Bài giảng Dạy học bằng bản đồ tư duy - Trần Đình Châu

12/10/20201trandinhchau@moet.edu.vnSử dụng bản đồ tư duy góp phần dạy học tích cực và hỗ trợ công tác quản lí nhà trường TS. Trần Đình Châu- Bộ Giáo dục & Đào tạo12/10/20202trandinhchau@moet.edu.vn12/10/20203trandinhchau@moet.edu.vnMỞ ĐẦUHiện nay, chúng ta thường ghi chép thông tin bằng các ký tự, đường thẳng, con số. Với cách ghi chép này, chúng ta mới chỉ sử dụng một nửa của bộ não - não trái, mà chưa sử dụng kỹ năng bên não phải, nơi giúp chúng ta xử lý các thông tin về nhịp điệu, màu sắc, không gian ... và cách ghi chép thông thường khó nhìn được tổng thể của cả vấn đề.12/10/20204trandinhchau@moet.edu.vnMỞ ĐẦU (tiếp)Qua nghiên cứu cho thấy, nhiều học sinh chưa biết cách học, cách ghi kiến thức vào bộ não mà chỉ học thuộc lòng, học vẹt, thuộc một cách máy móc, thuộc nhưng không nhớ được kiến thức trọng tâm, không nắm được “sự kiện nổi bật” trong tài liệu đó, hoặc không biết liên tưởng, liên kết các kiến thức có liên quan với nhau. 12/10/20205trandinhchau@moet.edu.vnBản đồ tư duy BĐTD còn gọi là sơ đồ tư duy, lược đồ tư duy, là hình thức ghi chép nhằm tìm tòi đào sâu, mở rộng một ý tưởng, tóm tắt những ý chính của một nội dung, hệ thống hóa một chủ đề bằng cách kết hợp việc sử dụng hình ảnh, đường nét, màu sắc, chữ viết 12/10/20206trandinhchau@moet.edu.vnBản đồ tư duyNghĩa của cụm từ BĐTD không hiểu theo nghĩa bản đồ thông thường như bản đồ địa lí mà BĐTD được hiểu là một hình thức ghi chép theo mạch tư duy của mỗi người bằng việc kết hợp nét vẽ, màu sắc và chữ viết. Đặc biệt đây là một sơ đồ mở, việc thiết kế BĐTD theo mạch tư duy của mỗi người, không yêu cầu tỉ lệ, chi tiết khắt khe như bản đồ địa lí, có thể vẽ thêm hoặc bớt các nhánh, mỗi người vẽ một kiểu khác nhau, dùng màu sắc, hình ảnh, các cụm từ diễn đạt khác nhau, cùng một nội dung nhưng mỗi người có thể “thể hiện” nó dưới dạng BĐTD theo một cách riêng do đó việc lập BĐTD phát huy được tối đa khả năng sáng tạo của mỗi người 12/10/20207trandinhchau@moet.edu.vnƯu điểm của bản đồ tư duyDễ nhìn, dễ viết.Kích thích hứng thú học tập và khả năng sáng tạo của HSPhát huy tối đa tiềm năng ghi nhớ của bộ não. Rèn luyện cách xác định chủ đề và phát triển ý chính, ý phụ một cách logic. 12/10/20208trandinhchau@moet.edu.vn12/10/20209trandinhchau@moet.edu.vnTác giả Tony Buzan-Tony Buzan là người sáng tạo ra phương pháp tư duy Mind Map (bản đồ tư duy).Ông nghiên cứu chuyên sâu về bộ não, trí nhớ; tìm ra qui luật khi xây dựng bản đồ gồm nhiều nhánh, giúp bộ não ghi chép các sự kiện một cách hệ thống. Bản đồ tư duy giúp luyện tập trí não. 12/10/202010trandinhchau@moet.edu.vnBản đồ tư duy giúp gì?Bản đồ tư duy sẽ giúp:1. Sáng tạo hơn2. Tiết kiệm thời gian3. Ghi nhớ tốt hơn4. Nhìn thấy bức tranh tổng thể5. Phát triển nhận thức, tư duy, 12/10/202011trandinhchau@moet.edu.vn12/10/202012trandinhchau@moet.edu.vnSử