Bài giảng Ngữ văn 12: Bên kia sông Đuống (Hoàng Cầm)

 tin quê hương mình bị giặc Pháp chiếm đóng c. Bố cục : ( Xem SGK trang 84 ) d.Cảm xúc chủ đạo Nỗi nhớ thương đau xót khi quê hương bị giày xéo . Văn hóa cổ truyền của quê hương Kinh BắcII. Phân tích1 . Gắn bó , tự hào về quê hương Tiếng gọi thương yêu “Em ơi buồn làm chi ”-“Em ”Nhân vật giả định ,thủ pháp nghệ thuật để khơi nguồn cảm xúc. -Nhà thơ mượn Em làm đối tượng để tâm sự chia sẻ nỗi niềm . - NT phân thân hóa thân . Quê hương được Hoàng Cầm miêu tả qua những hình ảnh cụ thể nào? Tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật gì ? a. Thiên nhiên gợi cảm . Dòng sông Đuống . “Cát trắng phẳng lì” . “ Một dòng lấp lánh” . “ Nằm nghiêng nghiêng ”. . Bãi mía , bờ dâu , ngô khoai : “Xanh xanh” “biêng biếc”.  Sự kết hợp khéo léo các tính từ chỉ màu sắc trong miêu tả làm hiện lên bức tranh tươi đẹp về một miền quê trong trẻo trù phú , xanh non , giản dị gần gũi đang tỏa sáng Câu thơ sáng tạo , giàu chất tạo hình “nằm nghiêng nghiêng trong kháng chiến trường kì” khiến dòng sông bỗng như sinh thể có hồn , duyên dáng , suy tư. b. Văn hoá:Tranh Đông Hồ : Dòng tranh dân gian nổi tiếng + Đề tài cuộc sống hàng ngày  Từ những điều giản dị ( đánh ghen) đến những điều lớn lao ( Bà Trưng , bà Triệu đánh giặc ). + Đường nét ngộ nghĩnh + Màu sắc tươi sáng Là khát vọng về cuộc sống no ấm, bình yên hạnh phúc , tâm hồn tinh tế và tài năng nghệ thuật của người bình dân.  Những cụm từ “màu dân tộc”, “sáng bừng” thể hiện sâu sắc niềm tự hào của nhà thơ Làng quê Kinh Bắc Hội hè đình đám “Ai về bên kia sông Đuống Cho ta gởi tấm the đen Mấy trăm năm thấp thoáng mộng bình yên Những hội hè đình đámTrên núi thiên ThaiTrong chùa Bút Tháp Giữa huyện Lang Tài” Chùa Bút Tháp Hội hè đình đám Những giới từ “Trên” , “Trong” , “Giữa” cùng các địa danh cụ thể : Núi Thiên Thai , chùa Bút Tháp , huyện Lang Tài diễn tả được sự nhộn nhịp lễ hội khắp nơi . “Ai về bên kia sông Đuống Có nhớ từng khuôn mặt búp sen Những cô hàng xén răng đen Cười như mùa thu tỏa nắng” c. Con người Giản dị, hiền hòa . Đặc biệt hình ảnh người con gái Bắc Ninh : Được bằng những nét mềm mại , bằng tứ thơ sáng tạo , tài hoa. ( “Khuôn mặt búp sen” ,“ Cười như mùa thu toả nắng”)  Thế giới kinh Bắc hiện lên như thực , như mộng , như cổ tích như ca dao đậm bản sắc văn hóa dân gian , quen thuộc thân thương. Nhà thơ rất đỗi tự hào về Quê hương. d. Đời sống vật chất Aám áp , sầm uất “ Lúa nếp thơm nồng” “ Chợ Hồ chợ Sủi người đua chen Bãi Trầm Chỉ người giăng tơ nghẽn lối” Thế giới kinh Bắc hiện lên như thực , như mộng , như cổ tích như ca dao đậm bản sắc văn hóa dân gian , quen thuộc thân thương. Nhà thơ rất đỗi tự hào về Quê hương. 