Các tác phẩm Văn học lãng mạn và hiện thực thế kỉ XIX

 ấy làm du kích
Chẳng hiểu vì sao chưa lấy chồng.
***** 
Từ núi qua thôn đường nghẽn lối
Xuân Dục, Đoài Đông cỏ ngút đầy
Sân biến thành ao, nhà đổ chái
Ngổn ngang bờ bụi cánh dơi bay.
***** 
Cha mẹ dìu nhau về nhận đất
Tóc bạc thưong từ mỗi gốc cau
Nửa tranh, nửa mái lều che tạm
Sương trắng khuây dần chuyện xót đau.
****** 
Anh nghe có tiếng người qua chợ
Ta gắng mùa sau lúa sẽ nhiều
Ruộng thấm mồ hôi từng nhát cuốc
Làng ta rồi đẹp biết bao nhiêu.
***** 
Nhưng núi còn kia anh vẫn nhớ
Oán thù còn đó, anh còn đây
ở đâu cô gái làng Xuân Dục
Đã chết vì dân giữa đất này.
***** 
Ai viết tên em thành liệt sĩ
Trên những hàng bia trắng giữa đồng
Ngưòi chê ta mới chính là bạn ta
Nhớ nhau anh gọi em đồng chí
Một tấm lòng trong vạn tấm lòng.
**** 
Anh đi bộ đội sao trên mũ
Mãi mãi là sao sáng dẫn đường
Em sẽ là hoa trên đỉnh núi
Bốn mùa thơm mãi cánh hoa thơm./
Cuộc chia ly màu đỏ
 Nguyễn Mỹ(1935- 1971)
Đó là cuộc chia ly chói ngời sắc đỏ
Tươi như cánh nhạn lai hồng
Trưa một ngày sắp ngả sang đông
Thu bỗng nắng vàng lên rực rỡ
Tôi nhìn thấy một cô áo đỏ
Tiễn đưa chồng trên nắng vườn hoa.
**** 
Chồng của cô sắp sửa đi xa,
Cùng đi với nhiều đồng chí nữa
Chiếc áo đỏ rực như than lửa
Cháy không nguôi trước cảnh chia ly.
***** 
Vườn cây xanh và chiếc nón kia
Không giấu nổi tình yêu cô rực cháy
Không che đươc nước mắt cô đã chảy
Những giọt long lanh nóng bỏng, sáng ngời.
***** 
Chảy trên bình minh đang hé giữa làn môi
Và rạng đông đã bừng lên nét mặt
- Một rạng đông với màu hồng ngọc
Cây si xanh gọi họ đến ngôi.
**** 
Trong bóng rợp của mình nói tới ngày mai
Ngày mai sẽ là ngày sum họp
Đã toả sáng những tâm hồn cao đẹp!
Nắng vẫn còn ngời trên những mắt lá si
Và người chồng ấy đã ra đi...
***** 
Cả vườn hoa đã ngập tràn nắng xế
Nếu anh không có mẹ mãi mãi anh không hiểu được tình mẫu tử. Nếu anh không có em mãi mãi không hiểu được tình anh em
Những cánh hoa đỏ vẫn còn rung nhè hẹ
Gió nói tôi nghe những tiếng thì thào:
 “Khi Tổ quốc cần họ biết sống xa nhau...”
Nhưng tôi biết cái màu đỏ ấy
Cái màu đỏ như cái màu đỏ ấy
Sẽ là bông hoa chuối đỏ tươi
Trên đỉnh dốc cao vẫy gọi đoàn người.
Sẽ là ánh lửa hồng trên bếp
Một làng xa giữa đêm gioá rét...
Nghĩa là màu đỏ theo đi
Như không hề có cuộc chia ly...
 Tháng 9- 1964
Chúng tôi chiến đấu cho người sống mãi Việt Nam ơi!
 Nam Hà
Đất nước
Bốn nghìn năm không nghỉ
Những đạo quân song song cùng lịch sử
Đi suốt thời gia, đi suốt không gian
Sừng sững dưới trời anh dũng hiên ngang
Đất nước
Của những câu chuyện đều làm ta rừn rưng nước mắt
Đã trở thành những bài ca không bao giờ tắt.
Trên mỗi con đường, mỗi thôn xóm ta qua
Từ non ngàn cho tới biển cả.
Đất nước
Của những chiến công hiển hách
Của những con người không bao giờ khuất
Của những tâm hồn!Ôi!Đất nước Viẹt Nam
Mà ta yêu quý vô vàn.
Đất nước
Của thơ ca
Của bốn mùa hoa nở
Đọc trang Kiều tưởng câu hát dân gian
Nghe xôn xao trong gió nội mây ngàn.
Đất nước
Của những dòng sông
Gọi tên nghe mới mát rượi tâm hồn
Ngọt lịm những giọng hò xứ sở
Trong sáng như trời xanh,mượt mà như nhung lụa.
Đất nước
Của những người mẹ
Mặc áo thay vai
Hạt lúa, củ khoai
Bền bỉ nuôi chồng, nuôi con chiến đấu.
