Bài giảng môn Ngữ văn Khối 8 - Tiết 50: Dấu ngoặc đơn, Dấu hai chấm

DẤU NGOẶC ĐƠNDẤU HAI CHẤMTiếng Việt - Lớp 8Tiết 50 KIỂM TRA BÀI CŨ? Hãy kể những quan hệ ý nghiã giữa các vế của câu ghép?Cho ví dụ một câu ghép có quan hệ nguyên nhân Những quan hệ thường gặp là : quan hệ nguyên nhân, quan hệ điều kiện (giả thiết), quan hệ tương phản, quan hệ tăng tiến, quan hệ lựa chọn, quan hệ bổ sung, quan hệ tiếp nối, quan hệ đồng thời, quan hệ giải thích. ? Quan hệ về ý nghĩa giữa hai vế trong câu ghép : “Tuy nhà nghèo nhưng Lan vẫn cố gắng học giỏi” là quan hệ gì? A. Tương phản B. Nối tiếpC. Đồng thời D. Lựa chọnDẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM1. Dấu ngoặc đơn:a/ Đùng một cái, họ (những người bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lý và tự do”. (Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu)b/ Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon).	 (Theo Đoàn Giỏi, Đất rừng phương Nam)c/ Lí Bạch (701-762), nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu (Tứ Xuyên). 	 (Ngữ văn 7, tập 1)Ví dụ:1. Dấu ngoặc đơn:DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM a/ Đùng một cái, họ (những người bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lý và tự do”. (Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu)Giải thích để làm rõ họ ngụ ý chỉ ai.Những người bản xứ1. Dấu ngoặc đơn:DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM b/ Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon).	 (Theo Đoàn Giỏi, Đất rừng phương Nam)Thuyết minh về một loài động vật mà tên của nó được dùng để gọi tên một con kênh, giúp người đọc hình dung rõ hơn về con kênh này. Con Ba Khía1. Dấu ngoặc đơn:DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM c/ Lí Bạch (701-762), nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu (Tứ Xuyên). 	 (Ngữ văn 7, tập 1)Bổ sung thêm thông tin về năm sinh và năm mất của nhà thơBổ sung thông tin Miên Châu thuộc tỉnh nào CHÚ ÝNam Cao sinh năm 1915(?)- 1951 nhưng có tài liệu ghi ông sinh năm 1917Dùng dấu ngoặc đơn với dấu chấm hỏi (?) tỏ ý hoài nghi.Một thế kỉ văn minh khai hoá(!) của thực dân cũng không làm ra được một tấc sắt. Tre vẫn phải còn vất vả mãi với người.Thép Mới, Cây tre Việt NamDùng dấu ngoặc đơn với dấu chấm than (!) tỏ ý mỉa mai.Bài tập nhanh: Phần nào trong các câu sau có thể cho vào dấu ngoặc đơn ? Nam, lớp trưởng lớp 8a, có một giọng hát thật tuyệt vời.b. Mùa xuân, mùa đầu tiên trong một năm, cây cối xanh tươi mát mắt.a. Nam, (lớp trưởng lớp 8a), có một giọng hát thật tuyệt vời.b. Mùa xuân, (mùa đầu tiên trong một năm), cây cối xanh tươi mát mắt.c/ Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học. (Thanh Tịnh, Tôi đi học)Đánh dấu phần giải thích lí do thay đổi tâm trạng của tác giả a/ Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo:	 - Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào. Dế Choắt nhìn tôi mà rằng: - Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang ... (Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)b/ Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất. Người xưa có câu: “Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẫn thẳng”. Tre là thẳng thắn, bất khuất ! 	 (Thép Mới, Cây tre Việt Nam) Đánh dấu lời đối thoại của Dế Mèn và Dế Choắt Đánh dấu lời dẫn trực tiếp.DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM2. Dấu hai chấm:Ví dụ:Bài tập nhanh Thêm dấu hai chấm vào câu sau sao cho đúng với ý nghĩa của người viết:- Người Việt Nam nói “Học thầy không tày học bạn”, nhưng cũng nói “Không thầy đố mày làm nên”. Người Việt Nam nói: “Học thầy không tày học bạn”, nhưng cũng nói: “Không thầy đố mày làm nên”.DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤMBài tập 1: Giải thích công dụng của dấu ngoặc đơn trong các đoạn trích sau:a/ Qua các cụm từ “tiệt nhiên” (rõ ràng, dứt khoát như thế, không thể khác), “định phận tại thiên thư” (định phận tại sách trời), “hành khan thủ bại hư” (chắc chắn sẽ nhận lấy thất bại), hãy nhận xét về giọng điệu của bài thơ. (Ngữ văn 7, tập 1)b/ Chiều dài của cầu là 2290 m (kể cả phần cầu với chín nhịp dài và mười nhịp ngắn) (Thúy Lan, Cầu Long Biên – chứng nhân lịch sử)Đánh dấu phần giải thích ý nghĩa của các cụm từ trong dấu ngoặc kép. Đánh dấu phần thuyết minh nhằm giúp người đọc hiểu rõ trong 2290 m chiều dài của cầu có tính cả phần cầu dẫn. DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤMBài tập 2: Giải thích công dụng của dấu hai chấm trong những đoạn trích sau:a/ Nhưng họ thách nặng quá: nguyên tiền mặt phải mất một trăm đồng bạc, lại còn cau, còn rượu  cả cưới nữa thì mất đến cứng hai trăm bạc. (Nam Cao, Lão Hạc)b/ Tôi không ngờ Dế Choắt nói với tôi một câu như thế này: - Thôi, tôi ốm yếu quá rồi, chết cũng được. Nhưng trước khi nhắm mắt, tôi khuyên anh: ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang họa vào mình đấy. (Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)Đánh dấu phần giải thích cho ý họ thách cưới nặng quá. Đánh dấu lời đối thoại và phần thuyết minh cho lời khuyên của Dế ChoắtABPhong Nha gồm hai bộ phận: động khô và động nước.Phong Nha gồm hai bộ phận (động khô và động nước).Phong Nha gồm: động khô và động nước.Phong Nha gồm (động khô và động nước).Không thay được, vì ý nghĩa cơ bản thay đổi (không rõ nghĩa).Thay được vì nghĩa cơ bản không thay đổi.DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤMCHÚ ÝNam Cao sinh năm 1915(?)- 1951 nhưng có tài liệu ghi ông sinh năm 1917Dùng dấu ngoặc đơn với dấu chấm hỏi (?) tỏ ý hoài nghi.Một thế kỉ văn minh khai hoá(!) của thực dân cũng không làm ra được một tấc sắt. Tre vẫn phải còn vất vả mãi với người.Thép Mới, Cây tre Việt NamDùng dấu ngoặc đơn với dấu chấm than (!) tỏ ý mỉa mai.DÊu ngoÆc ®¬n- §¸nh dÊu phÇn chó thÝch:+ gi¶i thÝch + thuyÕt minh+ bæ sung thªmCung cÊp th«ng tin kÌm theo, kh«ng thuéc phÇn nghÜa c¬ b¶n.DÊu hai chÊm- B¸o tr­íc:	+ phÇn gi¶i thÝch, thuyÕt minh+ lêi dÉn trùc tiÕp+ lêi ®èi tho¹i- Thuéc phÇn nghÜa c¬ b¶n