Bài giảng Ngữ văn 8 - Ngữ pháp Tiết 107: Hội thoại - Trường THCS Nguyễn Minh Trí

 nay là bài học Pháp văn cuối cùng của các con. (3) Thầy mong các con hết sức chú ý. (Buổi học cuối cùng)Câu Kiểu câuHành động nóiCách thực hiện(1)(2)(3)Trình bàyTrình bàyĐiều khiểnTrực tiếpTrực tiếpGián tiếpCâu trần thuậtCâu trần thuậtCâu trần thuậtHội ThoạiHội ThoạiBµi 26TiÕt 107I - VAI Xà HỘI TRONG HỘI THOẠI:Đoạn trích “Trong lòng mẹ”Ví dụ:Ví dụ 1“Mét h«m, c« t«i gäi t«i ®Õn bªn c­êi hái:- Hång! Mµy cã muèn vµo Thanh Ho¸ ch¬i víi mĐ mµy kh«ng?[] NhËn ra nh÷ng ý nghÜa cay ®éc trong giäng nãi vµ trªn nÐt mỈt khi c­êi rÊt kÞch cđa c« t«i kia, t«i cĩi ®Çu kh«ng ®¸p. V× t«i biÕt râ, nh¾c ®Õn mĐ t«i, c« t«i chØ cã ý gieo r¾c vµo ®Çu ãc t«i nh÷ng hoµi nghi ®Ĩ t«i khinh miƯt vµ ruång rÉy mĐ t«i, mét ng­êi ®µn bµ ®· bÞ c¸i téi lµ go¸ chång, nỵ nÇn cïng tĩng qu¸, ph¶i bá con c¸i ®i tha h­¬ng cÇu thùc. Nh­ng ®êi nµo t×nh th­¬ng yªu vµ lßng kÝnh mÕn mĐ t«i l¹i bÞ nh÷ng r¾p t©m tanh bÈn x©m ph¹m ®Õn []T«i cịng c­êi ®¸p l¹i c« t«i: Kh«ng! Ch¸u kh«ng muèn vµo. Cuèi n¨m thÕ nµo mỵ ch¸u cịng vỊ.C« t«i hái lu«n, giäng vÉn ngät: Sao l¹i kh«ng vµo? Mỵ mµy ph¸t tµi l¾m, cã nh­ d¹o tr­íc ®©u! Ví dụ 1Råi hai con m¾t long lanh cđa c« t«i ch»m chỈp ®­a nh×n t«i. T«i l¹i im lỈng cĩi ®Çu xuèng ®Êt: lßng t«i cµng th¾t l¹i, khoÐ m¾t t«i ®· cay cay. C« t«i liỊn vç vai t«i c­êi mµ nãi r»ng:- Mµy d¹i qu¸, cø vµo ®i, tao ch¹y cho tiỊn tµu. Vµo mµ b¾t mỵ mµy may v¸ s¾m sưa cho vµ th¨m em bÐ chø. [] T«i c­êi dµi trong tiÕng khãc, hái c« t«i:- Sao c« biÕt mỵ con cã con?C« t«i vÉn cø t­¬i c­êi kĨ c¸c chuyƯn cho t«i nghe. Cã mét bµ hä néi xa vµo trong Êy c©n g¹o vỊ b¸n. Bµ ta mét h«m ®i qua chỵ thÊy mĐ t«i ngåi cho con bĩ ë bªn rỉ bãng ®Ìn []C« t«i ch­a døt c©u, cỉ häng t«i ®· nghĐn ø khãc kh«ng ra tiÕng. Gi¸ nh÷ng cỉ tơc ®· ®µy ®o¹ mĐ t«i lµ mét vËt nh­ hßn ®¸ hay cơc thủ tinh, ®Çu mÈu gç, t«i quyÕt vå ngay lÊy mµ c¾n, mµ nhai, mµ nghiÕn cho k× n¸t vơn míi th«i.Ví dụ 1:C« t«i bçng ®ỉi giäng, l¹i vç vai, nh×n vµo mỈt t«i, nghiªm nghÞ: VËy mµy hái c« Th«ng - tªn ng­êi ®µn bµ hä néi xa kia - chç ë của mỵ mµy, råi ®¸nh giÊy cho mỵ mµy, b¶o dï sao cịng ph¶i vỊ. Tr­íc sau cịng mét lÇn xÊu, ch¶ nhÏ b¸n xíi m·i ®­ỵc sao? Tá sù ngËm ngïi th­¬ng xãt thÇy t«i, c« t«i chËp chõng nãi tiÕp: MÊy l¹i r»m th¸ng t¸m nµy lµ giç ®Çu cËu mµy, mỵ mµy vỊ dï sao cịng ®ì tđi cho cËu mµy, vµ mµy cịng cßn ph¶i cã hä, cã hµng, ng­êi ta hái ®Õn chø? (Nguyªn Hång, Nh÷ng ngµy th¬ Êu)Hội ThoạiHội ThoạiBµi 26TiÕt 107I - VAI Xà HỘI TRONG HỘI THOẠI:Đoạn trích “Trong lòng mẹ”Ví dụ:Quan hệ giữa các nhân vật tham gia hội thoại trong đoạn trích trên là quan hệ gì? Ai ở vai trên? Ai ở vai dưới? - Hai nhân vật tham gia hội thoại: người cô và bé Hồng- Quan hệ giữa các nhân vật tham gia hội thoại trong đoạn trích trên là quan hệ thân tộc trên dưới + Vai trên: người cô. + Vai dưới: bé HồngQua ví dụ trên, em hiểu vai xã hội là gì? Vai xã hội là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại. Vô-lô-đi-a đang chuẩn bị bài thì một