2. Nỗi đau xót “ Quê hương ta từ ngày khủng khiếp Giặc kéo lên ngùn ngụt lửa hung tàn Ruộng ta khô Nhà ta cháy Chó ngộ một đàn Lưỡi dài lê sắc máu Kiệt cùng ngõ thẳm bờ hoang Mẹ con đàn lợn âm dương Chia lìa đôi ngả Đám cưới chuột đang tưng bừng rộn rã Bây giờ tan tác về đâu” Bức tranh Quê hương Sông Đuống ngày giặc chiếm được miêu tả qua những từ ngữ , hình ảnh nào? Nhận xét . “Bên kia sông ĐuốngMẹ già nua còm cõi gánh hàng rongDăm miếng cau khô mấy lọ phẩm hồng Vài thếp giấy đầm hoen sương sớmChợt lũ quỉ mắt xanh trừng trợn Khua giày đinh đạp gãy quán gày teoXì xồ cướp bóc Tan phiên chợ nghèo Lá đa lác đác trước lều Vài ba vết máu loang chiều mùa ĐôngChưa bán được một đồng Mẹ già lại quẩy gánh hàng rong Bước cao thấp bên bờ tre hun hútCó con cò trắng bay vùn vụtLướt ngang dòng sông Đuống về đâu Mẹ ta lòng đói dạ sầuĐường trơn mưa lạnh mái đầu bạc phơ”2. Nỗi đau xót: a. Thiên nhiên bị tàn phá : . “ Ruộng khô , nhà cháy: , “ Kiệt cùng ngõ thẳm bờ hoang” b. Văn hoá bị hủy diệt - Tranh bị xé - Lễ hội không còn. c. Con người bị chà đạp . - Mẹ con chia lìa -Đám cưới “tan tác”Mẹ già đói khổ- Trẻ thơ sợ hãi Hình ảnh tương phản đối lập . Thực xen lẫn ảo . Hình ảnh đặc tả cảm động. Câu hỏi tu từ quặn thắt xót xa. Tâm trạng nhà thơ Nhớ tiếc , đau đớn, xót xa , căm hận. Nỗi đau được nhà thơ thể hiện qua những câu thơ , hình ảnh thơ nào ? Với những biện pháp nghệ thuật gì ?Phép so sánh với hình ảnh độc đáo “ Đứng bên này sông sao nhớ tiếcSao xót xa như rụng bàn tay !” Đã cụ thể hóa nỗi đau tinh thần . Quê hương bị giày xéo là một phần cơ thể bị rụng lìa. Quê hương đã là máu thịt. Hình ảnh đặc tả nỗi đau thương cảm động.  Câu hỏ tu từ quặn thắt xót xa . Hình ảnh đặc tả nỗi đau thương  Mẹ già: . “Còm cõi gánh hàng rong” giữa “phiên chợ nghèo” . “Bước cao thấp” . “ Con cò trắng bay vùn vụt  Lướt ngang dòng sông Đuống về đâu  ?” Từ ngữ tạo hình Hình ảnh Mẹ tảo tần vất vả , hốt hoảng , trong sự cuớp bóc tàn bạo của “lũ quỉ mắt xanh”, một chiều mùa đông thê lương , ảm đạm , nhức nhối . . “Lá đa lác đác trước lều Vài ba vết máu loang chiều mùa đông” . “ Mẹ ta lòng đói dạ sầu Đường trơn mưa lạnh mái đầu bạc phơ”  Những cặp lục bát khiến nhạc thơ chùng xuống một niềm đau lay động lòng người. Hình ảnh đặc tả nỗi đau thương  .Con thơ : “ Ngày tranh nhau một bát cháo ngô Đêm líu ríu chui gầm giường tránh đạn” “ Ú ớ cơn mê thon thót giật mình . Bóng giặc giặc giày vò những nét môi xinh”.- Hồn nhiên khờ dạiPhải sống cảnh đói khát và phập phồng sợ hãi , méo mó cả vành môi . Hình ảnh đặc tả lòng căm giận . Lũ giặc Như dã thú man rợ - “Chó ngộ một đàn lưỡi dài lê sắc máu”. - “ Lũ quỉ mắt xanh trừng trợn Khua giày đinh đạp gãy quán gầy teo Xì xồ cướp bóc Tan phiên chợ nghèo. ”. Nhà thơ khẳng định : “Chúng ta không biết nguôi hờn !”Tóm lại : Bằng hai bức tranh đối lập về quê hương sông Đuống trước và khi giặc tới, bằng ngôn từ giàu hình ảnh , giàu sắc thái tu từ , giàu sức biểu cảm , Hoàng Cầm đã nói lên tình yêu quê hương và nỗi đau thương vô hạn khi quê hương bị giặc chiếm Đồng thơiø cũng đã nói lên tiếng nói mạnh mẽ tố cáo chiến tranh xâm lược Chiến tranh là sự hủy diệt cuộc sống.Hủy diệt những gì tươi đẹp nhất , lương thiện nhất . Chiến tranh là vô nhân đạo . 