Bài giảng Ngữ văn Khối 8 - Tiết 52: Tiếng Việt Dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm

Chào mừng quý thầy cô về dự giờ thăm lớpTiết 52: DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM I/ Dấu ngoặc đơnBTTiết 52: DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM Đọc những đoạn trích sau và trả lời câu hỏiBT a. Đùng một cái, họ (những người dân bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lí và tự do”. (Nguyễn Ái Quốc,Thuế máu)b. Gọi là kênh ba khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ , làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon). (Đoàn Giỏi, Đất rừng phương Nam)c. Lí Bạch (701 - 762), nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu (Tứ Xuyên). (Ngữ văn 7, tập 1)a. Đùng một cái, họ (những người dân bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lí và tự do”.(Nguyễn Ái Quốc,Thuế máu)→ Đánh dấu phần giải thích (làm rõ ngụ ý họ là ai ) họ là người dân bản xứb. Gọi là kênh ba khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ , làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon).(Theo Đoàn Giỏi, Đất rừng phương Nam)→ Đánh dấu phần thuyết minh về một loài ba khía để gọi tên con kênh.Lí Bạch (701 - 762), nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu (Tứ Xuyên).(Ngữ văn 7, tập 1) → Đánh dấu phần bổ sung thêm thông tin về năm sinh, năm mất, quê quán của Lí Bạcha. Đùng một cái, họ được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lí và tự do”.b) Gọi là kênh ba khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây.c) Lí Bạch nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu. Ghi nhớ: Dấu ngoặc đơn dùng để đánh dấu phần chú thích (giải thích, thuyết minh, bổ sung thêm )Tiết 52: DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM I/ Dấu ngoặc đơn II/ Dấu hai chấmBT: Dấu hai chấm trong những đoạn trích sau dùng để làm gì? Nếu ta bỏ phần sau dấu hai chấm thì ý nghĩa câu văn có thay đổi không? Vì sao?a. Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo:  - Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào.Dế Choắt nhìn tôi mà rằng:- Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang (Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí) b. Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất. Người xưa có câu: “ Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẫn thẳng”. Tre là thẳng thắn, bất khuất !  ( Thép Mới) Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học. (Thanh Tịnh) a. Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo:  - Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào.Dế Choắt nhìn tôi mà rằng:- Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang (Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí) → Báo trước lời đối thoạib. Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất Người xưa có câu: “ Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẫn thẳng”. Tre là thẳng thắn, bất khuất !  ( Thép Mới)→ Đánh dấu lời dẫn trực tiếp Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học. (Thanh Tịnh) Giải thích, thuyết minh cho phần trước đóNếu ta bỏ thì phần sau dấu hai chấm thì câu văn sẽ không rõ nghĩa vì phần sau dấu hai chấm là phần bắt buộc.Dấu hai chấm dùng để: - Đánh dấu (báo trước) phần giải thích, thuyết minh cho một phần trước đó. - Đánh dấu (báo trước) lời dẫn trực tiếp (dùng với dấu ngoặc kép) hay lời đối thoại (dùng với dấu ngoặc đơn).Tiết 52: DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM I/ Dấu ngoặc đơn II/ Dấu hai chấmIII/ Luyện tập BT11.Giải thích công dụng của dấu ngoặc đơn trong những đoạn trích sau:  a) Qua các cụm từ “tiệt nhiên” (rõ ràng,dứt khoát như thế, không thể khác), “định phận tại thiên thư” (định phận tại sách trời), “hành khan thủ bại hư” (chắc chắn sẽ nhận lấy thất bại), hãy nhận xét về giọng điệu của bài thơ. => Đánh dấu phần giải thích ý nghĩa của các cụm từ trong dấu ngoặc kép.b) Chiều dài của cầu là 2290m (kể cả phần cầu dẫn với chín nhịp dài và mười nhịp ngắn) => Đánh dấu phần thuyết minh về chiều dài của cây cầu là 2290m2. Giải thích công dụng của dấu hai chấm trong những đoạn trích sau:a) Nhưng họ thách nặng quá: nguyên tiền mặt phải một trăm đồng bạc, lại còn cau, còn rượu .. cả cưới nữa thì mất đến cứng hai trăm bạc. (Nam Cao, Lão Hạc)=> Đánh dấu phần giải thích cho ý: họ thách nặng quá.b) Tôi không ngờ Dế Choắt nói với tôi một câu như thế này: - Thôi, tôi ốm yếu quá rồi chết cũng được. Nhưng