Bài giảng Ngữ văn 8 - Tiết 102: Tiếng Việt: Hội thoại - Nguyễn Phương Anh

hương anh – THCS ĐOÀN KẾTHội thoại: sử dụng một ngụn ngữ để núi chuyện với nhau (Từ điển Tiếng Việt)Tỡm hieồu baứi1.Vai xã hội là gì?a. Ví dụ 1: SGK tr 92I. VAI XÃ HỘI TRONG HỘI THOẠITỡm hieồu baứiVớ dụ 1: Moọt hoõm, coõ toõi goùi toõi ủeỏn beõn cửụứi hoỷi: - Hoàng ! maứy coự muoỏn vaứo Thanh Hoaự chụi vụựi meù maứy khoõng? [] Nhaọn ra nhửừng yự nghú cay ủoọc trong gioùng noựi vaứ treõn neựt maởt khi cửụứi raỏt kũch cuỷa coõ toõi kia, toõi cuựi ủaàu khoõng ủaựp. Vỡ toõi bieỏt roừ, nhaộc ủeỏn meù toõi, coõ toõi chổ coự yự gieo raộc vaứo ủaàu oực toõi nhửừng hoaứi nghi ủeồ toõi khinh mieọt vaứ ruoàng raóy meù toọi, moọt ngửụứi ủaứn baứ ủaừ bũ caựi toọi laứ goaự choàng, nụù naàn cuứng tuựng quaự, phaỷi boỷ con caựi ủi tha hửụng caàu thửùc. Nhửng ủụứi naứo tỡnh thửụng yeõu vaứ loứng kớnh meỏn meù toõi laùi bũ nhửừng raộp taõm tanh baồn xaõm phaùm ủeỏn. [..] Toõi cuừng cửụứi ủaựp laùi coõ toõi: - Khoõng! Chaựu khoõng muoỏn vaứo. Cuoỏi naờm theỏ naứo mụù chaựu cuừng veà. Coõ toõi hoỷi luoõn, gioùng vaón ngoùt: - Sao laùi khoõng vaứo? Mụù maứy phaựt taứi laộm, coự nhử daùo trửụực ủaõu! I. VAI XÃ HỘI TRONG HỘI THOẠITỡm hieồu baứi- Maứy daùi quaự, cửự vaứo ủi, tao chaùy cho tieàn taứu. Vaứo maứ baột mụù maứy may vaự saộm sửỷa cho vaứ thaờm em beự chửự. [] Toõi cửụứi daứi trong tieỏng khoực, hoỷi coõ toõi:- Sao coõ bieỏt mụù con coự con? Coõ toõi vaón cửự tửụi cửụứi keồ caực chuyeọn cho toõi nghe. Coự moọt baứ hoù noọi xa vaứo trong aỏy caõn gaùo veà baựn. Baứ ta moọt .hoõm ủi qua chụù thaỏy meù toõi ngoài cho con buự ụỷ beõn roồ boựng ủeứn. [] Roài hai con maột long lanh cuỷa coõ toõi chaốm chaởp ủửa nhỡn toõi. Toõi laùi im laởng cuựi ủaàu xuoỏng ủaỏt: loứng toõi caứng thaột laùi, khoeự maột toõi ủaừ cay cay. Coõ toõi lieàn voó vai toõi cửụứi maứ noựi raống:Coõ toõi chửa dửựt caõu, coồ hoùng toõi ủaừ ngheùn ửự khoực khoõng ra tieỏng. Giaự nhửừng coồ tuùc ủaừ ủaứy ủoaù meù toõi laứ moọt vaọt .nhử hoứn ủaự hay cuùc thuyỷ tinh, ủaàu maồu goó, toõi quyeỏt voà ngay laỏy maứ nhai, maứ nghieỏn cho kỡ naựt vuùn mụựi thoõi. ( Nguyờn Hồng, Những ngày thơ ấu) Tỡm hieồu baứi1.Vai xã hội là gì?a. Ví dụ 1: SGK tr 92b. Nhận xétI. VAI XÃ HỘI TRONG HỘI THOẠIHồng: vai dướiBà cụ: vai trờnQuan hệ trờn - dưới theo thứ bậc trong gia đỡnh. c. Kết luận: Vai xã hội là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại.Tỡm hieồu baứi	1.Vai xã hội là gì?2.Cách xác định vai xã hội	 a.Ví dụ:	 I. VAI XÃ HỘI TRONG HỘI THOẠIVớ dụ 2: Vỡ, trong khi vui cười ấy, lắm kẻ che miệng trụng tụi một cỏch hết sức tinh quỏi như bảo nhỏ rằng: - Hồng, về chỗ ngồi đi, rồi cười gúp với chỳng tớ chứ. Và, cú đứa lại hỏi mỏt lỳc tụi ra chơi: - Ban nóy mày cú buồn cười khụng hở Hồng? ( Nguyờn Hồng, Những ngày thơ ấu) Hồng: vai dướiBà cụ: vai trờn Hồng: Bạn học: Quan hệ trờn - dưới theo thứ bậc trong gia đỡnh.Quan hệ ngang hàng trong xó hội, bỡnh thường.Vớ dụ 3:Như thế, mỗi khi em tụi ngoan ngoón sẻ thờm cho tụi ớt xụi hay đỗ lạc, tụingọt ngào núi rằng:Em ăn đi, anh no rồi. Anh khỏe ăn ớt cũng được. ( Nguyờn Hồng – Những ngày thơ ấu)Hồng: vai dướiBà cụ: vai trờn Hồng: Bạn học: Hồng: Em Quế: Quan hệ trờn - dưới theo thứ bậc trong gia đỡnh.Quan hệ ngang hàng trong xó hội, bỡnh thường.Quan hệ trờn - dưới theo thứ bậc trong gia đỡnh; thõn, ruột thịt.- Quan hệ trờn – dưới hay ngang hàng (theo tuổi tỏc thứ bậc trong gia đỡnh và xó hội)- Quan hệ thõn- sơ ( theo mức độ quen biết, thõn tỡnh)VAI XÃ HỘI ĐƯỢC XÁC ĐỊNH BẰNG CÁC QUAN HỆ XÃ HỘITỡm hieồu baứi1.Vai xã hội là gì?2.Cách xác định vai xã hộia.Ví dụ:b. Nhận xét:c. Kết luận: Vai xã hội được xác định bằng các mối quan hệ xã hội - Quan hệ trên dưới, ngang hàng (Theo tuổi tác, thứ bậc trong gia đình và xã hội)- Quan hệ thân - sơ (theo mức độ quen biết, thân tình)I. VAI XÃ HỘI TRONG HỘI THOẠITHẢO LUẬN NHểM THỜI GIAN: 2’Cể BẠN HỌC SINH CHO RẰNGTRONG CUỘC SỐNG MỖI NGƯỜI CHỈ ĐẢM NHẬN MỘT VAI XÃ HỘI. EM Cể ĐỒNG í KHễNG? TẠI SAO ?Hồng: vai dướiBà cụ: vai trờn Hồng: vai trờn Em Quế: vai dưới Hồng: ngang hàng Bạn học: ngang hàngQUAN HỆ XÃ HỘI RẤT ĐA DẠNGVAI XÃ HỘI CỦA MỖI NGƯỜI CŨNG ĐA DẠNG, NHIỀU CHIỀUMột học sinh lớp 8ở nhà (trong gia đỡnh)ở trường (ngoài xã hội)Ông bàCha mẹAnh chịEmThầy côAnh chị khối 9Bạn cùng khốiCác em khối 6,7CháuConEmAnh-chịHọc tròEmBạn bèAnh-chị* Các mối quan hệ của vai xã hội.Vai dướiVai trênVai dướiVai ngang hàng Vai trênĐa dạng Vớ dụ 1: sgk tr92Trong đoạn văn, em thấy cỏch xử sự của người cụ đối với bộ Hồng cú gỡ đỏng chờ trỏch?Trước cỏch xử sự của người cụ, bộ Hồng cú thỏi độ như thế nào?Từ những phõn tớch trờn, em cú nhận xột gỡ về cỏch sử dụng vai xó hội?Nhận xột VD (sgk-tr.92)Quan hệ giữa hai nhõn vật tham gia hụi thoại trong đoạn trớch thuộc về quan hệ gia tộc, người cụ là vai trờn, chỳ bộ Hồng là người vai dưới.Cỏch đối xử của người cụ thiếu thiện chớ, vừa khụng phự hợp với quan hệ ruột thịt vừa khụng thể hiện sự đỳng mực của người trờn đối với người dưới.Hồng kỡm nộn sự bất bỡnh của mỡnh để giữ thỏi độ lễ phộp vỡ Hồng là người thuộc vai