Bài giảng Ngữ văn Lớp 11 - Đọc văn: Chí Phèo (Nam Cao) - Nguyễn Hồng Lê

Chí thấy “buồn thay cho đời”- Bi kịch bị cự tuyệt quyền làm ngườic. Chí Phèo sau khi gặp thị NởThị Nở: xấu xí, ngẩn ngơ, ế chồng, dòng giống của nhà có mả hủi, nghèo.- Chí tỉnh rượu: Cảm thấy, nghe thấy âm thanh của thiên nhiên, của cuộc sống, nhận biết về nơi ở của mình , biết phán đoán - Chí tỉnh ngộ: Nhớ về quá khứ, nghĩ về hiện tại và lo sợ cho tương lai- Bi kịch bị cự tuyệt quyền làm ngườic. Chí Phèo sau khi gặp thị NởThị Nở: xấu xí, ngẩn ngơ, ế chồng, dòng giống của nhà có mả hủi, nghèo.- Chí tỉnh rượu: Cảm thấy, nghe thấy âm thanh của thiên nhiên, của cuộc sống, nhận biết về nơi ở của mình , biết phán đoán - Chí tỉnh ngộ: Nhớ về quá khứ, nghĩ về hiện tại và lo sợ cho tương lai->Chí bắt đầu hồi sinh để trở về kiếp người Sự thức tỉnh về thể xác và tâm hồn ở Chí báo hiệu điều gì ? - Thị Nở mang “một nồi cháo hành còn nóng nguyên” cho Chí.? Phân tích những thay đổi trong cảm xúc của Chí lúc này? - Thị Nở mang “một nồi cháo hành còn nóng nguyên” cho Chí.- Thị Nở mang “một nồi cháo hành còn nóng nguyên” cho Chí.Từ ngạc nhiênxúc độngăn năn, hồi tỉnhChí thấy “ngạc nhiên”“mắt hình như ươn ướt”“lần đầu tiên hắn được một người đàn bà cho” “đời hắn chưa bao giờ được săn sóc bởi một bàn tay đàn bà”. Thị“giục hắn ăn nóng”; “húp xong rồi, thị Nở đỡ lấy bát cháo và múc thêm bát nữa”.“thấy lòng thành trẻ con”“muốn làm nũng với thị như mẹ”“Ôi sao mà hắn hiền, ai dám bảo đó là cái thằng Chí Phèo vẫn đập đầu, rạch mặt mà đâm chém người?”.Cái “bản tính của hắn ngày thường bị lấp đi” đã trỗi dậy mạnh mẽChí sống đúng với con người thật của mìnhChí mong ước cháy bỏng được trở lại làm người lương thiện; Chí khao khát mái ấm hạnh phúc gia đình Qua sự hồi sinh của Chí Phèo, em hãy rút ra giá trị nhân đạo sâu sắc và bài học nhân sinh mà nhà văn gửi gắm?Giá trị nhân đạo: Nam Cao khẳng định sức sống mãnh liệt của “nhân tính”. Nhà văn kêu gọi chúng ta hãy tin vào bản chất tốt đẹp của con người , hãy cùng xây đắp phần “người” trong mỗi cá nhân.Bài học nhân sinh: Sống trên đời cần có sự quan tâm, chia sẻ và yêu thương. Chính nó sẽ giảm bớt thù hận, gìn giữ và nuôi dưỡng nhân tính, thậm chí có sức mạnh cảm hóa con người. Chí đã sống lại thành người, Chí muốn trở thành người lương thiện bằng cách sống chung với Thị Nở thế nhưng cái ước muốn bình thường, chính đáng, khốn khổ vừa mới loé lên ấy có thành hiện thực không? Vì sao? “Bà gào lên như con mẹ dại. Bà xỉa xói vào mặt cái concháu gái ba mười tuổi mà chưa trót đời” “Ai lại đi lấy cái thằng chỉ có một nghề là rạch mặt ăn vạ”Bà cô không cho phép thị Nở lấy Chí Phèo thị Nở đến “trút vào mặt hắn tất cả lời bà cô” Chí “ngẩn người” và “cứ ngồi ngẩn mặt, không nói gì” Chí “đuổi theo thị, nắm lấy tay” Chí thất vọngcố gắng níu giữ lấy chiếc cầu hoàn lương thị Nở “gạt ra, lại dúi thêm cho một cái” “hắn nhặt một hòn gạch vỡ toan đập đầu”nhưng “muốn đập đầu, phải uống thật say” và “hắn uống” đau đớn, thất vọng“càng uống lại càng tỉnh ra. Tỉnh ra, chao ôi, buồn! [] Hắn cứ thoang thoảng thấy hơi cháo hành. Hắn ôm mặt khóc rưng rức” Chí khóc cho sự bất hạnh và đau khổ cùng cực của cuộc đời mình- Đau đớn tuyệt vọng Chí định đi “đến nhà con đĩ Nở  , đâm chết cái con khọm già nhà nó” nhưng bước chân lại dẫn Chí đến nhà Bá Kiến -> Chí say mà rất tỉnh. Từ trong tiềm thức Chí vẫn nhận thức được “đứa