Bài giảng môn Sinh học Lớp 11 - Bài 26: Cảm ứng ở động vật (Chuẩn kiến thức)

TIẾT27.BÀI 26. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT 
Quan sát hình trên , em hãy phân biệt hướng động và ứng động ? 
+ Hướng trả lời kích thích ? 
+ Cấu tạo cơ quan trả lời kích thích ? 
Hình . Cụp lá của cây Trinh nữ 
Hình . Tính hướng sáng của 
 cây non 
CHƯƠNG II: CẢM ỨNG 
B. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT 
TIẾT26.BÀI 26 . CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT 
I/KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT 
Đọc ví dụ sau và cho biết : 
Khi trời trở rét , mèo thường có phản ứng gì ? 
Khi bị kim châm vào tay,em có phản ứng như thế nào ? 
Ví dụ : 
	1) khi trời trở rét , mèo có phản ứng xù lông , co mạch máu , nằm co mình lại  
	2) Khi bị kim châm vào tay  co tay lại . 
Cảm ứng ở động vật là gì ? 
Cảm ứng là khả năng tiếp nhận và phản ứng(trả lời ) lại các kích thích từ môi trường sống để tồn tại và phát triển . 
Vậy cảm ứng ở thực vật có gì khác với cảm ứng ở động vật ? 
Phản ứng của động vật diễn ra nhanh , nhưng mức độ chính xác của phản ứng thì tùy thuộc vào mức độ tổ chức của hệ thần kinh của chúng . 
I/KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT 
Cảm ứng ở động vật có tổ chức thần kinh gọi là gì ? 
- Ở động vật có tổ chức thần kinh , phản xạ được xem là một dạng điển hình của cảm ứng . 
- Phản xạ được thực hiện nhờ cung phản xạ . 
Cung phản xạ gồm 3 bộ phận : 
+ Bộ phận tiếp nhận kích thích(thụ thể hoặc cơ quan thụ thể ) 
+ Bộ phận phân tích và tổng hợp thông tin để quyết định hình thức và mức độ phản ứng(hệ thần kinh ) 
+ Bộ phận thực hiện phản ứng(cơ , tuyến ) 
Khi làm thí nghiệm trên ếch , nếu cắt rời 1 bắp cơ và kích thích thì cũng có phản ứng . Vậy đó có phải là phản xạ không ? 
I/KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT 
Một bạn lỡ chạm tay vào những chiếc gai nhọn và có phản ứng rụt tay lại . Hãy chỉ ra tác nhân kích thích , bộ phận tiếp nhận kích thích , bộ phận phân tích và tổng hợp thông tin, bộ phận thực hiện phản ứng của hiện tượng trên . 
- Tác nhân kích thích : 
 Là tác nhân cơ học ( gai nhọn ) 
- B ộ phận nhận kích thích : 
 Là thụ quan đau ở tay 
- Bộ phận phân tích và tổng hợp : 
 Là tủy sống 
- Bộ phận thực hiện : 
 Là cơ tay 
II/ CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CHƯA CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH. 
 1.Trùng amíp 2.Trùng roi 
Quan sát hình bên và đọc thông tin ở SGK mục II. Hoàn thành bảng sau : 
Đặc điểm 
Cảm ứng ở động vật chưa có tổ chức thần kinh 
Nhóm động vật 
Cách phản ứng với kích thích 
Động vật đơn bào : trùng Amíp , trùng roi 
bằng chuyển động cả cơ thể hoặc co rút chất nguyên sinh 
Tại sao trùng amíp thu chân giả để tránh áng sáng chói hoặc trùng giày bơi tới chổ có nhiều ôxi ? 
Đặc điểm 
Động vật có hệ thần kinh dạng lưới 
Nhóm động vật 
Đặc điểm hệ thần kinh 
Cách phản ứng với kích thích 
III/ CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH. 
H.26.1:Hệ thần kinh dạng lưới ở thuỷ tức 
Quan sát H.26.1, đọc thông tin SGK mục III.1 và hoàn thành bảng sau : 
1/ CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH DẠNG LƯỚI. 
Động vật có cơ thể đối xứng tỏa tròn , thuộc ngành ruột khoang : Thủy tức 
Các tế bào thần kinh nằm rãi rác trong cơ thể và liên hệ với nhau qua các sợi thần kinh  mạng lưới tế bào thần kinh . 
Bằng cách co toàn bộ cơ thể  phản ứng nhanh kịp thời nhưng chưa thật chính xác,vì vậy mà phản ứng tiêu tốn nhiều năng lượng . 
 Hãy cho biết con thủy tức sẽ phản ứng như thế nào khi ta dùng kim nhọn châm vào thân nó ? 
Phản ứng của thủy tức có phải là phản xạ không ? Tại sao ? 
H.26.1:Hệ thần kinh dạng lưới ở thuỷ tức 
H26.2.Hệ thần kinh dạng chuỗi hạch 
 A.Giun dẹp B. Đỉa C.Côn trùng 
III/ CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH. 
Quan sát hình trên và cho biết cấu tạo hệ thần kinh chuỗi hạch khác với hệ thần kinh dạng lưới ở điểm nào ? 
