Bài giảng Ngữ văn Khối 8 - Tiết 50: Dấu ngoặc đơn và Dấu hai chấm - Bùi Thị Hồng Duyên

Chµo mõng quÝ thÇy c« vÒ dù giêNg÷ V¨n 8Giáo viên :Bùi Thị HồngDuyên KIỂM TRA BÀI CŨa. Nêu quan hệ ý nghĩa giữa các vế của câu ghép?b. Xác định quan hệ ý nghĩa các vế trong câu ghép sau : Tuy rét vẫn kéo dài, mùa xuân đã đến bờ sông Lương . (Nguyễn Đình Thi )Các vế của câu ghép có những quan hệ ý nghĩa thường gặp là: quan hệ nguyên nhân, quan hệ điều kiện, quan hệ tương phản, quan hệ tăng tiến, quan hệ lựa chọn, quan hệ bổ sung,...b. Các vế câu có quan hệ tương phản .KIỂM TRA BÀI CŨKIỂM TRA BÀI CŨKIỂM TRA BÀI CŨa. Nêu quan hệ ý nghĩa giữa các vế của câu ghép?b. Xác định quan hệ ý nghĩa các vế trong câu ghép sau : Tuy rét vẫn kéo dài, mùa xuân đã đến bờ sông Lương . (Nguyễn Đình Thi )Đáp án a. Các vế của câu ghép có những quan hệ ý nghĩa thường gặp là: quan hệ nguyên nhân, quan hệ điều kiện, quan hệ tương phản, quan hệ tăng tiến, quan hệ lựa chọn, quan hệ bổ sung,...b. Các vế câu có quan hệ tương phản .DẤU NGOẶC ĐƠNVÀ DẤU HAI CHẤMTIẾT 50 TIẾT 50 : DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM I. Dấu ngoặc đơn* Ví dụ : Dấu ngoặc đơn trong những đoạn trích sau dùng để làm gì ? a. Đùng một cái, họ (những người bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lý và tự do”. (Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu) Đánh dấu phần giải thích để làm rõ “họ” ngụ ý chỉ ai (những người bản xứ). b. Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon).	 (Theo Đoàn Giỏi, Đất rừng phương Nam)  Đánh dấu phần thuyết minh về một loài động vật mà tên của nó là ba khía được dùng để gọi tên một con kênh.c. Lí Bạch (701-762), nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu (Tứ Xuyên). 	 (Ngữ văn 7, tập 1) Đánh dấu phần bổ sung thêm thông tin năm sinh, năm mất của nhà thơ và cho người đọc biết thêm Miên Châu thuộc tỉnh nào.	Nếu bỏ phần trong dấu ngoặc đơn thì nghĩa cơ bản của các đoạn trích vẫn không thay đổi vì phần trong dấu ngoặc đơn là phần chú thích nhằm cung cấp thông tin kèm thêm chứ nó không thuộc phần nghĩa cơ bản.Nếu bỏ phần trong dấu ngoặc đơn thì ý nghĩa cơ bản của những đoạn trích trên có thay đổi không?TIẾT 50 : DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM Từ các ví dụ trên, em hãy cho biết dấu hai chấm dùng để làm gì ? * Ghi nhớ : ( SGK – 134)Dấu ngoặc đơn dùng để đánh dấu phần chú thích (giải thích, thuyết minh, bổ sung thêm).Đọc ví dụ, em hãy trả lời trong từng trường hợp sau: dùng dấu chấm hỏi trong dấu ngoặc đơn và dấu chấm than trong dấu ngoặc đơn để làm gì?a. Nam Cao sinh năm 1915 (?) – 1951 nhưng có tài liệu ghi năm sinh của ông là 1917.→Dùng dấu ngoặc đơn với dấu chấm hỏi (?) tỏ ý hoài nghi.b. Một thế kỉ văn minh, khai hóa (!) của thực dân cũng không làm ra được một tấc sắt. Tre vẫn phải còn vất vả mãi với người. (Thép Mới, Cây tre Việt Nam)→ Dùng dấu ngoặc đơn với dấu chấm than (!) tỏ ý mỉa mai..TIẾT 50 : DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM L­u ý : Tr­êng hîp ®Æc biÖt dÊu ngoÆc ®¬n cã thÓ dïng dÊu chÊm hái vµ dÊu chÊm than ®Ó tá ý hoµi nghi và để tỏ ý mØa mai.Bài tập nhanh: Dấu ngoặc đơn trong câu sau dùng để làm gì ? a. Qua các cụm từ “tiệt nhiên” (rõ ràng,dứt khoát như thế, không thể khác), “định phận tại thiên thư” (định phận tại sách trời), “hành khan thủ bại hư” (chắc chắn sẽ nhận lấy thất bại), hãy nhận xét về giọng điệu của bài thơ.