chết mẹ nào đã đẻ ra hắn”, Chí hiểu rõ nguyên nhân nào đã gây ra cảnh khốn khổ, bế tắc của mình. - Chí đến nhà Bá Kiến: Tư thế rất ngạo mạn “tao không đòi tiền” Ngôn ngữ rất rành rọt, sắc sảo “tao muốn làm người lương thiện”. Chí nhận thức rất rõ cái bất hạnh tột cùng của mình “Ai cho tao lương thiện?” và đau đớn hơn Chí hiểu rằng “Làm thế nào cho mất được những vết mảnh chai trên mặt này? Tao không thể là người lương thiện nữa. Biết không! Chỉ có một cách  biết không!... Chỉ còn một cách là  cái này! Biết không!...” -> Chí đã đâm chết Bá Kiến rồi tự sát. -> Quan niệm của Bà cô thị Nở “Ai lại đi lấy thằng chỉ có một nghề là rạch mặt ăn vạ” thể hiện định kiến của xã hội đương thời Về hành động đâm chết Bá Kiến rồi tự sát của Chí Phèo, có nhiều ý kiến đánh giá khác nhau:a. Chí đâm chết Bá Kiến rồi tự sát là vì say rượu không làm chủ được bản thânb. Chí đâm chết Bá Kiến rồi tự sát là vì mối hận thù trong lòng bùng cháyc. Chí không nhất thiết phải tự kết liễu đời mình, hắn có thể bỏ trốnd. Chí buộc phải chết vì đã cùng đường, bế tắc, không có lối thoát.Ý kiến của em?-> Hành động tất yếu và cái chết là sự giải thoát duy nhất cho Chí. + Tố cáo xã hội thực dân phong kiến muốn sống phải trở thành quỷ dữ, muốn làm người lương thiện thì phải chết.+ Phản ánh mối xung đột giai cấp gay gắt và quyết liệt ở nông thôn Việt Nam trước cách mạng. - Ý nghĩa+ Cái chết của Chí chứng tỏ Chí đã hoàn toàn thức tỉnh, đã trở lại làm người. TỈNH RƯỢUHI VỌNGDiễn biến tâm lí, tâm trạng của Chí từ sau khi gặp thị Nở đến khi tự sát:Tỉnh ngộNgạc nhiênXúc độngthất vọngTUYỆT VỌNGđau đớnphẫn uấtMiêu tả, phân tích tâm lí nhân vật tài tình: lách vào thế giới nội tâm, làm hiện các trạng thái cảm xúc, tình cảm phức tạp, khác nhau vừa nối tiếp vừa đan xen.=> Giá trị nhân đạo sâu sắc Phải quan tâm nuôi dưỡng phần người trong mỗi con người Cần kiên quyết đấu tranh với cái ác, cái xấu để bảo vệ nhân tínhNhững nét đặc sắcTrong cuéc sèng hµng ngµy, nÕu b¾t gÆp mét “chÝ phÌo thêi hiÖn ®¹i” , chóng ta th­êng cã th¸i ®é nh­ thÕ nµo?Nªn cã th¸i ®é nh­ thÕ nµo?3. Hình tượng nhân vật Bá Kiến:Nhân vật Bá Kiến hiện lên ở những phần nào và như thế nào trong tác phẩm? Tìm dẫn chứng và phân tích ?3. Hình tượng nhân vật Bá Kiến:- Trước một đám lộn xộn “ồn ào như chợ”, Bá Kiến “thoáng nhìn qua” đã “hiểu cơ sự” + Người nhà “mấy bà vợ đang xưng xỉa chực tâng công”– “quát”+ “bọn người làng”– “dịu giọng hơn một chút”+ “còn trơ lại Chí Phèo”– “khẽ lay mà gọi”Chí Phèo “rên lên” đòi “liều chết với bố con nhà mày” để “có thằng sạt nghiệp, mà còn rũ tù chưa biết chừng” – “cười nhạt” “tiếng cười giòn giã lắm” rồi giở mánh khoé dụ dỗ, mua chuộc “Ai làm gì mà anh phải chết” “Lại say rồi phải không”; “đổi giọng thân mật” mời Chí vào nhà uống nước Chí Phèo “không nhúc nhích”– Bá Kiến giục giã Chí không phản ứng– Bá Kiến “vừa xốc” vừa “phàn nàn” giở giọng đường mật, gọi đầy tớ cũ của mình bằng “anh”, chưa đủ cụ còn nhận họ hàng với Chí rồi giết gà, đãi hắn cơm rượu, rồi còn đãi thêm đồng bạc để uống thuốc.Chí Phèo ra về “vô cùng hả hê”3. Hình tượng nhân vật Bá Kiến:? Qua cách xử xự hết sức khéo léo, “mền nắn, rắn buông”, em thấy Bá Kiến là người như thế nào?- Trước một đám lộn xộn “ồn ào như chợ”, Bá Kiến “thoáng nhìn qua” đã “hiểu cơ sự” 3. Hình tượng nhân vật Bá Kiến:- Trước một đám lộn xộn “ồn ào như chợ”, Bá Kiến “thoáng nhìn qua” đã “hiểu cơ sự” -> Già đời, nhiều kinh nghiệm, khôn khéo, xảo quyệt -> đi guốc vào bụng dạ Chí Phèo, biến bại thành thắng: dập tắt ngọn lửa căm hờn trong Chí và biến Chí thành tay sai.