bạn đến rủ đi bắn chim vì cậu ta vừa được bố mua cho khẩu súng mới. Khẩu súng mới, điều đó thật hấp dẫn! Nghe bạn nói, Vô-lô-đi-a đứng dậy mở toang cửa sổ, ló đầu ra ngoài và hỏi bạn một cách tỉ mỉ về khẩu súng. Nhưng rồi Vô-lô-đi-a trả lời bạn với vẻ luyến tiếc: - Mình bận học, không đi được! Cậu bạn châm chọc: - Học gạo để lấy điểm năm à? - Mình không học gạo mà là học, học không phải vì điểm, hiểu không?Ví dụ 2:Em hãy xác định vai xã hội của hai nhân vật tham gia hội thoại trong cuộc thoại trên. Dựa vào đâu em xác định vai xã hội đó?Quan hệ ngang hàng (theo tuổi tác) do cách xưng hô ngang hàng "mình" - "bạn".Ví dụ 3: Đọc và chỉ ra sự khác nhau trong quan hệ giữa hai người vợ với chồng ở hai cuộc hội thoại sau:[] Chị dậu rón rén bưng một bát lớn đến chỗ chồng nằm:- Thầy em hãy cố ngồi dậy húp ít cháo cho đỡ xót ruột. [] (Tắt đèn)[] Đồ ngu! Đòi một cái máng lợn thật à? Một cái máng thì thấm vào đâu! Đi tìm lại con cá và đòi một cái nhà rộng. [] (Ông lão đánh cá và con cá vàng)Chị Dậu với chồng: Tôn trọng, thân mật.- Bà lão với chồng: Coi thường, xỉ vả. Hội ThoạiHội ThoạiBµi 26TiÕt 107I - VAI Xà HỘI TRONG HỘI THOẠI:Quan hệ trên dưới hay ngang hàng(theo tuổi tác, thứ bậc trong gia đình và xã hội)Quan hệ thân - sơ (theo mức độ quen biết, thân tình)- Quan hệ xã hội:- Vai xã hội là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại.- Hai nhân vật tham gia hội thoại: người cô và bé Hồng + Vai trên: người cô. + Vai dưới: bé Hồng. Quan hệ thân tộc trên dướiĐoạn trích “Trong lòng mẹ”Ví dụ:Câu Hỏi Thảo Luận (2’)Trong cuộc hội thoại, có phải mỗi người tham gia hội thoại chỉ có một vai xã hội không? Em hãy cho một ví dụ để chứng minh điều đó. Mỗi người tham gia hội thoại thường có nhiều vai, đa chiều Ví dụ: . Chị Dậu vai dưới - Cai Lệ vai trên (theo địa vị xã hội) . Chị Dậu vai trên - Cai Lệ vai dưới (theo tuổi tác)Hội ThoạiHội ThoạiBµi 26TiÕt 107I - VAI Xà HỘI TRONG HỘI THOẠI:Đoạn trích “Trong lòng mẹ”Ví dụ:a) Cách cư xử của người cơ cĩ gì đáng chê trách?b) Tìm những chi tiết thể hiện sự im lặng của bé Hồng?c) Vì sao Hồng phải làm như vậy?- Cách đối xử của người cô:Thiếu thiện chí khơng phù hợp với quan hệ ruột thịt, khơng thể hiện thái độ đúng mực của người trên đối với người dưới.- Thái độ của Hồng:Hồng phải kìm nén sự bất bình vì Hồng là người thuộc vai dưới.Ghi nhớ.(SGK/ tr. 94)- Vai xã hội là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại. Vai xã hội được xác định bằng các quan hệ xã hội: + Quan hệ trên - dưới hay ngang hàng (theo tuổi tác, thứ bậc trong gia đình và xã hội); + Quan hệ thân - sơ (theo mức độ quen biết, thân tình)- Vì quan hệ xã hội vốn rất đa dạng nên vai xã hội của mỗi người cũng đa dạng, nhiều chiều. Khi tham gia hội thoại, mỗi người cần xác định đúng vai của mình để chọn cách nói cho phù hợp.Ghi NhớHội ThoạiHội ThoạiBµi 26TiÕt 107II – LUYỆN TẬP: 1. Thái độ vừa nghiêm khắc vừa khoan dung của trong văn bản “Hịch Tướng Sĩ”2. Nhận xét vai xã hội trong đoạn trích “Lão Hạc”Nghiêm khắc khi chỉ ra sai lầm đáng phê phán của tướng sĩ như thờ ơ, bàng quan trước vận nước, thích hưởng lạc. (Dẫn chứng ngay trong bài hịch) Khoan dung khi chỉ ra nhận thức đúng, con đường phải chọn của tướng sĩ là đề cao cảnh giác, học tập “Binh thư yếu lược” và rèn luyện binh lính, võ nghệ.