Bài giảng Ngữ văn Khối 8 - Ngữ pháp: Hội thoại

ïc sao? Tỏ sự ngậm ngùi thương xót thầy tôi, cô tôi chập chừng nói tiếp: -Mấy lại rằm tháng tám này là giỗ đầu cậu mày, mợ mày về dù sao cũng đỡ tủi cho cậu mày, và mày cũng còn phải có họ, có hàng, người ta hỏi đến chứ? (Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)I.Vai xã hội trong hội thoại:Câu 1: Quan hệ giữa các nhân vật tham gia hội thoại trong đoạn trích trên đã cho là quan hệ gì? Ai ở vai trên? Ai là vai dưới?I.Vai xã hội trong hội thoại:Quan hệ gia tộc Người cơ của Hồng: vai trênChú bé Hồng : vai dướiHai ®èi t­ỵng ë hai vÞ trÝ x· héi kh¸c nhau khi tham gia héi tho¹i -> Vai x· héi I.Vai xã hội trong hội thoại:Vai xã hội là gì?Vai xã hội là vị trí của người tham gia hội thoại đối vớingười khác trong cuộc hội thoại - Quan hệ trên - dưới hay ngang hàng (theo tuổi tác, thứ bậc trong gia đình và xã hội) -Quan hệ thân -sơ (mức độ quen biết)I.Vai xã hội trong hội thoại:Ngữ liệu 2: Vơ-lơ-đi-a đang chuẩn bị bài thì một cậu bạn đến rủ đi bắn chim vì cậu ta vừa được bố mua cho một khẩu súng nước. Khẩu súng mới, điều đĩ thật hấp dẫn! Nghe bạn nĩi, Vơ-lơ-đi-a đứng dậy, mở toang cửa sổ, lĩ đầu ra ngồi và hỏi bạn một cách tỉ mỉ về khẩu súng. Nhưng rồi Vơ-lơ-đi-a trả lời bạn với vẻ luyến tiếc:Mình bận học, khơng đi được!Cậu bạn châm chọc:Học gạo để lấy điểm năm à?Mình khơng học gạo mà là học, học khơng phải vì điểm, hiểu khơng?Mai chủ nhật tha hồ mà học!Vơ-lơ-đi-a bắt đầu lưỡng lự vì lời bàn đĩ của bạn. Nhưng chợt nghĩ đến bài vẫn chưa chuẩn bị xong, Vơ-lơ-đi-a trả lời dứt khốt:Khơng, mai chúng ta sẽ đi từ sáng, cịn hơm nay thì khơng.Sau đĩ, Vơ-lơ-đi-a đĩng cửa sổ lại.Vai xã hội được xác định bằng các quan hệ xã hội nào?Trë l¹i vÝ dơ trªn: Một hôm, cô tôi gọi tôi đến bên cười hỏi: - Hồng ! Mày có muốn vào Thanh Hoá chơi với mẹ mày không? [] Nhận ra những ý nghĩa cay độc trong giọng nói và trên nét mặt khi cười rất kịch của cô tôi kia, tôi cúi đầu không đáp. Vì tôi biết rõ, nhắc đến mẹ tôi, cô tôi chỉ có ý gieo rắc vào đầu óc tôi những hoài nghi để tôi khinh miệt và ruồng rẫy mẹ t«i, một người đàn bà đã bị cái tội là goá chồng, nợ nần cùng túng quá, phải bỏ con cái đi tha hương cầu thực. Nhưng đời nào tình thương yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến. [..] Tôi cũng cười đáp lại cô tôi: - Không! Cháu không muốn vào. Cuối năm thế nào mợ cháu cũng về. Cô tôi hỏi luôn, giọng vẫn ngọt: - Sao lại không vào? Mợ mày phát tài lắm, có như dạo trước đâu! Rồi hai con mắt long lanh của cô tôi chằm chặp đưa nhìn tôi. Tôi lại im lặng cúi đầu xuống đất: lòng tôi càng .. .. thắt lại, khoé mắt tôi đã cay cay. Cô tôi liền vỗ vai tôi cười mà nói rằng: - Mày dại quá, cứ vào đi, tao chạy cho tiền tàu. Vào mà bắt mợ mày may vá sắm sửa cho và thăm em bé chứ. [] Tôi cười dài trong tiếng khóc, hỏi cô tôi: - Sao cô biết mợ con có con? Cô tôi vẫn cứ tươi cười kể các chuyện cho tôi nghe. Có một bà họ nội xa vào trong ấy cân gạo về bán. Bà ta một .hôm đi qua chợ thấy mẹ tôi ngồi cho con bú ở bên rổ bóng đèn. [] Cô tôi chưa dứt câu, cổ họng tôi đã nghẹn ứ khóc không ra tiếng. Giá những cổ tục đã đày đoạ mẹ tôi là một vật .như hòn đá hay cục thuỷ tinh, đầu mẩu gỗ, tôi quyết vồ ngay lấy mà cắn, mà nhai, mà nghiến cho kì nát vụn mới thôi. Cô tôi bỗng đổi giọng, lại vỗ vai, nhìn vào mặt tôi, nghiêm nghị: - Vậy mày hỏi cô Thông – tên người đàn bà họ nội xa kia – chỗ ở của mợ mày, rồi đánh giấy cho mợ mày, bảo dù sao cũng phải về. Trước sau gì cũng một lần xấu, chả nhẽ bán xới mãi được sao? Tỏ sự ngậm ngùi thương xót thầy tôi, cô tôi chập chừng nói tiếp: -Mấy lại rằm tháng tám này là giỗ đầu cậu mày, mợ mày về dù sao cũng đỡ tủi cho cậu mày, và mày cũng còn phải có họ, có hàng, người ta hỏi đến chứ? (Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)Câu 2: Cách xử sự của người cơ cĩ gì đáng chê trách?+ Với quan hệ gia tộc, người cơ đã xử sự khơng đúng vớ i thái độ chân thành, thiện chí của tình cảm ruột thịt. +Với tư cách là người lớn tuổi, vai bề trên, người cơ đã khơng cĩ thái độ đúng mực của người lớn đối với trẻ em.I.Vai xã hội trong hội thoại:-> X¸c ®Þnh ch­a ®ĩng vai.Thảo luận:Câu 3: Tìm những chi tiết cho thấy nhân vật chú bé Hồng đã cố gắng kìm nén sự bất bình của mình để giữ thái độ lễ phép? tơi cúi đầu khơng đápTơi lại im lặng cúi đầu xuống đấtcổ họng tơi đã nghẹn ứ khĩc khơng ra tiếngI.Vai xã hội trong hội thoại:? Giải thích vì sao Hồng phải làm như vậy?Vì Hồng là người thuộc vai dưới, cĩ bổn phận tơn trọng người trên.	I.Vai xã hội trong hội thoại:-> X¸c ®Þnh ®ĩng vai.*Vì chưa xác định đúng vai nên cách nói của c« bÐ Hång:- Mµy cã muèn vµo Thanh hãa ch¬i víi mĐ mµy kh«ng?- Mỵ mµy ph¸t tµi l¾m, cã nh­ d¹o tr­íc ®©u! Mµy d¹i qu¸, cø vµo ®i, tao ch¹y cho tiỊn tµu. -> Ch­a phï hỵp*Vì xác định đúng vai nên cách nói của bÐ Hång:- T«i cĩi ®Çu kh«ng ®¸p.- T«i c­êi ®¸p l¹i c« t«i: T«i l¹i im lỈng cĩi ®Çu xuèng ®ÊtC­êi dµi trong tiÕng khãc -> Phï hỵp “ Một sớm Hùng, mới “ nhập cư” vào sĩm tơi dắt chiếc xe đạp hết hơi ra tiệm sửa xe của bác Hai. Nĩ hất hàm với bác Hai: -Bơm cho cái bánh trước. Nhanh lên nhé, trễ giờ học rồi. Bác trai nhìn bạn Hùng rồi nĩi: -Tiệm của bác khơng cĩ bơm thuê. - Vậy cho mượn cái bơm, tơi bơm lấy vậy. -Bơm của bác bị hỏng, cháu chịu khĩ dắt đến tiệm khác vậy” Vừa lúc ấy, cái Hoa nhà ở cuối ngõ cũng dắt xe đạp chạy vào tíu tít chào hỏi: - Cháu chào bác Hai ạ! Bác ơi, cháu mượn cái bơm nhé. Chiều nay cháu đi học về, bác coi dùm cháu nghe, hổng biết sao nó cứ xì hơi hoài. - Được rồi. Nào để bác bơm cho. Cháu là con gái, biết bơm không mà bơm! - Cháu cảm ơn bác nhiều.-> Xác định chua đúng vai -> Chưa phù hợp-> Xác định đúng vai -> Phù hợpMét häc sinh líp 8ë nhµ (trong gia đình)ë trưêng (ngoµi x· héi)¤ng bµCha mĐAnh chÞEmThÇy c«Anh chÞ khèi 9B¹n cïng khèiC¸c em khèi 6,7Ch¸uConEmAnh-chÞHäc trßEmB¹n bÌAnh-chÞ* C¸c mèi quan hƯ cđa vai x· héi.Vai d­íiVai trªnVai d­íiVai ngang hµng Vai trªnĐa d¹ng Vì quan hệ xã hội vốn đa dạng nên vai xã hội của mỗi người cũng đa dạng, nhiều chiều.Khi ta tham gia hội thoại, mỗi người cần xác định đúng vai của mình để chọn cách nĩi cho phù hợp.I.Vai xã hội trong hội thoại:Khi tham gia hội thoại mỗi Chúng ta cần chú ý điều gì?Ghi nhí* Vai xã hội là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại. -Vai xã hội được xác định bằng các quan hệ xã hội: + Quan hệ trên – dưới hay ngang