Bài giảng Ngữ văn Lớp 11 - Đọc văn: Bài ca ngất ngưởng (Nguyễn Công Trứ)

Bài Ca Ngắn Đi Trên Bãi Cát( Sa hành đoản ca)   Cao Bá QuátI.Taùc giaû: Cao Baù Quaùt (1809 – 1855)  Cao Bá Quát tự Chu Thần, hiêụ Mẫn Đường, Cúc Hiên Quê quán : huyện Gia Lâm, tỉnh Bắc Ninh (nay thuộc quận Long Biên, Hà Nội) Từng tham gia cuộc khởi nghĩa chống triều đình nhà Nguyễn và mất vào năm 1855 trong một trận đánh. Đường thi cử lận đận, chỉ đỗ cử nhân vào năm 1831, nhiều lần vào kinh đô Huế thi Hội nhưng không đỗ. Là nhà thơ có tài năng, bản lĩnh và có cá tính. Thơ văn ông bộc lộ thái độ phê phán mạnh mẽ chế độ phong kiến trì trệ, bảo thủ và chứa đựng tư tưởng khai sáng có tính chất tự phát, phản ánh nhu cầu đổ mới của xã hội Việt Nam trong giai đoạn giữa thế kỷ XIX.  Taùc giaû laø moät ngöôøi coù nhaân caùch cöùng coûi vaø coù tö töôûng tieán boä tích cöïc so vôùi xaõ hoäi ñöông thôøi.II .Baøi thô : Baøi ca ngaén ñi treân baõi caùt ( Sa haønh ñoaûn ca)1/Hoàn caûnh saùng taùc: Được làm trong những lần đi thi Hội qua các tỉnh miền Trung đầy cát trắng như Quảng Bình, Quảng Trị.2/ Theå loaïi: Cổ thể (ca và hành - một thể loại văn học cổ của Trung Quốc, được tiếp nhận vào VN tương đối sớm và có những đóng góp cho sự phát triển của VH nước nhà) có tính chất tự do phóng khoáng, không gò bó về số câu, độ dài của câu, niêm luật, bằng trắc, vần điệuI.Tìm hiểu chungEm hãy nêu: Những nét chính về tác giả Cao Bá QuátBài ca ngắn đi trên cát ra đời trong hoàn cảnh nàoBài thơ được làm theo thể loại nào Bút tích của Cao Bá QuátMột số tác phẩm tiêu biểu:+Độc dạ cảm hoài+Hàn dạ tức sự+Phạn xá cảm tác+Tài hoa là nợ+ Xuân dạ độc thưBài thơ có 16 câu dài ngắn khác nhau, các vần bằng trắc, nhịp điệu tiết tấu biến hoá tạo điều kiện cho việc diễn tả tâm trạng có nhiều thay đổi của TG Năm 1831, CBQ đỗ cử nhân. Để thi tiến sĩ, cần vào kinh đô Huế. Do vậy, ông đã nhiều lần đi Huế để thi Hội. Hành trinh đi qua nhiều tỉnh miền trung như Quảng Bình, Quảng Trị có nhiều bãi cát trắng mênh mông. Bởi thế hình ảnh bãi cát sớm đi vào thơ ca: Bốn bề bát ngát xa trông Cát vàng cồn nọ, bụi hồng dặm kia (Truyện Kiều)II. Đọc-hiểu văn bản- Ý nghĩa tả thực + Bãi cát dài - lại dài + Đi một bước – lùi một bước + Đứng làm chi trên bãi cát → Hình ảnh bãi cát dài mênh mông bãi cát này nối tiếp bãi cát khác, gợi ra một con đường như bất tận, mờ mịt, vô vàn gian lao vất vả, đầy thử thách.- Ý nghĩa tượng trưng Con đường công danh của tác giả. + Bãi cát 	 Đường đời bế tắc đối với tầng lớp trí thức trong xã hội phong kiến . → Bãi cát là hình ảnh tượng trưng về con đường đời, con đường công danh nhọc nhằn của tác giả và của biết bao trí thức đương thời .1. Hình ảnh bãi cát và con đường2. Hình ảnh người đi đường và tâm sự của tác giả Hình ảnh người đi đường: Không học – tiên ông phép ngủ Trèo đèo, lội suối - giận khôn vơi! → Thể hiện nỗi chán nản của tác giả vì tự mình hành hạ mình theo đuổi công danh. tất tả + Danh lợi 	 say (nhiều), tỉnh (ít)	 ngược xuôi→ Sự cám dỗ của bả công danh đối với người đời. Nhận định mang tính khái quát về những kẻ ham danh lợi đều phải chạy ngược xuôi nhọc nhằn được nhà thơ minh họa bằng hình ảnh người đời thấy ở đâu có quán rượu ngon đều đổ xô đến, mấy ai tỉnh táo thoát khỏi sự cám dỗ của rượu. Danh lợi cũng là một thứ rượu làm say người. Tâm sự của tác giả + Có nên đi tiếp + Hay từ bỏ + Nếu đi tiếp – không biết phải đi thế nào + Tính sao đây?