Bài giảng môn Ngữ văn Lớp 8 - Tiết 107: Ngữ pháp Hội thoại

độc trong giọng nói và trên nét mặt khi cười rất kịch của cô tôi kia, tôi cúi đầu không đáp. Vì tôi biết rõ, nhắc đến mẹ tôi, cô tôi chỉ có ý gieo rắc vào đầu óc tôi những hoài nghi để tôi khinh miệt và ruồng rẫy mẹ t«i, một người đàn bà đã bị cái tội là goá chồng, nợ nần cùng túng quá, phải bỏ con cái đi tha hương cầu thực. Nhưng đời nào tình thương yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến. [..] Tôi cũng cười đáp lại cô tôi: - Không! Cháu không muốn vào. Cuối năm thế nào mợ cháu cũng về. Cô tôi hỏi luôn, giọng vẫn ngọt: - Sao lại không vào? Mợ mày phát tài lắm, có như dạo trước đâu! Rồi hai con mắt long lanh của cô tôi chằm chặp đưa nhìn tôi. Tôi lại im lặng cúi đầu xuống đất: lòng tôi càng .. .. thắt lại, khoé mắt tôi đã cay cay. Cô tôi liền vỗ vai tôi cười mà nói rằng: - Mày dại quá, cứ vào đi, tao chạy cho tiền tàu. Vào mà bắt mợ mày may vá sắm sửa cho và thăm em bé chứ. [] Tôi cười dài trong tiếng khóc, hỏi cô tôi: - Sao cô biết mợ con có con? Cô tôi vẫn cứ tươi cười kể các chuyện cho tôi nghe. Có một bà họ nội xa vào trong ấy cân gạo về bán. Bà ta một .hôm đi qua chợ thấy mẹ tôi ngồi cho con bú ở bên rổ bóng đèn. [] Cô tôi chưa dứt câu, cổ họng tôi đã nghẹn ứ khóc không ra tiếng. Giá những cổ tục đã đày đoạ mẹ tôi là một vật .như hòn đá hay cục thuỷ tinh, đầu mẩu gỗ, tôi quyết vồ ngay lấy mà nhai, mà nghiến cho kì nát vụn mới thôi. Cô tôi bỗng đổi giọng, lại vỗ vai, nhìn vào mặt tôi, nghiêm nghị: - Vậy mày hỏi cô Thông – tên người đàn bà họ nội xa kia – chổ ở của mợ mày, rồi đánh giấy cho mợ mày, bảo dù sao cũng phải về. Trước sau gì cũng một lần xấu, chả nhẽ bán xới mãi được sao? Tỏ sự ngậm ngùi thương xót thầy tôi, cô tôi chập chừng nói tiếp: -Mấy lại rằm tháng tám này là giỗ đầu cậu mày, mợ mày về dù sao cũng đỡ tủi cho cậu mày, và mày cũng còn phải có họ, có hàng, người ta hỏi đến chứ? (Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)- Nhân vật Hồng : +Tơi cúi đầu khơng đáp +Tơi im lặng cúi đầu xuống đất +cổ họng tơi đã nghẹn ứ khĩc khơng ra tiếngHồng lễ phép vì biết mình là vai dưới cĩ bổn phận phải tơn trọng bề trên. Xác định đúng vai. Đọc nội dung sau và trả lời câu hỏi: Cha là giám đốc của một cơng ty, con là trưởng phịng tài vụ, hai cha con nĩi chuyện với nhau về tài khoản của cơng ti. a-Quan hệ gia đình. b-Quan hệ tuổi tác . c-Quan hệ chức vụ xã hội. D-Quan hệ bạn bè đồng nghiệp.*Ví dụ 2:Vai xã hội là gì?	Vai xã hội là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại- Quan hƯ trªn - d­íi hay ngang b»ng: xÐt theo tuỉi t¸c, thø bËc trong gia ®×nh, chøc vơ trong x· héi,..- Quan hƯ th©n - s¬ : xÐt theo møc ®é t×nh c¶m quen biÕt.- Vai x· héi ®­ỵc x¸c ®Þnh b»ng quan hƯ x· héi.Ví dụ 3:Chị Dậu xám mặt,vội đặt con xuống đất,chạy đến đỡ lấy tay hắn: -Cháu van ơng nhà cháu vừa mới tỉnh được một lúc,ơng tha cho! Hình như tức quá khơng thể chịu được, chị Dậu liều mạng cự lại :-Chồng tơi đau ốm ơng khơng được phép hành hạ!Chị Dậu nghiến hai hàm răng : -Mày trĩi chồng bà đi ,bà cho mày xem! (Ngơ Tất Tố) Vai xã hội trong hội thoại được thể hiện rất rõ trong cách xưng hơ giữa những người tham gia hội thoại và cĩ thể thay đổi trong quá trình hội thoại.  