Bài giảng Ngữ văn 8 - Tiết 53: Tiếng Việt Dấu ngoặc đơn và Dấu hai chấm

KiÓm tra bµi còHãy kể những quan hệ ý nghĩa giữa các vế của câu ghép? Cho ví dụ một câu ghép có quan hệ nguyên nhân. Trả lời: Những quan hệ thường gặp là : quan hệ nguyên nhân, quan hệ điều kiện (giả thiết), quan hệ tương phản, quan hệ tăng tiến, quan hệ lựa chọn, quan hệ bổ sung, quan hệ tiếp nối, quan hệ đồng thời, quan hệ giải thích. Quan hệ về ý nghĩa giữa hai vế trong câu ghép : “Tuy nhà nghèo nhưng Lan vẫn cố gắng học giỏi” là quan hệ gì? A. Tương phản B. Nối tiếp C. Đồng thời D. Lựa chọn CÁC LOẠI DẤU CÂU Đà HỌCLỚP NỘI DUNG678Dấu ngoặc đơn, dấu hai chấm, dấu ngoặc kép. Dấu chấm, dấu phẩy, dấu chấm hỏi, dấu chấm than. Dấu chấm lửng, dấu chấm phẩy, dấu gạch ngang.DẤU NGOẶC ĐƠNDẤU HAI CHẤMTiếng Việt - Lớp 8Tiết 53a. Đùng một cái, họ (những người bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lý và tự do”. (Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu)b. Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon).	 (Theo Đoàn Giỏi, Đất rừng phương Nam)c. Lí Bạch (701-762), nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu (Tứ Xuyên). 	 (Ngữ văn 7, tập 1)	1. Ví dụ: a. Đùng một cái, họ được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiếnsĩ bảo vệ công lý và tự do”. (Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu)(những người bản xứ)Giải thích để làm rõ “họ” ngụ ý chỉ ai. b. Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (Theo Đoàn Giỏi, Đất rừng phương Nam) (ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon).	Thuyết minh về một loài động vật mà tên của nó được dùng để gọi tên một con kênh , giúp người đọc hình dung rõ hơn về con kênh này. c. Lí Bạch , nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu . 	 (Ngữ văn 7, tập 1)(701-762)(Tứ Xuyên) Bổ sung thêm thông tin về năm sinh và năm mất của nhà thơBổ sung thông tin Miên Châu thuộc tỉnh nào a. Đùng một cái, họ (những người bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lý và tự do”. (Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu)b. Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon). (Theo Đoàn Giỏi, Đất rừng phương Nam)c. Lí Bạch (701-762), nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu (Tứ Xuyên). 	 ( Ngữ văn 7, tập một) GHI NHỚDấu ngoặc đơn dùng để đánh dấu phần chú thích (giải thích, thuyết minh, bổ sung thêm).Bài tập nhanh: Đọc ví dụ và điền dấu ngoặc đơn vào chỗ thích hợp ? Lan, lớp trưởng lớp 8C, học rất giỏi.b. Bộ phim “Lạc mất linh hồn”, do Việt Nam sản xuất, rất hay.a. Lan (lớp trưởng lớp 8C), học rất giỏi.b. Bộ phim “Lạc mất linh hồn” (do Việt Nam sản xuất), rất hay.Tỏ ý hoài nghi.Tỏ ý mỉa mai.1. Nam Cao sinh năm 1915(?) - 1951 nhưng có tài liệu ghi năm sinh của ông là 1917.2. Một thế kỉ văn minh khai hóa (!) của thực dân cũng không làm ra được một tấc sắt. Tre vẫn còn vất vả mãi với người. (Thép Mới- Cây Tre Việt Nam). Dùng dấu ngoặc đơn với dấu chấm hỏi (?) để tỏ ý hoài nghi, hoặc với dấu chấm than (!) để tỏ ý mỉa mai. Lưu ý Ví dụ:a. Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo:	 - Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào.Dế Choắt nhìn tôi mà rằng:- Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang... (Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)b. Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất. Người xưa có câu: “Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẫn thẳng”. Tre là thẳng thắn, bất khuất ! (Thép Mới, Cây tre Việt Nam) c. Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học. 	 (Thanh Tịnh, Tôi đi học)1. Ví dụ:a. Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo:	 - Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào.Dế Choắt nhìn tôi mà rằng:- Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang... 	 (Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí) Đánh dấu lời đối thoại (Dế Mèn Dế Choắt)b. Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất. Người xưa có câu: “Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẫn thẳng”. Tre là thẳng thắn, bất khuất ! 	 (Thép Mới, Cây tre Việt Nam) Đánh dấu (báo trước) lời dẫn trực tiếp. (Thép Mới dẫn lại lời của người xưa)c. Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học. (Thanh Tịnh, Tôi đi học) 	 Đánh dấu phần giải thích lí do thay đổi tâm trạng của tác giả trong ngày đầu tiên đi học.GHI NHỚDấu hai chấm dùng để:- Đánh dấu (báo trước) phần giải thích, thuyết minh cho một phần trước đó.- Đánh dấu (báo trước) lời dẫn trực tiếp (dùng với dấu ngoặc kép) hay lời đối thoại (dùng với dấu gạch ngang).Bài tập nhanhĐọc ví dụ và điền dấu hai chấm vào chỗ thích hợp? Trong thư gửi học sinh nhân ngày khai trường, Bác viết“Non sông Việt Nam có trở nên tươi đẹp hay không, dân tộcViệt Nam có bước tới đài vinh quang để sánh vai với cáccường quốc năm châu được hay không, chính là nhờ mộtphần lớn ở công học tập của các em”.:Đáp án: Điền vào sau cụm từ “Bác viết: ”Bài tập 1: Giải thích công dụng của dấu ngoặc đơn trong các đoạn trích sau:a) Qua các cụm từ “tiệt nhiên” (rõ ràng, dứt khoát như thế, không thể khác), “định phận tại thiên thư” (định phận tại sách trời), “hành khan thủ bại hư” (chắc chắn sẽ nhận lấy thất bại), hãy nhận xét về giọng điệu của bài thơ. (Ngữ văn 7, tập 1) b) Chiều dài của cầu là 2290 m (kể cả phần cầu dẫn với chín nhịp dài và mười nhịp ngắn) (Thúy Lan, Cầu Long Biên – chứng nhân lịch sử) Đánh dấu phần giải thích ý nghĩa của các cụm từ trong dấu ngoặc kép.  Đánh dấu phần thuyết minh nhằm giúp người đọc hiểu rõ trong 2290 m chiều dài của cầu có tính cả phần cầu dẫn. LUYỆN TẬPBài tập 2: Giải thích công dụng của dấu hai chấm trong những đoạn trích sau:a) Nhưng họ thách nặng quá : nguyên tiền mặt phải mất một trăm đồng bạc, lại còn cau, còn rượu cả cưới nữa thì mất đến cứng hai trăm bạc. (Nam Cao, Lão Hạc)b) Tôi không ngờ Dế Choắt nói với tôi một câu như thế này:- Thôi, tôi ốm yếu quá rồi, chết cũng được. Nhưng trước khi nhắm mắt, tôi khuyên anh: ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang họa vào mình đấy. (Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí) Đánh dấu phần giải thích cho ý họ thách cưới nặng quá.  Đánh dấu lời đối thoại, và phần thuyết minh cho lời khuyên của Dế Choắt Bài tập 4: Quan sát câu sau và trả lời các câu hỏi? Có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn được không ? Nếu thay thì ý nghĩa của câu có gì thay đổi ?? Nếu viết lại là Phong Nha gồm: Động khô và Động nước thì có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn được không ? Vì sao ? Phong Nha gồm hai bộ phận: Động khô và Động nước. (Trần Hoàng, Động Phong Nha)AB1. Phong Nha gồm hai bộ phận: động khô và động nước.Phong Nha gồm hai bộ phận (động khô và động nước).2. Phong Nha gồm: động khô và động nước.Phong Nha gồm (động khô và động nước).Không thay được, vì ý nghĩa cơ bản thay đổi (không rõ nghĩa).Thay được vì nghĩa cơ bản không thay đổi.DÊu ngoÆc ®¬n- §¸nh dÊu phÇn chó thÝch:+ Gi¶i thÝch + ThuyÕt minh+ Bæ sung thªm- Cung cÊp th«ng tin kÌm theo, kh«ng thuéc phÇn nghÜa c¬ b¶n.DÊu hai chÊm- B¸o tr­íc:	+ PhÇn gi¶i thÝch, thuyÕt minh+ Lêi dÉn trùc tiÕp+ Lêi ®èi tho¹i- Thuéc phÇn nghÜa c¬ b¶nCỦNG CỐ:H­íng dÉn vÒ nhµ3Ghi nhớ công dụng của dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm.Làm các bài tập còn lại ở sgk.Nghiên cứu bài Dấu ngoặc kép.21KÍNH CHÀO QUÝ THẦY CÔ VÀ CÁC EMXIN CHÂN THÀNH CẢM ƠN