Nơi ẩn náu yên ổn nhất là lòng mẹ
Đất nước
Của những người con gái, con trai
Đẹp như hoa hô ngf, cứng hơn sắt thép
Xa nhau không hề rơi nước mắt
Nước mắt để giàng cho ngày gặp mặt.
Đất nước
Của Bác Hồ
Của óc thông minh
Và lòng dũng cảm
Của những đèn pha cách ma mạng
Soi sáng chân trời, xuyên suốt đại dương.
ÔI tuổi thanh xuân!
Mang bốn ngàn năm lịch sử trong tim
Ta sung sướng được làm người con Đất nước
Ta băng xuống trước quân thù như thác
Ta làm bão, làm giông
Ta lay trời, chuyển đất
Ta trút hờn căm đã làm nên vinh quang bất diệt
Sức mạnh bốn ngàn năm đã biến thành bão lửa ngút trời.
Đất nước
Ta hát mãi bài ca đất nước
Cho tuổi thanh xuân sáng bừng lên như ngọc
Cho mắt ta nhìn tân cùng trời
Và cho chân ta đi tới cuối đất
Ôi Tổ quốc mà ta yêu quý nhất
Chúng con chiến đấu xcho ngươi sống mãi Việt Nam ơi!
 Đường Trường Sơn 1964- Bình Thuận 1966
Tiếng gà trưa
 Lê Giang
Tiếng gà trưa cuối phố Như đường rừng thuở ấy
Âm vang đến xa vời Đưa anh về với em
“Đời có thế mà thôi Như đường hành quân đêm
Đã yêu thì yêu mãi” Dẫn ta về phố cũ
Tiếng gà trưa gợi nhớ
Nắm cơm hẩm lưng đồi
“Đời có thế mà thôi
Như chiều mưa sáng nắng”
Tình người là muối mặn
Tình đời là bướm hoa
Gừng cay gừng càng già
Đường xa đường càng nhớ
Tình yêu là khói sinh ra bởi hơi thở nghẹn ngào
Tiếng gà trưa cuối phố
Thay điệp khúc thời gian
Tiếng gà trưa miên man
Như tự tình xứ sở
Sao bồi hồi thế nhỉ
Chỉ một tiếng gà trưa
“Đời có thế mà thôi
Mà thôi đời có thế”
Một tình yêu mới hé
Một mái ngói đang xây
Mỗi mùa lá me bay
Mỗi tiếng gà trưa gọi!...
 Tháng 5-1994
Hồi ức chiến tranh
 Phan Tùng Lưu
Khi tôi biết thế nào là yêu những bông lau cuối mùa đã rụng đầy nơi ngày xưa tôi vẫn thường đội mũ. Hoa lau chẳng thơm gì chỉ gợi buồn và nhớ chốn hoang vu một thuở quân hành. Ngày em tiễn anh đôi mắt nứu về lửa trong lồng ngực. Mong manh quá áo quần em mặc, sắp nứt tung trên thân thể nảy mầm. Anh hành quân hành trang trong tâm ling có một mẹ già mếu máo. Giọt tiễn đưa con giấu vào thân áo, gói đồng quê nức nở khóm tre ngà.Xa. Rất xa sáu, bảy năm trời hành quân bộ nhớ nao lòng em nữa mẹ già ơi! Chiến trường là nơi tiền trạm những người hành hương về bên kia thế giới. Nơi đó có thằng bạn con ra đi rất vội, đồng hương với nhau không kịp ngỏ câu chào. Mặt trời đi mau bỏ quên màu thu trên những làn da và những bộ quần áo lính. Bản năng tự tồn xua khỏi tâm can điều bịn rịn. Cơn sốt cuối cùng chấm dứt chiến tranh. Trời ơi! Đất nước thanh bình có ái sướng cuồng hơn những người cầm súng? Bạn bè tôi về các đoàn thay màu da ủng và nhận thêm đôi chân không phải của mình. Tôi về mang trên đầu vết sẹo câu liêm, hình mảnh trăng gác trên đồi ngày cuối tháng. Ráng chiều đỏ cho màu quê hương hửng sáng, khói vô tư đưa rơm, rạ lên trời. Mẹ chẳng thể chờ, tôi hoá kẻ mồ côi. Em khô héo trong mưa phùn trinh nữ những túi đựng tình yêu căng đầy không còn nữa. Em xơ mướp khô, anh bát đàn đã cũ cọ vào nhau cho vũ khúc luân hồi. Quê hương mình có bao nhiêu triệu lứa đôi như anh, như em của ngày xưa ấy. Dẫu tình yêu có đi về huyền thoại thì tổ quốc ta vẫn mãi mãi trường tồn. Những xóm làng xanh, ngói đỏ như son. Những phố phường nguy nga, tráng lệ chẳng có cách gì ngăn tình yêu tuổi trẻ họ đến với nhau bất cứ lúc nào. Những tượng trẻ dọc trời cao, ghi công những đứa con nằm sâu nơi đáy mộ. Bao mẹ già xưa nước mắt không còn nữa đã rưng rưng khi thành mẹ anh hùng. Hai mươi năm qua, bao nỗi buồn vui, những đúng sai, hăng trầm...vẫn vẹn toàn đất nước. Có một điều ít ai thấy được: Tình yêu xưa mãi mãi không về.