Vị trÝ x· héi kh¸c nhau, vai x· héi cịng ®a d¹ng nhiỊu chiỊu. Đọc và chỉ ra sự khác nhau trong quan hệ giữa hai người vợ với chồng ở hai cuộc hội thoại sau:[] Chị dậu rón rén bưng một bát lớn đến chỗ chồng nằm:Thầy em hãy cố ngồi dậy húp ít cháo cho đỡ xót ruột. [] (Tắt đèn)[]Đồ ngu! Đòi một cái máng lợn thật à? Một cái máng thì thấm vào đâu! Đi tìm lại con cá và đòi một cái nhà rộng [] (Ông lão đánh cá và con cá vàng)Ví dụ 4Chị Dậu với chồng : thân mật, gần gũi  Mụ vợ với ông lão : xỉ vả, hống hách, coi thường. ®ĩng vaiKhi tham gia hội thoại, làm thế nào để giao tiếp tốt ? Vì quan hệ xã hội vốn đa dạng nên vai xã hội của mỗi người cũng đa dạng, nhiều chiều.Khi ta tham gia hội thoại, mỗi người cần xác định vai của mình để chọn cách nĩi cho phù hợp.Lưu ý: Khi tham gia giao tiếp, tùy theo quan hệ giữa các nhân vật, tình cảm mà chọn từ xưng hơ cho hợp với vai. Người tham gia hội thoại cần phải cĩ sự hiểu biết về người cần giao tiếp như nghề nghiệp, tuổi tác, quan hệ xã hội, quan hệ thân tộc, chức vụ xã hội để tránh tình trạng xưng hơ lúng túng. Khơng chỉ xác định đúng vai của mình mà cịn thể hiện được mình là người cĩ văn hĩa, cĩ trình độ, lịch thiệp, tơn trọng người nghe, qua đĩ đạt được hiệu quả giao tiếp.Ghi nhí* Vai xã hội là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại. Vai xã hội được xác định bằng các quan hệ xã hội: + Quan hệ trên – dưới hay ngang hàng (theo tuổi tác, thứ bậc trong gia đình và xã hội. + Quan hệ thân – sơ (theo mức độ quen biết, thân tình)* Vì quan hệ xã hội vốn rất đa dạng nên vai xã hội của mỗi người cũng đa dạng, nhiều chiều. Khi tham gia hội thoại, mỗi người cần xác định đúng vai của mình để chọn cách nói cho phù hợp.HỊCHTƯỚNGSỸ 	 Bài tập1: Hãy tìm những chi tiết trong bài “Hịch Tướng sĩ” thể hiện thái độ vừa nghiêm khắc vừa khoan dung của Trần Quốc Tuấn đối với binh sĩ dưới quyền?II.Luyện tập:Các chi tiết thể hiện sự nghiêm khắc:“Nay các ngươi nhìn chủ nhục mà khơng biết lo, thấy nước nhục mà khơng biết thẹn” “Nếu các ngươi biết chuyên tập sách theo lời dạy bảo của ta, thì mới phải đạo thần chủTa viết bài hịch này để các ngươi biết bụng ta.”Các chi tiết biểu hiện sự khoan dung Bài tập 2: Đọc đoạn trích trong SGK và thực hiện theo yêu cầu câu hỏi: a/Dựa vào đoạn trích và những điều đã biết về chuyện “Lão Hạc”, hãy xác định vai xã hội của 2 nhân vật tham gia cuộc hội thoại trên! Bài 2:Đọc đoạn trích dưới đây và trả lời câu hỏi:-  Chẳng kiếp gì sung sướng thật, nhưng có cái này là sung sướng; bây giờ cụ ngồi xuống phản này chơi, tôi đi luộc mấy củ khoai lang, nấu một ấm nước chè tươi thật đặc; ông con mình ăn khoai, uống nước chè, rồi hút thuốc lào thế là sung sướng.-  Vâng! Ông giáo dạy phải! Đối với chúng mình thì thế là sung sướng.     Lão nói xong lại cười như đưa đà. Tiếng cười gượng nhưng đã hiền hậu lại. Tôi vui vẻ bảo:- Thế là được, chứ gì? Vậy cụ ngồi xuống đây, tôi đi luộc khoai, nấu nước.-   Nói đùa thế, chứ ông giáo cho để khi khác.