Bài giảng Ngữ văn Lớp 11 - Đọc văn: Chí Phèo (Nam cao) - Phần 2: Tác phẩm

Đọc vănChí PheøoNam CaoPhần hai:Tác phẩmI. Giới thiệu chung1. Đề tài, xuất xứ* Đề tài: “Nông dân” - đây là đề tài mà các nhà văn hiện thực giai đoạn 30 - 45 thường khai thác: Nguyễn Công Hoan (Bước đường cùng), Ngô Tất Tố (Tắt đèn)* Xuất xứ: Được viết 1940, xuất bản năm 1941, in trong tập “Luống cày”2. Kết cấuKết cấu: Theo lối đầu cuối tương ứng ( kết cấu vòng tròn ). Mở đầu là hình ảnh cái lò gạch, kết thúc cũng là hình ảnh cái lò gạch bỏ không.=> Lối kết cấu cho thấy được cuộc sống quẩn quanh, bế tắc của những người nông dân trước Cách mạng Tháng Tám.3. Tìm hiểu nhan đề- Cái lò gạch cũ=> Vòng đời luẩn quẩn, bế tắc và là biểu tượng về sự xuất hiện tất yếu của hiện tượng Chí Phèo, qui luật nghiệt ngã của xã hội.- Đôi lứa xứng đôi ( NXB Đời Mới, Hà Nội, 1941)=> Hướng vào mối tình “người – ngợm” giữa Chí Phèo và Thị Nở, tạo ra nhan đề giật gân, gây tò mò, phù hợp với thị hiếu lúc bấy giờ.Chí Phèo (Luống cày, 1946)Nhan đề khái quát, súc tích và đầy đủ nhất, nhấn mạnh vào vị trí trung tâm và chủ đề tác phẩm. Là tác phẩm khẳng định tài năng của Nam Cao._Chí: chí hướng_Phèo: bất, không=> Chí Phèo: Không chí hướng. Từ đầu đến cuối là con số không.II. Đọc – hiểu văn bản1. Bức tranh làng Vũ Đại ngày ấy1. Bức tranh làng Vũ Đại ngày ấy* Làng Vũ Đại: là bức tranh thu nhỏ của làng Đại Hoàng, quê hương Nam Cao.- Là làng điển hình cho nông thôn Việt Nam trước Cách mạng Tháng Tám với những mâu thuẫn điển hình: + Nông dân > Trở thành một miếng mồi béo bở cho bọn cường hào, địa chủ. * Cư dân:- Trong làng có nhiều thành phần:Làng Vũ Đại được khắc họa như thế nào?+ Loại vai vế: Bá Kiến, Đội Tảo, Bát Tùng, Cánh Tư Đam => Nhiều bè cánh, hiện tượng phổ biến ở nông thôn Việt Nam trước Cách mạng Tháng Tám.+ Loại cùng đinh: ~ Những người nông dân nghèo khổ, tha hóa (Năm thọ, Binh Chức, Chí Phèo)~ Đám đông vô danh (sợ sệt, nhu nhược, ghét lôi thôi)2. Hình tượng nhân vật Chí Phèo2.1 Sự xuất hiện độc đáo của hình tượng Chí PhèoChửi trờiChửi đờiChửi tất cả làng Vũ ĐạiChửi đứa nào không chửi nhau với hắnChửi đứa nào đẻ ra Chí Phèo Không ai lên tiếng, không ai ra điềuCách vào truyện của Nam Cao có gì đặc biệt?Chí Phèo chửi những ai?Thái độ của mọi người thế nào? Gây ấn tượng sâu sắc về nhân vật chính - một kẻ say rượu vừa quen vừa lạ. Nó quen như bao gã đang ngập chìm trong hơi men, nhưng nó lại khác người bởi cái sự chửi lạ lùng. Đằng sau những tiếng chửi là sự vật vã, tuyệt vọng của một tâm hồn đau khổ, khao khát giao tiếp với đồng loại. Ngôn ngữ kể chuyện đa giọng điệu: vừa trần thuật nửa trực tiếp, vừa tả một cách khách quan, vừa nhập vào nhân vật để kể và nghĩ.Caûm nhaän cuûa em veà yù nghóa cuûa tieáng chöûi ñoù? 2.2 Quá trình tha hóa của Chí PhèoTừ người nông dân hiền lành, lương thiện trở thành thằng lưu manhChí vốn là một đứa trẻ tội nghiệp bị bỏ rơi, là một anh canh điền hiền lành, chất phác, lương thiện, giàu lòng tự trọng.