dưới, cú bổn phận tụn trọng người trờn.CÁCH SỬ DỤNG VAI XÃ HỘI ?Tỡm hieồu baứi1.Vai xã hội là gì?2.Cách xác định vai xã hội3. Cách sử dụng vai xã hội.a.Ví dụ:b. Nhận xét:c. Kết luận: Do vai xã hội của mỗi người đa dạng nhiều chiều nên khi tham gia hội thoại, mỗi người cần xác định đúng vai xã hội của mình để chọn cách nói cho phù hợp.I. VAI XÃ HỘI TRONG HỘI THOẠIGhi nhớ (sgk/94)* Vai xaừ hoọi laứ vũ trớ cuỷa ngửụứi tham gia hoọi thoaùi ủoỏi vụựi ngửụứi khaực trong cuoọc thoaùi. Vai xaừ hoọi ủửụùc xaực ủũnh baống caực quan heọ xaừ hoọi:+ Quan heọ treõn – dửụựi hay ngang haứng (theo tuoồi taực, thửự baọc trong gia ủỡnh vaứ xaừ hoọi.+ Quan heọ thaõn – sụ (theo mửực ủoọ quen bieỏt, thaõn tỡnh)* Vỡ quan heọ xaừ hoọi voỏn raỏt ủa daùng neõn vai xaừ hoọi cuỷa moói ngửụứi cuừng ủa daùng, nhieàu chieàu. Khi tham gia hoọi thoaùi, moói ngửụứi caàn xaực ủũnh ủuựng vai cuỷa mỡnh ủeồ choùn caựch noựi cho phuứ hụùp. Vai xó hội trong hội thoại được thể hiện rất rừ qua cỏch xưng hụ giữa những người tham gia hội thoại và cú thể thay đổi trong quỏ trỡnh hội thoại.II. LUYỆN TẬP bài 2 (sgk/ tr.94)YấU CẦU CỦA BÀI TẬP ? Bài tập 2: Đọc đoạn trích - trả lời câu hỏi. Tôi nắm lấy cái vai gầy của lão, ôn tồn bảo:- Chẳng kiếp gì sung sướng thật, nhưng có cái này là sung sướng : Bây giờ cụ ngồi xuống phản này chơi, tôi đi luộc mấy củ khoai lang, nấu một ấm nước chè tươi thật đặc ; ông con mình ăn khoai, uống nước chè, rồi hút thuốc lào Thế là sung sướng. Vâng! Ông giáo dạy phải! Đối với chúng mình thì thế là sung sướng.Lão nói xong lại cười đưa đà. Tiếng cười gượng nhưng nghe đã hiền hậu lại. Tôi vui vẻ bảo: Thế là được, chứ gì? Vậy cụ ngồi xuống đây, tôi đi luộc khoai, nấu nước.- Nói đùa thế, chứ ông giáo cho để khi khác. Bài tập 2: Đọc đoạn trích - trả lời câu hỏi. - Xét về địa vị xã hội : Ông giáo ở vai trên, lão Hạc ở vai dưới. - Xét về tuổi tác : Ông giáo ở vai dưới, lão Hạc ở vai trên. a/ Xác định vai xã hội của 2 nhân vật tham gia cuộc thoại:b/ Thái độ vừa kính trọng vừa thân tình của ông giáo với lão Hạc:- Nắm lấy vai gầy của lão, ôn tồn bảo:- Mời lão hút thuốc, uống nước, ăn khoai.- Gọi lão Hạc là cụ, xưng hô gộp : “Ông con mình”c/ Thái độ vừa quý trọng vừa thân tình của lão Hạc với ông giáo:LUYỆN TẬP: Bài 2 :bài tập bổ sungHóy đọc kĩ mẩu chuyện sau và trả lời cõu hỏia. Nhận xột về cỏch thực hiện vai xó hội của hai bạn: Hựng và Hoa.b. Từ đú em rỳt ra bài học gỡ về cỏch thực hiện vai xó hội ? Một sớm, thằng Hựng, mới “ nhập cư” vào xúm chỳng tụi, dắt chiếc xe đạp gần hết hơi ra tiệm