→ Đánh dấu phần giải thích ý nghĩa của các cụm từ tiệt nhiên, định phận tại thiên thư, hành khan thủ bại hư. TIẾT 50 : DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM I. Dấu ngoặc đơn II. Dấu hai dấu chấm Em hãy cho biết dấu hai chấm trong những đoạn trích sau được dùng để làm gì?* Ví dụ : Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo:	 - Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào.Dế Choắt nhìn tôi mà rằng:- Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang... 	 (Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí) Đánh dấu lời đối thoại (Dế Mèn Dế Choắt)b. Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất. Người xưa có câu: “Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẫn thẳng”. Tre là thẳng thắn, bất khuất ! 	(Thép Mới, Cây tre Việt Nam)Đánh dấu (báo trước) lời dẫn trực tiếp. ( Thép Mới dẫn lại lời của người xưa )c .Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học. (Thanh Tịnh, Tôi đi học) Đánh dấu phần giải thích lí do thay đổi tâm trạng của tác giả trong ngày đầu tiên đi học. TIẾT 50 : DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM I. Dấu ngoặc đơn II. Dấu hai dấu chấm Qua những ví dụ trên, em hãy cho biết dấu hai chấm dùng để làm gì ?Ví dụ : Ghi nhớ : ( SGK – 135 )Dấu hai chấm dùng để:- Đánh dấu (báo trước) phần giải thích, thuyết minh cho một phần trước đó.- Đánh dấu (báo trước) lời dẫn trực tiếp (dùng với dấu ngoặc kép) hay lời đối thoại (dùng với dấu gạch ngang). Nhưng họ thách nặng quá: nguyên tiền mặt phải một trăm đồng bạc, lại còn cau, còn rượu .. cả cưới nữa thì mất đến cứng hai trăm bạc.Bài tập : Giải thích công dụng của dấu hai chấm trong câu sau: → Đánh dấu (báo trước) phần giải thích cho ý: họ thách nặng quá. TIẾT 50 : DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM I. Dấu ngoặc đơn II. Dấu hai dấu chấm III. Luyện tập : Giải thích công dụng của dấu ngoặc đơn trong những đoạn trích sau: a. Chiều dài của cầu là 2290m (kể cả phần cầu dẫn với chín nhịp dài và mười nhịp ngắn) b. Để văn bản có tính liên kết, người viết (người nói) phải làm cho nội dung của các câu, các đoạn thống nhất và gắn bó chặt chẽ với nhau; đồng thời, phải biết kết nối các câu, các đoạn đó bằng những phương tiện ngôn ngữ (từ, câu,) thích hợp.Bài tâp 1 : -> Đánh dấu phần thuyết minh nhằm giúp người đọc hiểu rõ trong 2290m chiều dài của cầu có tính cả phần cầu dẫn.-> Dấu ngoặc đơn ở vị trí thứ nhất đánh dấu phần bổ sung có phần này thì không có phần kia. Dấu ngoặc đơn ở vị trí thứ 2 đánh dấu phần thuyết minh để làm rõ những phương tiện ngôn ngữ là gì?Bài 2 	Giải thích công dụng của dấu hai chấm trong những đoạn trích sau:Tôi không ngờ Dế Choắt nói với tôi một câu như thế này: - Thôi, tôi ốm yếu quá rồi chết cũng được. Nhưng trước khi nhắm mắt tôi khuyên anh: ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang vạ vào mình đấy. (Tô Hoài – Dế Mèn phiêu lưu kí )b. Rồi một ngày mưa rào. Mưa giăng giăng bốn phía. Có quãng nắng xuyên xuống biển, óng ánh đủ màu: xanh lá mạ, tím phớt, hồng, xanh biếc, (Vũ Tú Nam – Biển đẹp )	-> Đánh dấu (báo trước) lời đối thoại (Dế Choắt nói với Dế Mèn) và phần thuyết minh nội dung Dế Choắt khuyên Dế Mèn. -> Đánh dấu (báo trước) phần thuyết minh cho ý: đủ màu là những màu nào. 3. Có thể bỏ dấu hai chấm trong đoạn trích sau được không ? Trong đoạn trích này, tác giả dùng dấu hai chấm nhằm mục đích gì ? Tiếng Việt có những đặc sắc của một thứ tiếng đẹp, một thứ tiếng hay. Nói thế có nghĩa là nói rằng : tiếng Việt là một thứ tiếng hài hòa về mặt âm hưởng, thanh điệu mà cũng rất tế nhị, uyển chuyển trong cánh đặt câu. Nói thế cũng có nghĩa là nói rằng: tiếng Việt có đầy đủ khả năng để diễn đạt tình cảm, tư tưởng của người Việt Nam và để thoả mãn cho yêu cầu của đời sống văn hoá nước nhà qua các thời kì lịch sử.	 (Đặng Thai Mai, Tiếng việt, một biểu hiện hùng hồn của sức sống dân tộc) - Có thể bỏ dấu hai chấm - Mục đích tác giả dùng dấu hai chấm là để nhấn mạnh.Bài tập 4: Quan sát câu sau và trả lời câu hỏi . Phong Nha gồm có hai bộ phận: Động khô và Động nước . 	 ( Trần Hoàng, Động Phong Nha)- Có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn được không? Nếu thay thì ý nghĩa của câu có gì thay đổi ? - Nếu viết lại là Phong Nha gồm: Động khô và Động nước thì có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn được không ? Vì sao?ABPhong Nha gồm hai bộ phận: động khô và động nước.Phong Nha gồm hai bộ phận (động khô và động nước)Thay được vì nghĩa cơ bản không thay đổi.Phong Nha gồm: động khô và động nước.Phong Nha gồm (động khô và động nước)Không thay được, vì vế “động khô và động nước” không thể xem là thành phần chú thích. Bài tập 5:Một học sinh chép lại đoạn văn của Thanh Tịnh như sau: Sau khi đọc xong mấy mươi tên đã viết sẵn trên mảnh giấy lớn, ông đốc nhìn chúng tôi nói sẽ: - Thế là các em được vào lớp năm. Các em phải gắng học để thầy mẹ được vui lòng và để thầy dạy các em được sung sướng. Các em đã nghe chưa? (Các em đều nghe nhưng không em nào dám trả lời. Cũng may đã có một tiếng dạ ran của phụ huynh đáp lại .? Bạn đó chép lại dấu ngoặc đơn đúng hay sai ?Vì sao ?? Phần được đánh dấu bằng dấu ngoặc đơn có phải là một bộ phận của câu không ?Bài tập 5 : 	Bạn đó chép lại dấu ngoặc đơn sai. Vì dấu ngoặc đơn bao giờ cũng đi từng cặp với nhau. Cần chép lại đoạn văn của Thanh Tịnh như sau: Sau khi đọc xong mấy mươi tên đã viết sẵn trên mảnh giấy lớn, ông đốc nhìn chúng tôi nói sẽ:	- Thế là các em được vào lớp năm. Các em phải gắng học để thầy mẹ được vui lòng và để thầy dạy các em được sung sướng. Các em đã nghe chưa? (Các em đều nghe nhưng không em nào dám trả lời. Cũng may đã có một tiếng dạ ran của phụ huynh đáp lại).→ Phần được đánh dấu bằng dấu ngoặc đơn là phải một bộ phận của câu.DÊu ngoÆc ®¬n- §¸nh dÊu phÇn chó thÝch:+ Gi¶i thÝch + thuyÕt minh+ bæ sung thªmCung cÊp th«ng tin kÌm theo, kh«ng thuéc phÇn nghÜa c¬ b¶n.DÊu hai chÊm- B¸o tr­íc:	+ PhÇn gi¶i thÝch, thuyÕt minh+ Lêi dÉn trùc tiÕp+ Lêi ®èi tho¹i- Thuéc phÇn nghÜa c¬ b¶nEm hãy nêu công dụng của dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm ? Học thuộc lòng công dụng dấu ngoặc đơn, dấu hai chấmLàm hoàn thiện các bài tập còn lại.Chuẩn bị bài: ĐỀ VĂN THUYẾT MINH VÀ CÁCH LÀM BÀI VĂN THUYẾT MINH.- Đọc kỹ và xác định các đối tượng trong 12 đề văn thuyết minh.- Đọc bài văn mẫu thuyết minh: XE ĐẠP + Phân đoạn: Mở bài, Thân bài, Kết bài . Tổ 1, 2: cho biết nội dung phần Mở bài, Kết bài . Tổ 3: cho biết nội dung phần Thân bài. Hướng dẫn học ở nhà Xin ch©n thµnh c¶m ¬n
quý thÇy, c« gi¸o vµ c¸c em.