trước khi nhắm mắt tôi khuyên anh: ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang vạ vào mình đấy. (Tô Hoài, Dế mèn phiêu lưu kí)Báo trước lời đối thoại của Dế Choắt với Dế Mèn + thuyết minh phần nội dung lời khuyên của Dế Choắt.c) Rồi một ngày mưa rào. Mưa giăng giăng bốn phía. Có quãng nắng xuyên xuống biển, óng ánh đủ màu: xanh lá mạ, tím phớt, hồng, xanh biếc, (Vũ Tú Nam, Biển đẹp)	=> Đánh dấu phần thuyết minh cho ý: đủ màu là những màu nào?3. Có thể bỏ dấu hai chấm trong đoạn trích sau được không ? Trong đoạn trích này, tác giả dùng dấu hai chấm nhằm mục đích gì ? Tiếng Việt có những đặc sắc của một thứ tiếng đẹp, một thứ tiếng hay. Nói thế có nghĩa là nói rằng: tiếng Việt là một thứ tiếng hài hòa về mặt âm hưởng, thanh điệu mà cũng rất tế nhị, uyển chuyển trong cách đặt câu. Nói thế cũng có nghĩa là nói rằng: tiếng Việt có đầy đủ khả năng để diễn đạt tình cảm,tư tưởng của người Việt Nam và để thoả mãn cho yêu cầu của đời sống văn hoá nước nhà qua các thời kì lịch sử.	 (Đặng Thai Mai)	=> Có thể bỏ dấu hai chấm. Nhưng nghĩa của phần đặt sau dấu hai chấm không được nhấn mạnh bằng.HSTL: Quan sát câu sau và trả lời câu hỏi. Phong Nha gồm hai bộ phận: Động khô và Động nước. (Trần Hoàng, Động Phong Nha)Có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn được không? Nếu thay thì ý nghĩa của câu có gì thay đổi?b. Nếu viết lại Phong Nha gồm: Động khô và Động nước thì có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn được không? Vì sao?HSTL: Quan sát câu sau và trả lời câu hỏi. Phong Nha gồm hai bộ phận: Động khô và Động nước. (Trần Hoàng, Động Phong Nha) a. Có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn. Vì ý nghĩa của câu không thay đổi Phong Nha gồm hai bộ phận( Động khô và Động nước)HSTL: Quan sát câu sau và trả lời câu hỏi. Phong Nha gồm hai bộ phận: Động khô và Động nước. (Trần Hoàng, Động Phong Nha)b. Nếu viết lại Phong Nha gồm: Động khô và Động nước thì có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn được không? Vì sao? Không thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn. Vì Động khô và Động nước không thể coi là phần chú thích5) Một số học sinh chép lại đoạn văn của Thanh Tịnh như sau:Sau khi đọc xong mấy mươi tên đã viết sẵn trên mảnh giấy lớn, ông đốc nhìn chúng tôi nói sẽ:- Thế là các em được vào lớp năm. Các em phải gắng học để thầy mẹ được vui lòng và để thầy dạy các em được sung sướng. Các em đã nghe chưa? (Các em đều nghe nhưng không em nào dám trả lời. Cũng may đã có một tiếng dạ ran của phụ huynh đáp lại.Câu hỏi:- Bạn đó chép lại dấu ngoặc đơn đúng hay sai? Vì sao?- Phần được đánh dấu bằng dấu ngoặc đơn có phải là một bộ phận của câu không?Bạn đó chép lại dấu ngoặc đơn sai. Vì dấu ngoặc đơn bao giờ cũng đi từng cặp với nhau.  Cần chép lại đoạn văn của Thanh Tịnh như sau: Sau khi đọc xong mấy mươi tên đã viết sẵn trên mảnh giấy lớn, ông đốc nhìn chúng tôi nói sẽ:- Thế là các em được vào lớp năm. Các em phải gắng học để thầy mẹ được vui lòng và để thầy dạy các em được sung sướng. Các em đã nghe chưa? (Các em đều nghe nhưng không em nào dám trả lời. Cũng may đã có một tiếng dạ ran của phụ huynh đáp lại).Phần được đánh dấu bằng dấu ngoặc đơn không phải là một bộ phận của câu. Vì phần trong dấu ngoặc đơn chỉ là phần bổ sung thông tin.Nếu ta bỏ thì ý nghĩa cũng không thay đổi.BT6: Dựa vào nội dung đã học ở văn bản Bài Toán Dân Số, hãy viết một đoạn văn ngắn về sự cần thiết phải hạn chế sự gia tăng dân số; trong đoạn văn có dùng dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm.BÀI VIẾT THAM KHẢOChưa bao giờ vấn đề dân số và kế hoạch hóa gia đình lại trở thành mối quan tâm hàng đầu của nhân loại như bây giờ. Sự bùng nổ dân số đã kéo theo nhiều hệ lụy: nghèo đói, lạc hậu, kinh tế chậm phát triển, giáo dục không được đầu tư Nếu con người không nhanh chóng kiểm soát tỉ lệ sinh thì chẳng bao lâu nữa (theo Thái An trong bài “Bài toán dân số”): “ mỗi con người trên trái đất này chỉ còn diện tích một hạt thóc”. Và hạn chế gia tăng dân số là con đường tồn tại của chính loài người.Củng cố ? Nêu công dụng của dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm..Dặn dò Soạn bài mới : Đề văn thuyết minh và cách làm văn thuyết minh. - Bố cục của bài văn thuyết minh. - Cách làm bài văn thuyết minhChào tạm biệt Chúc các em chăm ngoan, học giỏiKính chúc quí thầy cô sức khỏeChúc mừng ngày nhà giáo Việt NamChúc quý thầy cô hạnh phúc; các em chăm ngoan học giỏi