sửa xe của bỏc Hai. Nú hất hàm núi với bỏc Hai: Bơm cho cỏi bỏnh trước! Nhanh lờn nhộ, trễ giờ học rồi.Bỏc Hai nhỡn thằng Hựng rồi núi:Tiệm của Bỏc hổng cú bơm thuờ.Vậy mượn cỏi bơm, tụi bơm lấy vậy.Bơm của bỏc bị hư, chỏu chịu khú dắt tới nơi khỏc vậy. Vừa lỳc ấy, cỏi Hoa nhà cuối ngừ cũng dắt xe đạp, tớu tớt chào hỏi:Chỏu chào bỏc Hai ạ. Bỏc ơi, chỏu mượn cỏi bơm nhộ. Chiều nay chỏu đi học về, bỏc coi giựm chỏu cỏi xe nhộ, nú cứ xỡ hơi hoài.Được rồi, để bỏc bơm cho. Chỏu cảm ơn bỏc nhiều. ( Theo Thành Long)ĐÁP ÁN BÀI 2Cỏch thực hiện vai xó hội của hai bạn: Hựng và Hoa đều ở vai dưới đối với bỏc Hai ; Hoa đó thực hiện đỳng vai xó hội của mỡnh cũn Hựng chưa thực hiện được đỳng với vai xó hội của mỡnh đối với người lớn tuổi (núi trống khụng, xỏch mộ)Bài học về cỏch thực hiện vai xó hội : - Việc thực hiện đỳng vai xó hội cú cỏch núi phự hợp sẽ giỳp cho chỳng ta gặp nhiều thuận lợi trong giao tiếp, trong cuộc sống: + Hoa: giải quyết được cụng việc của mỡnh, tạo mối quan hệ thõn thiết với bỏc Hai + Hựng: khụng giải quyết được cụng việc của mỡnh.LUYỆN TẬP: bài 3 (sgk/ tr.95) Hóy thuật lại một cuộc trũ chuyện mà em đó được đọc, đó chứng kiến hoặc tham gia . Phõn tớch vai xó hội của những người tham gia cuộc thoại, cỏch đối xử của họ với nhau thể hiện qua lời thoại và qua những cử chỉ, thỏi độ kốm lời.VAI XÃ HỘITRONG HỘI THOẠIVAI XÃ HỘI LÀ VỊ TRÍ CỦA NGƯỜI THAM GIA HỘI THOẠI ĐỐI VỚI NGƯỜI KHÁC TRONG CUỘC THOẠIVAI XÃ HỘI ĐƯỢC XÁC ĐỊNH BẰNG CÁCQUAN HỆ XÃ HỘIVAI XÃ HỘI CỦA MỖI NGƯỜI ĐA DẠNG, NHIỀU CHIỀU -> MỖI NGƯỜI CẦN XÁC ĐỊNH ĐÚNG VAI XÃ HỘI CỦA MèNH ĐỂ CHỌN CÁCH NểI CHO PHÙ HỢPĐỊNH NGHĨACÁCH XÁC ĐỊNHCÁCH SỬ DỤNGQUAN HỆ TRấN - DƯỚI HAY NGANG HÀNGQUAN HỆ THÂN - SƠBÀI TẬP VỀ NHÀ HOÀN CHỈNH BÀI TẬP SGK HỌC THUỘC BÀI (VỞ GHI, GHI NHỚ) SOẠN BÀI TIẾPVAI XÃ HỘITRONG HỘI THOẠIĐỊNH NGHĨACÁCH XÁC ĐỊNHCÁCH SỬ DỤNGVAI XÃ HỘI LÀ VỊ TRÍ CỦA NGƯỜI THAM GIA HỘI THOẠI ĐỐI VỚI NGƯỜI KHÁC TRONG CUỘC THOẠI.VAI XÃ HỘI ĐƯỢC XÁC ĐỊNH BẰNG CÁC QUAN HỆ XÃ HỘIVAI XÃ HỘI CỦA MỖI NGƯỜI ĐA DẠNG, NHIỀU CHIỀU-> MỖI NGƯỜI CẦN XÁC ĐỊNH ĐÚNG VAI XÃ HỘI CỦA MèNH ĐỂ CHỌN CÁCH NểI CHO PHÙ HỢP Đoạn hội thoại - Dạo này, bố thấy điểm toán của con hình như chưa được tốt lắm. Sắp thi rồi, con cần cố gắng hơn nữa. Hay là con sang nhờ bạn Ông Nam chưa nói hết câu, Hòa đã vùng vằng đứng dậy và làu bàu:- Thôi, bố đừng nói đến chuyện học hành của con nữa!* Vai xã hội : Bố : Con : * Thái độ: 	Vai trên Vai dướiThiếu tôn trọng, vô lễ với cha. - Xác định vai xã hội trong đoạn hội thoại.Nhận xét cách xử sự của người con?