Bài giảng Ngữ văn 12: Hồn trương ba, da hàng thịt

Lưu Quang VũHỒN TRƯƠNG BA,DA HÀNG THỊT Xác đắc thắng hơn nhiều, Hồn bế tắc, lúng túng, đau khổ. Tuy nhiên, Hồn vẫn nói lên được tiếng nói của mình, dù chỉ là yếu ớt đau khổ Tác giả muốn cảnh báo: khi con người phải sống trong dung tục thì sớm hay muộn những phẩm chất tốt đẹp cũng sẽ bị cái dung tục ngự trị, lấn át và tàn phá. Vì thế, phải đấu tranh để loại bỏ sự dung tục, giả tạo để cuộc sống trở nên tươi sáng hơn, đẹp đẽ và nhân văn hơn.KIỂM TRA BÀI CŨTrong màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt, ưu thế thuộc về ai? Qua đó, nhà viết kịch muốn gửi gắm điều gì?II. Đọc – hiểu đoạn trích1. Đọc.2. Nội dung đoạn trícha. Màn đối thoại giữa Hồn Trương Bà và xác hàng thịt.b. Màn đối thoại giữa Hồn Trương Ba và người thân:Trước sự tha hoá và biến đổi của Trương Ba, người thân trong gia đình có những phản ứng ra sao? Nguyên nhân?- Vợ Trương Ba: Buồn bã đau khổ muốn chết, đòi bỏ đi, định nhường chồng cho cô hàng thịt. Bởi ngày càng nhận thấy sự thay đổi của chồng và đau khổ trước tình cảnh chồng chung.“Ông bây giờ còn biết đến ainữa!”; “ Ông đâu còn là ông nữa”; “Tôi sẽ đi biệt để ông được thảnh thơi với cô hàng thịt”.b. Màn đối thoại giữa Hồn Trương Ba và người thân:- Chị con dâu: Thông cảm và xót thương. Thấu hiểu nhưng đau lòng nhận thấy bố ngày một đổi khác.“Con sợ lắm, bởi con cảm thấy, đau đớn thấymỗi ngày thầy một đổi khác, mất mát dần, tất cả cứ lệch lạc, nhoà mờ dần đến nỗi có lúc chính con cũng không nhận ra thầy nữa”- Cháu Gái: Quyết liệt và dữ dội. Tâm hồn trẻ thơ vốn trong sạch, không chấp nhận sự tầm thường dung tục.“Ông nội tôi chết rồi nếu ông nội tôi hiện hồn về ông nội tôi sẽ bóp cổ ông”; “ông chiết cây cam bàn tay giết lợn của ông làm gãy tiệt cái chồi non, chân ông to bè như cái xẻng, giẫm lên nát cả cây sâm quý mới ươm! Ông nội tôi đời nào phũ phàng như vậy!”b. Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và người thân:2. Nội dung đoạn trícha. Màn đối thoại giữa Hồn Trương Bà và xác hàng thịt.Trước những phản ứng của người thân, Trương Ba có thái độ, tâm trạng như thế nào? Nguyên nhân?- Thái độ, tâm trạng của Trương Ba:+ Vẻ mặt: Thẫn thờ, lặng ngắt như tảng đá.+ Cử chỉ: Tay ôm đầu. + Điệu bộ: Run rẩy,lập cập.+ Giọng điệu: Nhẫn nhục, cầu cứu -> Vô cùng đau đớn, bế tắc.=> Bi kịch được đẩy đến đỉnh điểm buộc nhân vật phải đứng trước một sự lựa chọn.+ Nguyên nhân: Bởi hơn ai hết, Trương Ba hiểu những gì mình đã, đang và sẽ làm cho người thân là rất tệ hại mặc dù ông không hề muốn.b. Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và người thân:- Những câu hỏi mang tính tự vấn.“Nhưng lẽ nào ta lại chịu thua mày, khuất phục mày và tự đánh mất mình? Nhưng có thật là không còn cách nào khác?”-> Bộc lộ thái độ quyết liệt trong tranh đấu.- Đi đến khẳng định dứt khoát:“Không cần cái đời sống do mày mang lại! Không cần!”-> Quyết định không chung sống với thể xác dung tục của hàng thịt.* Màn độc thoại nội tâm của Trương Ba: So sánh với tâm trạng và thái độ của Trương Ba ở phần kết màn đối thoại với hàng thịt:Màn đối thoạivới xác hàng thịt: Tuyệt vọng, Bất lực cam chịu.Chấp nhận chung sống với xácthịt dung tục.Màn đối thoạiVới người thân: Vô cùng đau đớn song kiên quyết, dứt khoát không sống chung với xác thịt dung tục.=> Đỉnh điểm của bi kịch nhân vật không thoả hiệp mà đấu tranh mạnh mẽ quyết liệt -> vẻ đẹp tâm hồn cao quý của người lao động trong cuộc đấu tranh với cái dung tục tự hoàn thiện nhân cách.c. Màn đối thoại với Đế Thích: Quan niệm của Đế ThíchQuan niệm của Trương BaKhuyên Trương Ba chấp nhận vì thế giới vốn không toàn vẹn: “ Dưới đất, trên trời đều thế cả”.Không chấp nhận cái cảnh phải sống bên trong một đằng bên ngoài một nẻo, muốn được là mình “toàn vẹn”.