3.Lòng căm thù :a. Hình ảnh lũ giặcb. Giấc mơ đánh giặc  . Nhân dân đón bộ đội về làng cùng chống giặc. Hình ảnh khuôn mặt mẹ “bừng lên như dựng trăng” thật cảm độâng . Tuy còn đêm tối , nhưng ánh sáng niềm tin đã bừng lên .  Đoạïn thơ là cả một giấc mơ lớn . Nhà thơ , người dân sông Đuống như nhìn thấy nỗi sợ hãi , thất bại của kẻ thù c. Niềm tin chiến thắng : +Cuộc sống thanh bình trở lại trên quê hương . + “Em” lại hiện lên lộng lẫy giữa ngày hội Non Sông “ cười mê ánh sáng muôn lòng xuân xanh”“Bao giờ về bên kia sông ĐuốngAnh lại tìm emEm mặc yếm thắm Em thắt lụa hồng Em đi trẩy hội non sông Cười mê ánh sáng muôn lòng xuân xanh”III. Chủ đề :Bài thơ toát lên tình yêu quê hương tha thiết , lòng căm thù giặc sâu sắc và niềm tin đánh bại kẻ thù .Qua bài học hãy phát biểu chủ đề bài thơ .III.Tổng Kết: . Bài thơ như những vòng sóng của cảm xúc: tự hào nhớ tiếc , uất hận đau thương ,căm giận . Với những âm điệu da diết khi trào dâng căm thù , khi chùng xuống thương đau . Đo ùcũng là một dòng dân ca chảy từ cội nguồn văn hóa dân tộc tới vùng khói lửa chiến tranh . Cũng là tấm lòng nhà thơ xuôi chảy về quê hương sông Đuống . . Nét dân gian mộc mạc và cổ kính kết hợp tuyệt vời với cảm hứng lãng mạn đã tạo nên sắc thái trữ tình rất riêng cho phong cách của nhà thơ. . Bài thơ là tình cảm riêng của nhà thơ dành cho quê hương yêu dấu của mình , nhưng thật sự gan ruột trong một hoàn cảnh đặc biệt mang nỗi đau chung của cả dân tộc, nên bài thơ đã được đón nhận như tình cảm riêng của mỗi người . Trở thành sức mạnh chiến đấu . Củng cố , dặn dò : 1. Tóm tắt mạch cảm xúc của nhân vật trữ tình . 2. Học thuộc thơ : từ đầu đến “ Những chuyện muôn đời không nói năng”. 3. Vẽ sơ đồ tóm tắt bài học . Nhìn sơ đồ, tập trình bày miệng những đoạn tiêu biểu . 4 . Lập dàn ý cho các đề văn sau : Đề 1 : Phân tích tình quê hương đất nước được thể hiện trong bài thơ . Đề 2: Phân tích hoặc bình giảng một trong những đoạn thơ trong bài mà em tâm đắc. Đề 3. Cảm nhận về vẻ đẹp của thế giới Kinh Bắc cổ truyền trong bài thơ. 5. Soạn : TLV : “Mở bài , kết bài , chuyển đoạn trong văn nghị luận”. + “Đôi mắt” của Nam Cao. 11Nhà thơ Hoàng CầmHoàn cảnh ra đờiChủ đề bài thơ2 .Giá trị nội dung : Bài thơ thể hiện tình quê hương đất nước sâu sắcTình gắn bó, niềm tự hào về quê hương.Nỗi đau xót khi quê hương bị giày xéoLòng căm thù giặcKhát vọng chiến đấuMơ ước và niềm tin chiến thắng kẻ thù giải phóng quê hương1.3. Đặc sắc nghệ thuậtKết cấu vòng sóng : tự hào , tiếc nhớ đau thương , căm hận theo từng hình ảnh cụ thể về quê hươngThủ pháp đối lập tương phản .Hình ảnh đặc tả , câu hỏi tu từ và các biện pháp nghệ thuật sáng tạo Nhạc điệu thơ da diết nhiều cung bậcChất liệu dân gian thấm đẫm làm cho bài thơ có một vẻ đẹp riêng.Tóm tắt baiø họcCám ơn Quí Thầy CôNguyễn Thị Bình THPT Long Khánh