hàng (theo tuổi tác, thứ bậc trong gia đình và xã hội); + Quan hệ thân – sơ (theo mức độ quen biết, thân tình)* Vì quan hệ xã hội vốn rất đa dạng nên vai xã hội của mỗi người cũng đa dạng, nhiều chiều. Khi tham gia hội thoại, mỗi người cần xác định đúng vai của mình để chọn cách nói cho phù hợp.HỊCHTƯỚNGSĨ 	 Bài tập1: Hãy tìm những chi tiết trong bài “Hịch tướng sĩ” thể hiện thái độ vừa nghiêm khắc vừa khoan dung của Trần Quốc Tuấn đối với binh sĩ dưới quyền?II.Luyện tập:Các chi tiết thể hiện sự nghiêm khắc:Nay các ngươi nhìn chủ nhục mà khơng biết lo, thấy nước nhục mà khơng biết thẹn Nếu các ngươi biết chuyên tập sách này ,theo lời dạy bảo của ta, thì mới phải đạo thần chủ  Ta viết ra bài hịch này để các ngươi biết bụng ta.Các chi tiết biểu hiện sự khoan dung: Bài tập 2: Đọc đoạn trích trong SGK và thực hiện theo yêu cầu câu hỏi: a/Dựa vào đoạn trích và những điều đã biết về chuyện “Lão Hạc”, hãy xác định vai xã hội của 2 nhân vật tham gia cuộc hội thoại trên! Xét về điạ vị xã hộiVai trênVai dướiXét về tuổi tácVai trênVai dướib/ Tìm những chi tiết trong lời hội thoại của nhân vật, qua lời miêu tả của nhà văn cho thấy thái độ vừa kính trọng, vừa thân tình của nhân vật ơng giáo đối với Lão Hạc? * Trong cử chỉ: Ơng giáo nĩi với Lão Hạc những lời lẽ ơn tồn, thân mật nắm lấy vai lão, mời lão hút thuốc, uống nước, ăn khoai. * Trong lời lẽ: - gọi “cụ” xưng hơ gộp: “ ơng - con mình” thể hiện sự kính trọng người già - xưng là “tơi”  thể hiện quan hệ bình đẳng.c/ Những chi tiết nào trong lời thoại của Lão Hạc và lời miêu tả của nhà văn nĩi lên thái độ vừa quí trọng vừa thân tình của Lão Hạc đối với ơng giáo? - Lão Hạc gọi người đối thoại với mình là “ơng giáo” ,dùng từ “dạy” thay cho từ nĩi  thể hiện sự tơn trọng - Xưng hơ gộp 2 người là “chúng mình”; các câu nĩi cũng xuề xồ:“nĩi đùa thế”.  Thể hiện sự thân tình.? Những chi tiết nào thể hiện tâm trạng khơng vui và sự giữ ý của Lão Hạc?- “Cười gượng”, “cười đưa đà”. - Khéo léo từ chối việc ở lại ăn khoai, uống nước với ơng giáo. Lão Hạc cĩ nỗi buồn, ý thức được rằng cĩ 1 khoảng cách giữa mình đối với người đối thoại. Phù hợp với tâm trạng lúc ấy và tính khí khái của Lão Hạc THỰC HÀNH :Thực hiện 3 cuộc hội thoại ngắn trong 3 hồn cảnh sau:a/ b/c/BÀI TẬP TRẮC NGHIỆM“ Vai xã hội” trong hội thoại là gì?A. Là vai vế của mỗi người trong gia đìnhB. Là vị trí, chỗ đứng của mỗi người trong xã hội.C. Là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại.D. Là cương vị, cấp bậc của một người trong cơ quan,xã hội.Trong hội thoại, người cĩ vai xã hội thấp phải cĩ thái độ ứng xử với người cĩ vai xã hội cao như thế nào?A. Ngưỡng mộ. B. Kính trọng C. Sùng kính. D.Thân mật H­íng dÉn häc sinh häc bµi 1/Cần nắm vững vai xã hội trong từng tình huống cụ thể để cĩ cách hội thoại phù hợp.2/ Ca dao: “Lời nĩi chẳng mất tiền mua . Lựa lời mà nĩi cho vừa lịng nhau”.3/ Cần cĩ ý thức vận dụng vào thực tiễn cuộc sống thường ngày để quan hệ giữa mình với mọi người tốt đẹp.4/ Chuẩn bị tiếp các kiến thức và bài tập cho tiết sau: Chú ý tập hội thoại theo BT ở SGK. Bài học đến đây kết thúc Kính chúc quý thầy cơ luơn thành cơng trong cơng tácCác em học sinh luơn luơn học giỏi