dụng BĐTD trong dạy học Cho HS làm quen với bản đồ tư duy bằng cách giới thiệu cho HS một số “bản đồ” cùng với dẫn dắt của GV để các em làm quen.Tập “đọc hiểu” BĐTD, sao cho chỉ cần nhìn vào BĐTD bất kỳ HS nào cũng có thể thuyết trình được nội dung một bài học hay một chủ đề, một chương theo mạch lôgic của kiến thức. 12/10/202013trandinhchau@moet.edu.vnSử dụng BĐTD trong dạy họcHướng cho HS có thói quen khi tư duy lôgic theo hình thức sơ đồ hoá trên BĐTD. Từ một vấn đề hay chủ đề chính đưa ra các ý lớn thứ nhất, ý lớn thứ hai, thứ ba... mỗi ý lớn lại có các ý nhỏ liên quan với nó, mỗi ý nhỏ lại có các ý nhỏ hơn ... các nhánh này như “bố mẹ” rồi “con, cháu, chắt, chút chít”... các đường nhánh có thể là đường thẳng hay đường cong12/10/202014trandinhchau@moet.edu.vnSử dụng BĐTD trong dạy học Cho HS thực hành vẽ BĐTD trên giấy: Chọn key words- tên chủ đề hoặc hình vẽ của chủ đề chính cho vào vị trí trung tâm, chẳng hạn: đường thẳng song song, hình bình hành, hình chữ nhật, bảo vệ môi trường, truyện Kiều, ... để HS có thể tự mình ghi tiếp kiến thức vào tiếp các nhánh “con”, “cháu”, “chắt”... theo cách hiểu của các em. Vẽ BĐTD theo nhóm hoặc từng cá nhân12/10/202015trandinhchau@moet.edu.vnCách ghi chép trên BĐTD Nghĩ trước khi viết.Viết ngắn gọnViết có tổ chứcViết lại theo ý của mình, nên chừa khoảng trống để có thể bổ sung ý (nếu sau này cần) 12/10/202016trandinhchau@moet.edu.vn12/10/202017trandinhchau@moet.edu.vnĐiều cần tránh khi ghi chép trên BĐTDGhi lại nguyên cả đoạn văn dài dòng. Ghi chép quá nhiều ý vụn vặt không cần thiết.Dành quá nhiều thời gian để ghi chép.12/10/202018trandinhchau@moet.edu.vnMột số gợi ý khi tạo bản đồ tư duy1. Bắt đầu từ trung tâm với hình ảnh của chủ đề. 	Tại sao lại phải dùng hình ảnh? Vì một hình ảnh có thể diễn đạt được cả ngàn từ và giúp ta sử dụng trí tưởng tượng của mình. Một hình ảnh ở trung tâm sẽ giúp ta tập trung được vào chủ đề và làm cho ta hưng phấn hơn.2. Luôn sử dụng màu sắc. Bởi vì màu sắc cũng có tác dụng kích thích não như hình ảnh.12/10/202019trandinhchau@moet.edu.vnMột số gợi ý khi tạo bản đồ tư duy3. NỐI các nhánh chính (cấp một) đến hình ảnh trung tâm, nối các nhánh cấp hai đến các nhánh cấp một,. bằng các đường kẻ, đường cong với màu sắc khác nhau. 4. Mỗi từ/ảnh/ý nên đứng độc lập và được nằm trên một đường kẻ hay đường cong.12/10/202020trandinhchau@moet.edu.vnMột số gợi ý khi tạo bản đồ tư duy5. Tạo ra một kiểu bản đồ riêng cho mình (Kiểu đường kẻ, màu sắc,)6. Nên dùng các đường cong thay vì các đường thẳng vì các đường cong được tổ chức rõ ràng sẽ thu hút được sự chú ý của mắt hơn rất nhiều so với đường thẳng7. Bố trí thông tin đều quanh hình ảnh trung tâm12/10/202021trandinhchau@moet.edu.vnGIỚI THIỆU MỘT SỐ BĐTD VẼ TRÊN MÁY TÍNH VÀ VẼ TRÊN GIẤY, BÌA12/10/202022trandinhchau@moet.edu.vn12/10/202023trandinhchau@moet.edu.vn12/10/202024trandinhchau@moet.edu.vn12/10/202025trandinhchau@moet.edu.vn12/10/202026trandinhchau@moet.edu.vn12/10/202027trandinhchau@moet.edu.vnLập