Bài giảng môn Sinh học Lớp 11 - Bài 26: Cảm ứng ở động vật (Chuẩn kĩ năng)

ộng là : 
9 - Vai trò của ứng động 
G - Hướng tới nguồn kích thích . 
L - Ứng động không sinh trưởng . 
I - Hiện tượng nhiệt ứng động . 
K - Sự phân bố không đồng đều Auxin ở 2 phía cơ quan . 
KIỂM TRA BÀI CŨ 
3 
TRƯỜNG THPT TĨNH GIA 2 
B - CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT 
TIẾT 26 
CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT 
4 
TRƯỜNG THPT TĨNH GIA 2 
Khí hậu trở lạnh . 
Chim Sẻ xù lông giúp giữ ấm cơ thể . 
Kích thích 
Lá cây cụp lại . 
I - KHÁI NIỆM VỀ CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT: 
Cảm ứng là phản ứng của sinh vật đối với kích thích từ môi trường . 
5 
TRƯỜNG THPT TĨNH GIA 2 
Khí hậu trở lạnh . 
Chim Sẻ xù lông giúp giữ ấm cơ thể . 
Sâu bọ phản ứng với kích thích 
Cảm ứng ở động vật là gì ? So sánh với cảm ứng ở thực vật ? 
I - KHÁI NIỆM VỀ CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT: 
6 
TRƯỜNG THPT TĨNH GIA 2 
 * Khái niệm : Cảm ứng ở động vật là khả năng tiếp 	 nhận kích thích và phản ứng lại với các kích 	 thích từ môi trường sống , đảm bảo cho sinh 	 vật tồn tại và phát triển . 
Cảm ứng ở thực vật và cảm ứng ở động vật có gì khác biệt nhau ? 
I - KHÁI NIỆM VỀ CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT: 
7 
TRƯỜNG THPT TĨNH GIA 2 
- Cảm ứng diễn ra nhanh , dễ phát hiện . 
- Mức độ , hình thức cảm ứng thay đổi tuỳ thuộc vào mức độ tổ chức của hệ thần kinh . 
- Cảm ứng diễn ra chậm , khó nhận biết . 
- Chịu sự ảnh hưởng của các hoocmon . 
ĐẶC ĐIỂM 
Biểu hiện bằng các phản xạ ở các động vật có hệ thần kinh : 
- Phản xạ không điều 	 kiện . 
- Phản xạ có điều kiện . 
Biểu hiện bằng : 
 Hướng động : Hướng đất , hướng sáng , hướng nước  
 Ứng động : Sinh trưởng và không sinh trưởng . 
HÌNH THỨC 
CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT 
CẢM ỨNG Ở THỰC VẬT 
NỘI DUNG 
SO SÁNH CẢM ỨNG Ở THỰC VẬT VÀ ĐỘNG VẬT 
I - KHÁI NIỆM VỀ CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT: 
8 
TRƯỜNG THPT TĨNH GIA 2 
Cảm ứng ở động vật nhờ vào yếu tố nào ? 
Nhờ vào hoạt động của hệ thần kinh dưới dạng phản xạ . 
I - KHÁI NIỆM VỀ CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT: 
9 
TRƯỜNG THPT TĨNH GIA 2 
-> Cơ co. Đó là phản xạ tự vệ , 	 phản xạ thực hiện do có 	 đầy đủ các thành phần 	 của cung phản xạ  
-> Cơ co. Do cơ , chế phẩm 	 thần kinh có khả năng 	 hưng phấn . Nghĩa là có 	 tính cảm ứng chứ 	 không phải là phản xạ . 
Phân biệt co cơ trong trường hợp sau : 
=> Cảm ứng là đặc tính chung của mọi tổ chức sống . 
Kích thích vào cơ đùi ếch 
( Ếch còn sống )? 
Kích thích vào cơ đã tách rời hay chế phẩm thần kinh ? 
I - KHÁI NIỆM VỀ CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT: 
Hệ thần kinh ở các loài động vật tiến hoá như thế nào ? 