=> Đế Thích có cái nhìn quan liêu hời hợt về cuộc sống con người nói chung và với Trương Ba nói riêng. Trương Ba trách Đế Thích, người đem lại cho mình sự sống ‘’Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho tôi sống còn sống như thế nào thì ông chẳng cần biết” có đúng không?Trương Ba trách Đế Thích, người đem lại cho mình sự sống “Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho tôi sống còn sống như thế nào thì ông chẳng cần biết” là rất thẳng thắn và hoàn toàn đúng đắn.->Lòng tốt hời hợt thì chẳng đem lại điều gì thực sự có ý nghĩa cho ai mà sự vô tâm còn tệ hại hơn, nó đẩy người khác vào nghịch cảnh, vào bi kịchĐế Thích định cho hồn Trương Ba nhập vào xác cu Tị, Trương Ba đã từ chối. Vì sao? Trương Ba cương quyết từ chối, không chấp nhận cái cảnh sống giả tạo, mà theo ông chỉ có lợi cho đám chức sắc, không chấp nhận cảnh sống mà theo ông còn “ khổ hơn là cái chết”->Khát vọng mãnh liệt của con người trong cuộc đấu tranh quyết liệt chống lại sự dung tục, giả tạo để bảo vệ quyền được sống toàn vẹn hợp với lẽ tự nhiên cùng sự hoàn thiện nhân cách.d. Màn kết:Nêu ý nghĩa của hình ảnh màu xanh lá vườn và lời nói của mọi người?Hồn Trương Ba hoá thân vào các sự vật thân thương, tồn tại vĩnh viễn bên cạnh những người thân yêu của mình.*Ý nghĩa:- Cuộc sống tuần hoàn theo quy luật của muôn đời.- Sự bất tử của linh hồn trong sự sống và trong lòng mọi người.d. Màn kết. Lời Trương Ba: - Tôi vẫn ở liền ngay bên bà đây, ngay trên bậc cửa nhà ta, trong ánh lửa bà nấu cơm, cầu ao bà vo gạo, trong cái cơi bà đựng trầu, con dao bà giẫy cỏ - Không phải mượn thân ai cả, tôi vẫn ở đây, trong vườn cây nhà ta, trong những điều tốt lành của cuộc đời, trong mỗi trái cây cái Gái nâng niu Lời của cái Gái - Cho nó mọc thành cây mới. Ông nội tớ bảo vậy. Những cây sẽ nối nhau mà lớn khôn. Mãi mãiEm có nhận xét gì về ngôn ngữ của nhân vật ?=> Ngôn ngữ nhân vật nhẹ nhàng, sâu lắng giàu chất trữ tình, đằm thắm bay bổng.Màn kết với chất thơ sâu lắng đã đem lại âm hưởng thanh thoát cho một bi kịch lạc quan đồng thời truyền đi thông điệp về sự chiến thắng của cái Thiện, cái Đẹp và của sự sống đích thực.Nội dung Bi kịch của con người khi bị đặt vào nghịch cảnh: Phải sống nhờ, sống vay mượn, sống tạm bợ và trái với tự nhiên khiến tâm hồn nhân hậu, thanh cao bị nhiễm độc và tha hoá bởi sự lấn át của thể xác thô lỗ, phàm tục.III. TỔNG KẾT: Vẻ đẹp tâm hồn của những người lao động trong cuộc đấu tranh chống lại sự giả tạo và dung tục, bảo vệ quyền được sống đích thực cùng khát vọng hoàn thiện nhân cách.Nghệ thuật:(đặc sắc trên nhiều phương diện)Sự sáng tạo từ dân gian; việc sử dụng ngôn ngữ kịch Sự phê phán mạnh mẽ, quyết liệt và chất trữ tình đằm thắm, bay bổngSự kết hợp giữa tính hiện đại và các giá trị truyền thốngIII. TỔNG KẾT:III. Ghi nhớ: (SGK)IV. LUYỆN TẬP:Gợi ý cách giải:Hai hình tượng hồn Trương Ba và xác hàng thịt ở đây mang ý nghĩa ẩn dụ. Một bên đại diện cho sự trong sạch, nhân hậu và khát vọng sống thanh cao, xứng đáng với danh nghĩa con người và một bên là sự tầm thường dung tục. Cả hai tồn tại trong cùng một con người. Điều đáng trân trọng là con người luôn biết đấu tranh chống lại sự dung tục để hoàn thiện nhân cách. Bài học:Cần phải ý thức sâu sắc giá trị sự sống: sống đúng là mình, trọn vẹn với giá trị mình vốn có và luôn tự mình đấu tranh với những nghịch cảnh để hoàn thiện nhân cách và vươn tới những giá trị tinh thần cao quý. V. HƯỚNG DẪN HỌC TẬP Ở NHÀ:- Làm bài tập SGK TR154- Soạn bài tiếp theo.