn tàu  Cuộc sống mòn mỏi nơi phố huyện như cái ao tù vô hình muốm nhân chìm họ. Cố thức để dợi đoàn tàu là những nổ lựa muốn ngoi lên bám vào cái phao tin thần để khỏi bị chìm ngập trong không gian nghèo nàn và tù túng nơi phố huyện: Đó là giá trị nhân văn vủa tác phẩm - Sau khi đoàn tàu đi qua: phố huyện lại chìm vào yên tĩnh, tịch mịch=> Hiện thực cảnh đời buồn tẻ ở một phố huyện nhỏ có một ý nghĩa khái quát: nó tái hiện tính trì trệ từ lâu của XHVN thời Pháp thuộc.III. Tổng kết1. Nghệ thuật:-Truyện không có cốt truyện -Ngôn ngữ súc tích, giàu tính biểu cảm, giàu chất thơ.- Đan xen yếu tố lãng mạn và hiện thực.-Miêu tả tâm lí đặc sắc.2. Nội dung: TL thể hiện một cách nhẹ nhàng mà thấm thía niềm xót thương đối với những kiếp người sống cơ cực, quẩn quanh, bế tắc ở phố huyện nghèo trước CM. Đồng thời, ông cũng thể hiện sự trân trọng đối với những mong ước tuy còn mơ hồn của họ.KÍNH CHUÙC QUYÙ THAÀY CO VAØ CAÙC EM KHOÛE GIAÙO VIEÂN: Nguyễn Minh ĐứcBAØI HOÏC ÑEÁN ÑAÂY LAØ HEÁT