(Nam Cao, Lão Hạc)Bài 2:Đọc đoạn trích dưới đây và trả lời câu hỏi:-  Chẳng kiếp gì sung sướng thật, nhưng có cái này là sung sướng; bây giờ cụ ngồi xuống phản này chơi, tôi đi luộc mấy củ khoai lang, nấu một ấm nước chè tươi thật đặc; ông con mình ăn khoai, uống nước chè, rồi hút thuốc lào thế là sung sướng.-  Vâng! Ông giáo dạy phải! Đối với chúng mình thì thế là sung sướng.     Lão nói xong lại cười như đưa đà. Tiếng cười gượng nhưng đã hiền hậu lại. Tôi vui vẻ bảo:- Thế là được, chứ gì? Vậy cụ ngồi xuống đây, tôi đi luộc khoai, nấu nước.-   Nói đùa thế, chứ ông giáo cho để khi khác.(Nam Cao, Lão Hạc)cutôiông conmìnhÔng giáochúng mìnhdạyXÐt vỊ tuỉi t¸cXÐt vỊ ®Þa vÞ x· h«i¤ng gi¸oL·o H¹c Vai d­íi Vai trªn Vai trªn Vai d­íia.Bài 2:Đọc đoạn trích dưới đây và trả lời câu hỏi:-  Chẳng kiếp gì sung sướng thật, nhưng có cái này là sung sướng; bây giờ cụ ngồi xuống phản này chơi, tôi đi luộc mấy củ khoai lang, nấu một ấm nước chè tươi thật đặc; ông con mình ăn khoai, uống nước chè, rồi hút thuốc lào thế là sung sướng.-  Vâng! Ông giáo dạy phải! Đối với chúng mình thì thế là sung sướng.     Lão nói xong lại cười như đưa đà. Tiếng cười gượng nhưng đã hiền hậu lại. Tôi vui vẻ bảo:- Thế là được, chứ gì? Vậy cụ ngồi xuống đây, tôi đi luộc khoai, nấu nước.-   Nói đùa thế, chứ ông giáo cho để khi khác.(Nam Cao, Lão Hạc)cumìnhb/ Tìm những chi tiết trong lời hội thoại của nhân vật, qua lời miêu tả của nhà văn cho thấy thái độ vừa kính trọng, vừa thân tình của nhân vật ơng giáo đối với Lão Hạc? Trong cử chỉ: Ơng giáo nĩi với Lão Hạc những lời lẽ ơn tồn, thân mật nắm lấy vai lão, mời lão hút thuốc, uống nước, ăn khoai. Trong lời lẽ:- gọi “cụ” xưng hơ gộp: “ ơng - con mình” thể hiện sự kính trọng người già- xưng là “tơi”  thể hiện quan hệ bình đẳng.c/ Những chi tiết nào trong lời thoại của Lão Hạc và lời miêu tả của nhà văn nĩi lên thái độ vừa quí trọng vừa thân tình của Lão Hạc đối với ơng giáo? Lão Hạc gọi người đối thoại với mình là “ơng giáo” ,dùng từ “dạy” thay cho từ nĩi, thể hiện sự tơn trọng; xưng hơ gộp 2 người là “chúng mình”; các câu nĩi cũng xuề xồ:“nĩi đùa thế”.Thể hiện sự thân tình.d/Những chi tiết nào thể hiện tâm trạng khơng vui và sự giữ ý của Lão Hạc?- “Cười gượng”, “cười đưa đà”. - Khéo léo từ chối việc ở lại ăn khoai, uống nước với ơng giáo. * Lão Hạc cĩ nỗi buồn, ý thức được rằng cĩ một khoảng cách giữa mình đối với người đối thoại. Phù hợp với tâm trạng lúc ấy và tính khí khái của Lão Hạc Bµi tËp 3.ViÕt mét ®o¹n v¨n héi tho¹i. Phân tích vai xã hội của những người tham gia cuộc thoại. 1. Vai xã hội trong hội thoại là gì?A. Là vai vế của mỗi người trong gia đìnhB. Là vị trí, chỗ đứng của mỗi người trong xã hội.C. Là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại.D. Là cương vị, cấp bậc của một người trong cơ quan,xã hội.2.Trong hội thoại, người cĩ vai xã hội thấp phải cĩ thái độ ứng xử với người cĩ vai xã hội cao như thế nào?A. Ngưỡng mộ. B. Kính trọng C. Sùng kính. D.Thân mật H­íng dÉn vỊ nhµ *Học bài * Hoàn thành bài tập 3  *Soạn bài: “Tìm hiểu yếu tố biểu cảm trong văn nghị luận”