10 
TRƯỜNG THPT TĨNH GIA 2 
HỆ TK ỐNG 
HỆ TK LƯỚI 
HỆ TK HẠCH 
HỆ TK CHUỖI 
TIẾN HOÁ CỦA HỆ THẦN KINH: 
CHƯA CÓ HỆ TK 
11 
TRƯỜNG THPT TĨNH GIA 2 
II - CẢM ỨNG Ở CÁC NHÓM ĐỘNG VẬT KHÁC NHAU: 
Amip ........... ánh sáng chói 
 tránh 
1 - Ở ĐỘNG VẬT CHƯA CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH : 
12 
TRƯỜNG THPT TĨNH GIA 2 
Động vật đơn bào phản ứng với các kích thích như thế nào ? 
 - Hoạt động cảm ứng : Phản ứng bằng cách chuyển 	 động cả cơ thể hoặc co rút chất nguyên sinh 	 nhờ không bào co rút . 
 	 Ví dụ : 
- Đặc điểm : Phản ứng đơn giản , chậm . 
 Bao gồm : Động vật đơn bào . 
II - CẢM ỨNG Ở CÁC NHÓM ĐỘNG VẬT KHÁC NHAU: 
1 - Ở ĐỘNG VẬT CHƯA CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH : 
13 
TRƯỜNG THPT TĨNH GIA 2 
* Bao gồm : ĐV đối xứng 	 toả tròn thuộc ngành 	 ruột khoang như : Sao 	 biển , thuỷ tức ... 
2- Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH : 
Hệ thần kinh lưới có ở những loài động vật nào ? 
Hệ thần kinh lưới có đặc điểm ? 
II - CẢM ỨNG Ở CÁC NHÓM ĐỘNG VẬT KHÁC NHAU: 
 a - Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh lưới : 
14 
TRƯỜNG THPT TĨNH GIA 2 
* Cấu tạo : 
 - Các TB cảm giác và TBTK 	 nằm rải rác trên bề mặt 	 cơ thể , liên hệ với nhau 	qua các sợi thần kinh 	  Lưới thần kinh . 
 - Các sợi thần kinh liên hệ 	 với các TB biểu mô cơ 	 và các TB gai . 
Cảm ứng ở các loài động vật này diễn ra thế nào ? 
II - CẢM ỨNG Ở CÁC NHÓM ĐỘNG VẬT KHÁC NHAU: 
2- Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH : 
 a - Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh lưới : 
15 
TRƯỜNG THPT TĨNH GIA 2 
Kích thích 
II - CẢM ỨNG Ở CÁC NHÓM ĐỘNG VẬT KHÁC NHAU: 
2- Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH : 
 a - Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh lưới : 
16 
TRƯỜNG THPT TĨNH GIA 2 
* Hoạt động cảm ứng : Khi bị kích thích , thông tin được truyền từ TB cảm giác  toàn bộ mạng lưới thần kinh  toàn bộ biểu mô cơ  cả cơ thể co lại . 
* Hiệu quả phản xạ : Phản ứng lan toả toàn thân , không chính xác . 
II - CẢM ỨNG Ở CÁC NHÓM ĐỘNG VẬT KHÁC NHAU: 
2- Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH : 
 a - Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh lưới : 
17 
TRƯỜNG THPT TĨNH GIA 2 
Hệ thần kinh chuỗi thường có ở nhóm ĐV nào ? Có gì khác so với hệ thần kinh lưới ? 
 b - Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh chuỗi : 
II - CẢM ỨNG Ở CÁC NHÓM ĐỘNG VẬT KHÁC NHAU: 
2- Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH : 
18 
TRƯỜNG THPT TĨNH GIA 2 
* Bao gồm : ĐV có đối xứng 2 	 bên , cơ thể phân thành 	 đốt ( Giun dẹp , tròn , đốt ... ) 
* Cấu tạo : 
 - Các TBTK đã tập trung thành 	 các hạch . 
 - Hạch lớn nhất gọi là não . Từ 	 não phát đi 2 chuỗi hạch 	 bụng chạy dọc cơ thể . 