=> Cuộc đời Chí là một con số không to tướng: không cha, không mẹ, không người thân, không tình thương, không một tấc đất cắm dùi.“Hai mươi tuổi, người ta không là đá, nhưng cũng không hoàn toàn là xác thịt. Người ta không thích cái gì người ta khinh”Bá Kiến vì ghen tuông  âm mưu hãm hại, vu cáoNgười nông dân lương thiệnTên lưu manh2.2 Quá trình tha hóa của Chí PhèoNhà tù thực dânTrở về làng sau 7,8 năm ở nhà tù thực dân, Chí đã trở thành Chí Phèo:+ Về nhân hình: đặc như thằng săng đá, cái đầu thì trọc lốc, cái răng cạo trắng hớn, cái mặt thì đen mà rất cơng cơng, hai mắt gườm gườm trông gớm chết, mình đầy vết xăm Hình dáng của một thằng lưu manh, một tên côn đồ.+ Về nhân tính: Rạch mặt ăn vạ, kêu làng, triền miên say, tiếng chửi thách thức Dễ bị mua chuộc, lợi dụng. Con quỉ dữ của làng Vũ Đại Là sản phẩm, phương tiện của bọn thống trị. Bị tàn phá tâm hồn, bị hủy hoại từ nhân hình đến nhân tính.Nam Cao ñaõ mieâu taû ngoaïi hình Chí Pheøo sau khi ra tuø nhö theá naøo? Phá tan bao nhiêu cơ nghiệp, đập nát bao nhiêu cảnh yên vui, làm chảy máu và nước mắt bao nhiêu người lương thiện.2.3 Quá trình hồi sinh của Chí Phèo- Đêm trăng gặp gỡ Được khơi dậy bản năng của một người bình thường.- Trận ốm  dịu tính nết, thay đổi tâm lí sâu sắc.- Sáng hôm sau: + Bắt đầu có lại những cảm xúc của một con người + Lần đầu sau khi ra tù, Chí biết xúc động trước những âm thanh bình dị, đời thường.Em hãy thuật lại diễn biến tâm lí và hành động của Chí Phèo sau khi gặp Thị Nở?Tiếng chim hót vui vẻ, tiếng anh thuyền chài gõ mái chèo đuổi cá, tiếng cười nói, trò chuyện của người đi chợThấy bâng khâng, lòng mơ hồ buồn- Nhớ lại quá khứ - Liên tưởng đến hiện tại- Lo sợ cho tương lai  Chí Phèo đã được thức tỉnh.Mơ ước: Chồng cuốc mướn, cày thuê, vợ dệt vải, nuôi lợn, mua ruộng làmTới cái dốc bên kia của cuộc đời: già, cơ thể đã hư hỏng nhiềuĐói rét, ốm đau và cô độc. Cô độc còn đáng sợ hơn cả đói rét, ốm đau2.3 Quá trình hồi sinh của Chí Phèo Được quan tâm, chăm sóc: bát cháo hành  Lần đầu tiên được cho, được chăm sóc  Khóc  Tính người thực sự trở về - Chí Phèo khát khao: + Được làm người lương thiện. + Có được hạnh phúc bình dị.  Sức mạnh từ tình yêu mộc mạc, chân thành của Thị Nở đã chữa lành tâm hồn từng băng hoại, đánh thức bản chất lương thiện của Chí.Ở bên cạnh Thị Nở, Chí Phèo cảm nhận thế nào?Tình cảm của Thị Nở có ý nghĩa như thế nào đối với cuộc đời Chí?Trời ơi! Hắn thèm lương thiện, hắn muốn làm hòa với mọi người biết bao!- Giá cứ thế này mãi thì thích nhỉ?- Hay là mình sang đây ở với tớ một nhà cho vui.