 1995
Dáng đứng Việt Nam
 Lê Anh Xuân
Anh ngã xuống đường băng Tan Sơn Nhất
Nhưng anh gượng đứng lên tỳ súng trên xác trực thăng
Và anh chết trong khi đang đứng bắn
Máu anh phun theo lửa đạn cầu vầu.
*** 
Chợt anh thấy giặc hốt hoảng xin hàng
Có thằng sụp xuống chân Anh tránh đạn
Bởi Anh chết rồi nhưng lòng dũng cảm
Vẫn đứng đàng hoàng nổ súng tấn công
**** 
Anh tên gì? Hỡi Anh yêu quý!
Anh vẫn đứng lặng im như bức thành đồng
Như đôi dép dưới chân Anh giẫm lên bao xác Mỹ
Mà vẫn một màu bình dị, sáng trong.
**** 
Không một tấm hình, không một dòng địa chỉ
Anh chẳng để lại gì cho riêng Anh trước lúc lên đường
Chỉ để lại dáng đứng Việt nam tạc vào thế kỷ
Anh là chiến sĩ giải phóng quân.
**** 
Tên Anh đã thành tên Đất nước
Ơi Anh giải phóng quân
Từ dáng đứng của anh giữa đường băng Tân Sơn Nhất
Tổ quốc bay lên bát ngát mùa xuân.
Tháng 3- 1968
Quê hương
 Giang Nam
Thuở còn thơ ngày hai buổi đến trường
Yêu quê hương qua từng trang sách nhỏ
Ai bảo chăn trâu là khổ?
Tôi mơ màng nghe chim hót trên cao
Những ngày trốn học
Đuổi bướm cầu ao...
Mẹ bắt được chưa đánh roi nào đã khóc!
Cô bé nhà bên
Nhìn tôi cười khúc khích...
**** 
Cách mạng bùng lên 
Rồi kháng chiến trường kỳ
Quê hương đầy bóng giặc
Từ biệt mẹ tôi đi
Cô bé nhà bên(có ao ngờ!)
Cũng vào du kích
Hôm gặp tôi vẫn cười khúc khích
Mắt đen tròn9thương thương quá đi thôi)
Giữa cuộc hành quân không nói được một lời
Đơn vị đi qua, tôi ngoái đầu nhìn lại...
Mưa đầy trời nhưng lòng tôi ấm mãi...
*** 
Hoà bình tôi trở về đây
Với mái trường xưa, bãi mía, luống cày
Lại gặp em
Thẹn thùng nép sau cánh cửa...
Vẫn khúc khích cười khi tôi hỏi nhỏ
Chuyện chồng con(khó nói lắm anh ơi!)
Tôi nắm bàn tay nhỏ nhắn ngậm ngùi
Em vẫn để yên trong tay tôi nóng bỏng...
*** 
Hôm nay nhân được tin em
Không tin được dù đó là sự thật.
Giặc bắn em rồi qoăng mất xác
Chỉ vì em là du kích em ơi!
Đau xé lòng anh, chết nửa con người!
*** 
Xưa yêu quê hương vì có chim, có bướm
Có những ngày trốn học bị đòn roi...
Nay yêu quê hương vì trong từng nắm đất
Có một phần xương thịt của em tôi.
Năm 1970
Tên thật là Nguyễn Trọng Trí, sinh ngày 22-9-1912 tại Đồng Hới – Quảng Bình, mất ngày 11-11-1940. Gia đình ông là gia đình công giáo lâu đời, tên thánh rửa tội của ông là Phê-rô.
**** 
Ghen 
Ta ném mình đi theo gió trăng
Lòng ta tản khắp bốn phương trời
Cửa trùng là trốn xa xôi lạ
Chim en làm sao bay đến nơi?
*** 
Chiếc cầu chở cả một đêm trăng,
Muon ánh sao ngời chói thẳng băng,
Muôn sợi hương trầm say bối rối
Muôn vàn thần thánh sốn cao sang
*** 
Giây phút chao ôi! Nguồn cực lạc
Tình tôi ghen hết thú vô biên
Ai cho châu báu, cho thinh sắc
Miệng lưỡi khô khan hết cả thèm.
Thời gian
Còn đâu tráng lệ những trời xanh,
Mùi vị thơm tho, mọt ái tình
Đố kiếm cho ra trong lớp bụi
ít nhiều hơi hám của kiên trinh
*** 
Đừng tưởng ngàn xưa còn phảng phất
Nơi làn gió nhẹ lúc ban đêm
Hồn xưa từ ấy không về nữa,
ậ cõi hư vô dấu đã chìm
*** 
Chỉ có trăng sao là bất diệt 
Cái gì khác nữa thảy đi qua
Tây Thi nàng hỡi bao nhiêu tuổi 
Vẻ đẹp mê tơi vẫn nõn nà
*** 
Tôi lạy muôn vì tinh tú nhé,
Xin đừng luân chuyển để thời gian
Chậm đi cho kẻ tôi yêu dấu 
Vẫn giữ màu tươi một mỹ nhân.