 - Mỗi đốt cơ thể có 1 đôi hạch . 	 Các hạch được nối với 	 nhau bởi các dây TK. 
II - CẢM ỨNG Ở CÁC NHÓM ĐỘNG VẬT KHÁC NHAU: 
 b - Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh chuỗi : 
2- Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH : 
19 
TRƯỜNG THPT TĨNH GIA 2 
* Hiệu quả phản xạ : 
 - Phản ứng được định khu ở 	 chuỗi hạch . 
  Chính xác hơn , tiêu tốn ít 	 năng lượng hơn hệ thần 	 kinh lưới . 
Hiệu quả phản xạ của các loài động vật này như thế nào ? 
II - CẢM ỨNG Ở CÁC NHÓM ĐỘNG VẬT KHÁC NHAU: 
 b - Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh chuỗi : 
2- Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH : 
20 
TRƯỜNG THPT TĨNH GIA 2 
c - Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh hạch : 
Hệ thần kinh hạch thường có ở nhóm ĐV nào ? Có gì khác so với hệ thần kinh chuỗi ? 
* Bao gồm : ĐV không XS 	 bậc cao ( Thân mềm , 	 côn trùng , giáp xác ) . 
* Cấu tạo : 
 - Các TBTK tập trung  3 	 khối hạch lớn ở đầu 	 ( lớn nhất ), ngực , bụng . 
- Các dây thần kinh liên hệ 	 với các giác quan rất 	 phát triển và phân hoá . 
Hiệu quả hoạt động cảm ứng như thế nào ? 
II - CẢM ỨNG Ở CÁC NHÓM ĐỘNG VẬT KHÁC NHAU: 
2- Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH : 
21 
TRƯỜNG THPT TĨNH GIA 2 
* Hiệu quả phản xạ : 
 Phản ứng được định khu 	ở 3 khối hạch nên 	 chính xác hơn hệ thần 	 kinh chuỗi . 
II - CẢM ỨNG Ở CÁC NHÓM ĐỘNG VẬT KHÁC NHAU: 
c - Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh hạch : 
2- Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH : 
22 
TRƯỜNG THPT TĨNH GIA 2 
TẠM BIỆT CÁC EM ! 
23 
TRƯỜNG THPT TĨNH GIA 2 
B - CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT 
CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT 
TIẾT 27 
24 
TRƯỜNG THPT TĨNH GIA 2 
Quan sát hình vẽ và cho biết cấu tạo hệ thần kinh ống ? 
 d - Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh ống : 
* Bao gồm : Các loài ĐV 	 có xương sống . 
* Cấu tạo : Nhiều TBTK, 	 chia làm 2 phần : 
- TK trung ương : 
 + Não : 5 phần ( Não 	 trước , não trung 	 gian , não giữa , não 	 sau và hành tuỷ ). 
 + Tuỷ sống: Trong cột sống . 
II - CẢM ỨNG Ở CÁC NHÓM ĐỘNG VẬT KHÁC NHAU: 
2- Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH : 
- TK ngoại biên : Dây TK 	 và hạch TK. 
25 
TRƯỜNG THPT TĨNH GIA 2 
 d - Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh ống : 
II - CẢM ỨNG Ở CÁC NHÓM ĐỘNG VẬT KHÁC NHAU: 
2- Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH : 
26 
TRƯỜNG THPT TĨNH GIA 2 
Điền tên các bộ phận tương ứng ? 
Não 
Tuỷ 
Hạch TK 
Dây TK 
Hệ thần kinh ống tiến hoá hơn hệ thần kinh lưới , chuỗi , hạch như thế nào ? 
Có sự phân hóa rõ rệt các phần và chuyên hoá về mặt chức năng . 
Hệ thần kinh ống cấu tạo phức tạp thể hiện như thế nào ? 
- Số lượng tế bào lớn . 
- Có sự phân hoá về cấu tạo . 
- Có sự liên kết phối hợp hoạt 	 động của các TB tạo 	 thành hệ thống liên tục . 
Hoạt động cảm ứng ở dạng thần king ống diễn ra như thế nào ? 