→ Những câu hỏi, những câu cảm thán thể hiện nỗi lòng, sự băn khoăn, phân vân trong lòng tác giả. Nỗi bế tắc và tuyệt vọng phủ trùm lên cả người đi cả bãi cát dài. → Thể hiện mâu thuẫn giữa lí tưởng khát vọng sống cao đẹp với hiện thực đen tối mù mịt. Từ đó tác giả nhận thấy cần phải thoát khỏi vòng danh lợi vô nghĩa; cần phải từ bỏ lối thi cử truyền thống là đỗ đạt để làm quan. Tầm tư tưởng cao của Cao Bá Quát chính là ở chỗ đã nhận thấy rõ tính chất vô nghĩa của lối học khoa cử, của con người công danh theo lối cũ. Nghệ thuật: Hình tượng người đi đường không đơn nhất mà đa chiều: Khi thì như một khách thể, khi lại như một người đối thoại, khi lại như một chủ thể tự hiện, thậm chí có khi lại cho ẩn chủ thể rất phù hợp với việc trình bày những tâm trạng thái độ khác nhau khi đứng trước những hoàn cảnh khác nhau. Bên cạnh việc kết hợp với những câu hỏi cảm thán Nhịp điệu trong bài thơ được tạo nên bởi những yếu + Sự thay đổi độ dài của các câu thơ + Cách ngắt nhịp khác nhau của các câu thơ: 2/3 (trường sa /phục trường sa), 3/5 (quân bất học / tiên gia mỹ thụy ông), 4/3 (phong tiền tửu điếm / hữu mỹ tửu) - Từng cặp đối xứng với số lượng chữ không đều : 5 chữ, 7 chữ, 8 chữ→ Tạo nên nhịp điệu của bài thơ diễn đạt sự gập ghềnh, trục trặc của những bước đi trên bãi cát dài, tượng trưng cho con đường công danh đáng chán ghét. Nhịp điệu trong bài thơ được tạo nên bởi những yếu tố nào? Nó có ý nghĩa gì trong việc thể hiện cảm xúc, suy tư của tác giả? III.Tổng kết bài họcBài ca ngắn đi trên cát thể hiện tâm trạng bi phẫn của kẻ sĩ trước đường đời bế tắc, hiểm trở, mờ mịt, phản ánh một xã hội đen tối, đầy hiểm họa đối với người tài hoa, đánh dấu sự thức tỉnh, nhìn lại con đường công danh truyền thống. Những câu hỏi, những câu cảm thán, nhịp điệu của bài thơ góp phần diễn tả thành công những cảm xúc suy tư của nhân vật trữ tình về con đường danh lợi gập ghềnh, trắc trở.1. Ý nào sau đây không nói về đặc điểm nổi bật của con người Cao Bá Quát?A. Có thái độ sống ngất ngưởng, ngông ngạo, khinh bạcB. Có tài cao, nổi tiếng hay chữ, viết chữ đẹpC. Có khí phách hiên ngang, tư tưởng tự do, phóng khoáng D. Có uy tín lớn trong giới tri thức, được tôn vinh như bậc "thánh". Trắc nghiệm2. Ý nào không phải là mục đích của tác giả khi thể hiện hình tượng người đi trên bãi cát dài một cách đa chiều trong bài thơ Bài ca ngắn đi trên bãi cát của Cao Bá Quát?A. Để chứng tỏ người đi trên bãi cát dài - tác giả là người có suy nghĩ toàn diện sâu sắcB. Để trình bày những suy nghĩ khác nhau của người đi trên bãi cát dài trước những vấn đề bức bối đang đặt ra.C. Để người đi trên bãi cát dài hiểu rõ mình hơn, từ đó tìm cho mình một con đường đúng đắn nhất D. Để trình bày những tâm trạng, thái độ khác nhau của người đi trên bãi cát dài khi đứng trước các hoàn cảnh khác nhau.