(Dẫn chúng) Đọc đoạn trích dưới đây và trả lời câu hỏi -  Chẳng kiếp gì sung sướng thật, nhưng có cái này là sung sướng; bây giờ cụ ngồi xuống phảng này chơi, tôi đi luộc mấy củ khoai lang, nấu một ấm nước chè tươi thật đặc; ông con mình ăn khoai, uống nước chè, rồi hút thuốc lào thế là sung sướng. -  Vâng! Ông giáo dạy phải! Đối với chúng mình thì thế là sung sướng.     Lão nói xong lại cười như đưa đà. Tiếng cười gượng nhưng đã hiền hậu lại. Tôi vui vẻ bảo: - Thế là được, chứ gì? Vậy cụ ngồi xướng đây, tôi đi luộc khoai, nấu nước. - Nói đùa thế, chứ ông giáo cho để khi khác. (Nam Cao, Lão Hạc)a. Dựa vào đoạn trích và những điều em biết về truyện Lão Hạc, hãy xác định vai xã hội của hai nhân vật tham gia cuộc hội thoại trên.b. Tìm những chi tiết trong lời thoại thể hiện thái độ vừa kính trọng, vừa thân tình của nhân vật ông giáo đối với lão Hạc.c. Những chi tiết nào trong lời thoại của lão Hạc thể hiện thái độ vừa quý trọng vừa thân tình của lão đối vơí ông giáo? Câu Hỏib. Thái độ vừa kính trọng vừa thân tình của ông giáo đối với lão Hạc:- Mời lão hút thuốc, uống nước, ăn khoai- Gọi lão Hạc là “cụ”, xưng hô gộp “ông con mình”c. Thái độ vừa quý trọng vừa thân tình của lão đối với ông giáo:- Gọi là “ông giáo”, dùng từ “dạy” thay cho từ “nói”.- Xưng hô gộp “ chúng mình”, cách nói chuyện xuề xoà.Chi tiết thể hiện tâm trạng không vui và sự giữ ý của lão Hạc: Lão Hạc chỉ cười như đưa đà, cười gượng, thoái thác lời mời của ông giáo.a. Nhận xét vai xã hội.- Địa vị: ông giáo vai trên, lão Hạc vai dưới- Tuổi tác: lão Hạc vai trên, ông giáo vai dưới.Đọc mẫu chuyện sau:Một sớm, thằng Hùng, mới “nhập cư” vào xóm tôi, dắt chiếc xe đạp gần hết hơi ra tiệm sửa xe của bác hai. Nó hất hàm với bác hai:- Bơm cho cái bánh trước. Nhanh lên nhé, trễ giờ học rồi.Bác hai nhìn thằng Hùng rồi nói:- Tiệm của bác hổng có bơm thuê.- Vậycho mượn cái bơm, tôi bơm lấy vậy.- Bơm của bác bị hư, cháu chịu khó dắt đến tiệm khác vậy.Vừa lúc ấy, cái Hoa nhà ở cuối ngõ cũng dắt xe đạp chạy vào tíu tít chào hỏi:- Cháu chào bác hai ạ! Bác ơi, cháu mượn cái bơm nhé. Chiều nay cháu đi học về, bác coi dùm cháu nghe, hổng biết sao nó cứ xì hơi hoài.- Được rồi. Nào để bác bơm cho. Cháu là con gái, biết bơm không mà bơm!- Cháu cảm ơn bác nhiều. (Theo Thành Long) Hãy nhận xét về cách nói năng của hai bạn Hùng và Hoa.Cách nói năng của Hùng: cách xưng hô, cách cấu tạo câu, cách chọn từ ngữ thểhiện sự bất lịch sự, thiếu lễ độ. Vì Hùng ở vai dưới (về tuổi tác và quan hệ xã hội).Cách nói của Hoa: Lịch sự, lễ độ thể hiện qua cách dùng từ ngữ xưng hô, cách cấu tạo câu..H¦íNG DÉN VỊ NHµ Học bài, nắm vững các khái niệm.- Hoàn thành các bài tập.- Chuẩn bị tiết:  “Tìm hiểu yếu tố biểu cảm trong văn nghị luận”xin chân thành cảm ơn và trân trọng kính chào