- Bà cô Thị Nở - đại diện cho định kiến khắt khe, cổ hủ của xã hội. Chí Phèo rơi vào bi kịch tâm hồn đau đớn: Bị cự tuyệt quyền làm người Khát vọng làm người lương thiện của Chí có thành hiện thực không? Vì sao?2.4. Bi kịch bị cự tuyệt quyền làm ngườiChạy theo, níu giữKhócUống rượu, càng uống càng tỉnhHơi rượu không sặc sụa, hắn cứ thoảng thoảng ngửi thấy mùi cháo hànhDù bị vùi dập nhưng khát vọng lương thiện không bao giờ tắt- Không rẽ vào nhà Thị Nở: Xách dao đến nhà Bá Kiến: nhaän ra keû thuø ñích thöïc. Đòi được làm người lương thiện:  thaùi ñoä kieân quyeát, yù thöùc nhaân phaåm trôû veà.Khi bị từ chối, Chí Phèo đã hành động thế nào?Đâm chết Bá KiếnTự sátMâu thuẫn giai cấp gay gắt, không thể dung hòaTố cáo xã hội phản động không thể dung nạp được những con người bình thường với những mơ ước bình thường. YÙ nghóa nhöõng haønh ñoäng sau cuøng cuûa Chí Pheøo?2.4 Bi kịch bị cự tuyệt quyền làm người“những thằng điên và những thằng say rượu không bao giờ làm những cái mà lúc ra đi chúng định làm”“Ai cho tao lương thiện? Làm thế nào cho mất được những vết mảnh chai trên mặt này?”Năm ThọBinh ChứcChí PhèoChí Phèo con Hiện tượng Chí Phèo rất phổ biến. Có tính qui luật.Chí Phèo là một hình tượng điển hình cho người nông dân bị lưu manh hóa trong xã hội cũGiá trị hiện thực của hình tượng Chí Phèo?	Nhà văn đã phát hiện, miêu tả phẩm chất tốt đẹp của người lao động ngay khi tưởng như họ đã bị xã hội cướp mất cả linh hồn và diện mạo con người.Tư tưởng nhân đạo mới mẻ và sâu sắc của Nam Cao:Tư tưởng nhân đạo mà Nam Cao gửi gắm qua hình tượng Chí Phèo?2. Hình tượng nhân vật Chí Phèo 3. Nhân vật Bá Kiến* Xuất thân và chức vụ: - Xuất thân: Địa chủ, có bốn đời làm tổng lí.- Chức vụ: Lí trưởng, Chánh tổng, Bá hộ, Tiên chỉ làng Vũ Đại, Bắc kì nhân dân đại biểu=> Khét tiếng ở trong hàng huyện.* Đặc điểm con người:- Giọng quát rất sang- Nói chuyện ngọt nhạt- Cái cười Tào Tháo- Phương châm, thủ đoạn: Bản chất gian xảo, nham hiểm, thâm độc, tàn ác, tiêu biểu cho giai cấp thống trị ở làng xã Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám. Mềm nắn rắn buôngThứ nhất sợ kẻ anh hùng, thứ nhì sợ kẻ cố cùng liều thânBám thằng có tóc, ai lại bám thằng trọc đầuIII. Ghi nhớ - Chí Phèo là một kiệt tác của nền văn xuôi Viêt Nam hiện đại. Qua truyện ngắn này, Nam Cao khái quát một hiện tượng xã hội ở nông thôn Việt Nam trước Cách mạng: một bộ phận nông dân lao động lương thiện bị đẩy vào con đường tha hóa, lưu manh hóa. Nhà văn đã kết án đanh thép cái xã hội tàn bạo đã tàn phá cả thể xác và tâm hồn người nông dân lao động, đồng thời khẳng định bản chất lương thiện của họ, ngay cả khi họ bị vùi dập mất nhân hình và nhân tính. Chí Phèo là một tác phẩm có giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo sâu sắc, mới mẻ.III. Ghi nhớ - Chí Phèo thể hiện tài năng truyện ngắn bậc thầy của Nam Cao: xây dựng thành công những nhân vật điển hình bất hủ; nghệ thuật trần thuật linh hoạt, tự nhiên mà vẫn nhất quán, chặt chẽ; ngôn ngữ nghệ thuật đặc sắc.