Ý nghĩ của cụ Bá về người vợ thứ tư trẻ đẹp, đầy sức sống “nhìn thì thích nhưng mà tưng tức lạ” “Cụ chỉ muốn cho tất cả những thằng trai trẻ đi ở tù” > nhân cách thảm hại3. Hình tượng nhân vật Bá Kiến:- Trước một đám lộn xộn “ồn ào như chợ”, Bá Kiến “thoáng nhìn qua” đã “hiểu cơ sự” -> Già đời, nhiều kinh nghiệm, khôn khéo, xảo quyệt -> đi guốc vào bụng dạ Chí Phèo, biến bại thành thắng: dập tắt ngọn lửa căm hờn trong Chí và biến Chí thành tay sai.Ý nghĩ của cụ Bá về người vợ thứ tư trẻ đẹp, đầy sức sống “nhìn thì thích nhưng mà tưng tức lạ” “Cụ chỉ muốn cho tất cả những thằng trai trẻ đi ở tù” > nhân cách thảm hại? Em có nhận xét gì về nghệ thuật miêu tả nhân vật Bá Kiến? Hiệu quả nghệ thuật?=> Nam Cao đã khắc họa đầy sống động và ấn tượng nhân vật Bá Kiến với cái xảo quyệt, gian hùng, đê tiện và dâm ô của một tên cường hào3. Nhân vật Bá Kiến:- Trước một đám lộn xộn “ồn ào như chợ”, Bá Kiến “thoáng nhìn qua” đã “hiểu cơ sự” -> Già đời, nhiều kinh nghiệm, khôn khéo, xảo quyệt -> đi guốc vào bụng dạ Chí Phèo, biến bại thành thắng: dập tắt ngọn lửa căm hờn trong Chí và biến Chí thành tay sai.Ý nghĩ của cụ Bá về người vợ thứ tư trẻ đẹp, đầy sức sống “nhìn thì thích nhưng mà tưng tức lạ” “Cụ chỉ muốn cho tất cả những thằng trai trẻ đi ở tù” > nhân cách thảm hạiSo sánh với các nhân vật địa chủ phong kiến trong những tác phẩm khác? => Nam Cao đã khắc họa đầy sống động và ấn tượng nhân vật Bá Kiến với cái xảo quyệt, gian hùng, đê tiện và dâm ô của một tên cường hào Nhân vật điển hình Tại sao nói chuyện Chí Phèo thể hiện một cảm quan hiện thực tinh tế, mới mẻ và một tình cảm nhân đạo đáng quý?III. Tổng kết 1. Nội dung Bằng một cái nhìn tinh tế, một trí tuệ sâu sắc và tinh thần sáng tạo của người nghệ sĩ Nam Cao đã khắc hoạ thành công một thực tế đã trở thành quy luật ở nông thôn Việt Nam trước cách mạng: một bộ phận nông dân bị tha hoá, lưu manh hoá, bị cướp đi cả nhân hình và nhân tính Nam Cao phát hiện thiên tính đẹp đẽ, sức sống tiềm tàng, mãnh liệt của con người ngay cả khi họ bị xã hội phi nhân tính chà đạp, cướp đi hồn người và khẳng định dù ở trong hoàn cảnh nào thì bản chất lương thiện của con người vẫn tồn tại Rung lên tiếng chuông kêu cứu khẩn thiết cho người nông dân -> Hướng con người tới cái thiện và những điều tốt đẹp + Trong thời gian 2 phút, mỗi em hãy tự ghi ra một tờ nháp các phương diện nghệ thuật của tác phẩm mà em cho là đặc sắc. Sau đó, trao đổi và thống nhất với bạn bên cạnh, thống nhất trong nhóm+ Đại diện 2 nhóm trình bày kết quả thu được của nhóm trước lớp bằng máy chiếu đa vật thể+ Cuối cùng so sánh kết quả đó với đáp án được trình chiếu của giáo viên để xem sự thu hoạch, đánh giá của mình về nghệ thuật tác phẩm đạt (>50%) hay không đạt (<50%). Xin mời phần trình chiếu kết quả của các nhóm!2. Nghệ thuật:Nghệ thuật xây dựng và điển hình hoá nhân vật Nghệ thuật miêu tả và phân tích tâm lí nhân vật Nghệ thuật trần thuậtNgôn ngữ sống động, điêu luyện, gần với lời ăn tiếng nói hàng ngàyGiọng điệu phong phú, có sự đan xen lẫn nhauCốt truyện hấp dẫn, tình tiết đầy kịch tính và luôn biến hoá bất ngờ- Kết cấu độc đáo CHÂN THÀNH CẢM ƠN SỰ THAM DỰ CỦA CÁC THẦY GIÁO, CÔ GIÁO CÙNG TOÀN THỂ CÁC EM HỌC SINH!