- Hoạt động cảm ứng : Ngày 	 càng hoàn thiện và rất 	 chính xác hơn . 
 d - Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh ống : 
II - CẢM ỨNG Ở CÁC NHÓM ĐỘNG VẬT KHÁC NHAU: 
2- Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH : 
27 
TRƯỜNG THPT TĨNH GIA 2 
I – 
28 
TRƯỜNG THPT TĨNH GIA 2 
29 
TRƯỜNG THPT TĨNH GIA 2 
II - CẢM ỨNG Ở CÁC NHÓM ĐỘNG VẬT KHÁC NHAU: 
 Điều khiển , điều hoà hoạt động của các nội quan ( Cơ quan sinh dưỡng và sinh sản ), đó là những hoạt động tự động , không theo ý muốn . 
 Thần kinh giao cảm và đối giao cảm hoạt động đối lập nhau . 
- Điều khiển hoạt động của các cơ vân trong hệ vận động , đó là hoạt động có ý thức ( Theo ý muốn ). 
CHỨC NĂNG 
 Gồm TK giao cảm và phó giao cảm . 
 Trung ương : Trụ não , đoạn cùng của tuỷ sống , các nhân xámở sừng bên của tuỷ sống ( Từ đốt tuỷ I -> III ) 
 Dây TK sinh dưỡng , hạch TK. 
 Trung ương : Vỏ não và chất xám ( Sừng trước ) của tuỷ sống . 
 Dây thần kinh vận động . 
CẤU TẠO 
HỆ TK SINH DƯỠNG 
HỆ TK VẬN ĐỘNG 
NỘI DUNG 
30 
TRƯỜNG THPT TĨNH GIA 2 
1 
2 
3 
* Phản xạ : Là cảm ứng ở động 	 vật có tổ chức thần kinh , 	 phản xạ được thực hiện 	 nhờ cung phản xạ . 
* Cung phản xạ gồm : 
 1 - Bộ phận tiếp nhận kích 	 thích ( Thụ thể hoặc cơ 	 quan thụ cảm ). 
 2 - Bộ phận phân tích và 	 tổng hợp thông tin ( Hệ 	 thần kinh ). 
 3 - Bộ phận thực hiện ( cơ , 	 tuyến ). 
III - PHẢN XẠ - MỘT THUỘC TÍNH CƠ BẢN CỦA MỌI CƠ THỂ CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH: 
31 
TRƯỜNG THPT TĨNH GIA 2 
HỆ THẦN KINH TẬP TRUNG DẦN: 
Ph¶n øng chÝnh x¸c , mau lÑ , phøc t¹p. 
C¶m øng b»ng sù co rót cña chÊt nguyªn sinh  
Ph¶n øng toµn th©n , thiÕu chÝnh x¸c . 
Ph¶n øng ® Þnh khu ë c¸c h¹ch, thiÕu chÝnh x¸c . 
Ph¶n øng ® Þnh khu ë khèi h¹ch, chÝnh x¸c h¬n . 
Ch­a cã hÖ thÇn kinh ë ® éng vËt nguyªn sinh . 
HÖ thÇn kinh l­íi : C¸c tÕ bµo TK n»m r¶i r¸c kh¾p c¬ thÓ . 
HÖ thÇn kinh chuçi : C¸c tÕ bµo TK tËp trung thµnh c¸c h¹ch. 
HÖ thÇn kinh h¹ch: C¸c TB TK tËp trung thµnh 3 khèi h¹ch. 
HÖ thÇn kinh èng : C¸c TB TK tËp trung thµnh n·o , tuû sèng . 
32 
TRƯỜNG THPT TĨNH GIA 2 
BÀI TẬP VỀ NHÀ: 
1 - Trả lời câu hỏi trong sách giáo khoa . 
2 - Trình bày hướng tiến hoá trong hệ thần kinh và cảm ứng của động vật ? 
3 - Chuẩn bị bài thực hành theo hướng dẫn . 
4 - Đọc bài 27. 
33 
TRƯỜNG THPT TĨNH GIA 2 
TẠM BIỆT CÁC EM ! 
34 
TRƯỜNG THPT TĨNH GIA 2