kế hoạch12/10/202028trandinhchau@moet.edu.vnGiản dị- GDCD12/10/202029trandinhchau@moet.edu.vnMặt nón, mặt trụ, mặt cầu (hình học 12), 12/10/202030trandinhchau@moet.edu.vn12/10/202031trandinhchau@moet.edu.vn12/10/202032trandinhchau@moet.edu.vn12/10/202033trandinhchau@moet.edu.vn12/10/202034trandinhchau@moet.edu.vn12/10/202035trandinhchau@moet.edu.vnPhương tiện thiết kế BĐTDPhương tiện để thiết kế BĐTD khá đơn giản, chỉ cần giấy, bìa, bảng phụ, phấn màu, bút chì màu, tẩy,hoặc dùng phần mềm Mindmap, vì vậy có thể vận dụng với bất kì điều kiện cơ sở vật chất nào của các nhà trường hiện nay. Điều quan trọng là GV hướng cho HS có thói quen lập BĐTD trước hoặc sau khi học một bài hay một chủ đề, một chương, để giúp các em có cách sắp xếp kiến thức một cách khoa học, lôgic. 12/10/202036trandinhchau@moet.edu.vnVận dụng Cán bộ quản lí giáo dục, GVCN có thể sử dụng BĐTD để lập kế hoạch công việc. GV, HS có thể sử dụng BĐTD hệ thống hoá một vấn đề, một chủ đề, ôn tập kiến thứcHS hoạt động nhóm thông qua BĐTD trên lớp học , hoặc hoạt động cá thể, ôn luyện tập ở nhà12/10/202037trandinhchau@moet.edu.vnKết luậnQua nghiên cứu và thực nghiệm giảng dạy ở một số trường THCS cho thấy: Sử dụng thành thạo và hiệu quả BĐTD trong dạy học sẽ mang lại nhiều kết quả tốt và đáng khích lệ trong phương thức học tập của HS và PP giảng dạy của GV, có thể vận dụng nó cho các môn học ở trường phổ thông và cho lập kế hoạch công tác quản lí. Học sinh sẽ học được phương pháp học, tăng tính độc lập, chủ động, sáng tạo và phát triển tư duy. Việc sử dụng BĐTD giúp cán bộ quản lí có cái nhìn tổng quát toàn bộ vấn đề, giúp GV đổi mới PPDH, giúp HS học tập tích cực đó chính là một trong những cách làm thiết thực triển khai nội dung dạy học có hiệu quả - một trong năm nội dung của phong trào thi đua “Xây dựng Trường học thân thiện, học sinh tích cực” mà Bộ Giáo dục và Đào tạo phát động .12/10/202038trandinhchau@moet.edu.vnTài liệu tham khảo 1. Trần Đình Châu, Sử dụng bản đồ tư duy – một biện pháp hiệu quả hỗ trợ học sinh học tập môn toán- Tạp chí Giáo dục, kì 2- tháng 9/2009.2. Trần Đình Châu, Đặng Thị Thu Thủy, Sử dụng bản đồ tư duy góp phần TCH HĐ học tập của HS, Tạp chí Khoa học giáo dục, số chuyên đề TBDH năm 2009.3.Tony Buzan - Bản đồ Tư duy trong công việc – NXB Lao động – Xã hội.4. Stella Cottrell (2003), The study skills handbook (2nd edition), PalGrave Macmillian.5. www.mind-map.com (trang web chính thức của Tony Buzan).12/10/202039trandinhchau@moet.edu.vnBài tập thực hành (20 phút)Đề nghị mỗi thầy cô thiết kế một bản đồ tư duy lập kế hoạch công tác, hoặc triển khai một ý tưởng hoặc 1 bài dạy học theo chuyên môn của mình.Ban giám khảo sẽ chấm bài và công bố, trao giải thưởng khi tổng kết lớp học.12/10/202040trandinhchau@moet.edu.vn