III/ CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH. 
2/ CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH DẠNG CHU ỖI HẠCH . 
H26.2.Hệ thần kinh dạng chuỗi hạch 
Quan sát H.26.2, đọc thông tin SGK mục III.2 và hoàn thành bảng sau : 
Đặc điểm 
Động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi hạch 
Nhóm động vật 
Đặc điểm hệ thần kinh 
Cách phản ứng với kích thích 
Động vật có cơ thể đối xứng 2 bên thuộc ngành giun dẹp , giun tròn , chân khớp . 
Các tế bào thần kinh tập trung lại tạo thành các hạch thần kinh.các hạch thần kinh được nối với nhau bởi các dây thần kinh và tạo thành chuỗi hạch thần kinh nằm dọc theo chiều dài cơ thể 
Theo nguyên tắc phản xạ  nên phản ứng chính xác hơn và tiêu tốn ít năng lượng hơn so với hệ thần kinh dạng lưới . 
H26.2.Hệ thần kinh dạng chuỗi hạch 
 A.Giun dẹp B. Đỉa C.Côn trùng 
III/ CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH. 
2/ CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH DẠNG CHU ỖI HẠCH . 
Tại sao hệ thần kinh dạng chuỗi hạch có thể trả lời cục bộ ( như co một chân ) khi bị kích thích ? 
Mỗi hạch thần kinh là một trung tâm điều khiển hoạt động của một vùng xác định của cơ thể , nên tiết kiệm được năng lượng truyền xung thần kinh . 
H26.2.Hệ thần kinh dạng chuỗi hạch 
 A.Giun dẹp B. Đỉa 	 C.Côn trùng 
Giun : Hạch não , hạch thân và dây thần kinh 
Đỉa : hạch não , hạch thân 
Côn trùng : hạch não , hạch ngực và hạch bụng và các dây thần kinh 
Động vật nào có hệ thần kinh tiến hoá hơn ? Vì sao ? 
Đánh dấu x vào ô cho ý không đúng về ưu điểm của hệ thần kinh dạng chuỗi hạch . 
A - Nhờ có hạch thần kinh nên số lượng tế bào thần kinh của động vật tăng lên . 
B – Do các tế bào thần kinh trong hạch nằm gần nhau và hình thành nhiều mối liên hệ với nhau nên khả năng phối hợp hoạt động giữa chúng được tăng cường . 
C - Nhờ các hạch thần kinh liên hệ với nhau nên khi bị kích thích nhẹ tại một điểm thì gây ra phản ứng toàn thân và tiêu tốn nhiều năng lượng . 
D – Do mỗi hạch thần kinh điều khiển một vùng xác định trên cơ thể nên động vật phản ứng chính xác hơn , tiết kiệm năng lượng hơn so với hệ thần kinh dạng lưới . 
X 
H.26.1:Hệ thần kinh dạng lưới ở thuỷ tức 
H26.2.Hệ thần kinh dạng chuỗi hạch 
 A.Giun dẹp B. Đỉa C.Côn trùng 
III/ CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH. 
Quan sát hình trên và cho biết : hệ thần kinh của động vật nào tiến hóa hơn , vì sao ? 
CỦNG CỐ 
Câu 1 : Ở động vật , cảm ứng là : 
Các phản xạ có điều kiện , giúp cơ thể thích nghi với môi trường 
Các phản xạ không điều kiện , giúp bảo vệ cơ thể . 
Là khả năng tiếp nhận và đáp ứng các kích thích của môi trường , giúp cơ thể tồn tại và phát triển . 
Là sự thích nghi của cơ thể , do các hoocmon điều khiển 
Câu 2 : Cơ thể động vật đã xuất hiện tổ chức thần kinh , nhưng đáp ứng không hoàn toàn chính xác bằng cách co rút toàn thân , xảy ra ở: 
Ruột khoang 
Thân mềm 
Giáp xác 
Cá 
CỦNG CỐ 
H26.2.Hệ thần kinh dạng chuỗi hạch 
 A.Giun dẹp B. Đỉa C.Côntrùng 
Câu 3 : Kể tên bộ phận tiếp nhận kích thích , bộ phận phân tích tổng hợp thông tin và bộ phận thực hiện của cung phản xạ ở động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi hạch ? 
1)Bộ phận tiếp nhận kích thích : 
 Các giác quan : mắt , da  
2)Bộ phận phân tích và tổng hợp : 
 chuỗi hạch thần kinh 
3) Bộ phận thực hiện : 
 cơ , các nội quan , 
DẶN DÒ 
1) Trả lời câu hỏi 1, 2 SGK trang 110. 
2) Hãy so sánh hình thức cảm ứng của các động vật có tổ chức thần kinh khác nhau ? 
HẸN GẶP LẠI 
PHIẾU HỌC TẬP 
Quan sát H26.1, H26.2 và đọc thông tin SGK mục III. Hoàn thành phiếu học tập sau : 
Đặc điểm 
Động vật có hệ thần kinh dạng lưới 
Động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi hạch 
Nhóm động vật 
Đặc điểm hệ thần kinh 
Cách phản ứng với kích thích