Bài giảng Ngữ văn Lớp 11 - Đọc văn: Đây thôn Vĩ Dạ (Hàn Mặc Tử) - Phạm Thị Thúy Nhài

ĐÂY THÔN VĨ DẠHàn Mặc TửNgười soạn: Phạm Thị Thúy NhàiPhạm Thị Thúy Nhài1I. TÌM HIỂU CHUNG:1/ Tác giả: (SGK)a) Cuộc đời: (1912 - 1940)- Tên khai sinh : Nguyễn Trọng Trí.- Tên thánh : Phê - rô - Phan - Xi - Cô.- Sinh tại: Đồng Hới (nay là Quảng Bình)- Xuất thân trong một gia đình công giáo nghèo - Sau khi học trung học, làm công chức ở Sở Đạc Điền - Bình Định, rồi vào Sài Gòn làm báo.- Năm 1940 mất tại trại phong Ouy Hoà. Cuộc đời Hàn Mặc Tử ngắn ngủi và bất hạnh.Thi sĩ Hàn Mặc TửPhạm Thị Thúy Nhài2b. Sự nghiệp sáng tác:- Năm 14,15 tuổi, HMT nổi tiếng là thần đồng thơ ở Ouy Nhơn. Ông dùng nhiều bút danh: Phong Trần, Lệ Thanh, HMT (Hàn: bút; mặc: mực). Ban đầu sáng tạo theo thể thơ Đường luật, sau chuyển sang khuynh hướng thơ mới lãng mạn HMT là hiện tượng thơ kì lạ vào bậc nhất của phong trào thơ mới.- Thơ HMT đan xen những gì thân thuộc, thanh khiết, thiêng liêng nhất với những điều ghê rợn, ma quái, cuồng loạn nhất. Trăng, hoa, nhạc, hương... chen lẫn hồn, máu, yêu ma...- ND: thể hiện 1 tình yêu đến đau đớn hưng về clsống trần thế.- TP : Gái quê (1936); Thơ Điên (Đau thương-1938), Xuân như ý, Thượng thanh Khí, Cấm châu duyên, Duyên kì ngộ (kịch thơ - 1939) ; Quần tiên hội (1940),...Phạm Thị Thúy Nhài3Phạm Thị Thúy Nhài4Ngöôøi tình trong ñôøi vaø trong thô cuûa Haøn thi nhaânPhạm Thị Thúy Nhài52/ Bài thơ “Đây Thôn Vĩ Dạ”a) Xuất Xứ :Bài thơ được gợi cảm hứng từ 1 tấm thiệp của Hoàng Thị Kim Cúc gửi cho HMT để động viên, an ủi khi bà nghe tin nhà thơ bị bệnh phong. Lúc đầu có tên “Ở đây thôn Vĩ Dạ” (1938) in trong tập “Đau thương”.Phạm Thị Thúy Nhài6Phạm Thị Thúy Nhài7b) Bố cục:- Khổ 1: Cảnh vườn thôn Vĩ.- Khổ 2: Cảnh vừa thực vừa ảo hoà quyện, tâm trạng mong ngóng.- Khổ 3: Cảm xúc mơ tưởng, hoài nghi .Phạm Thị Thúy Nhài8c) Chủ đề:Qua việc miêu tả bức tranh thiên nhiên thực ảo của thôn Vĩ - xứ Huế, nhà thơ đã bày tỏ tâm trạng buồn, hoài nghi, vô vọng , ẩn chứa nỗi niềm khao khát được giao cảm với cuộc đời.Phạm Thị Thúy Nhài9II. ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN:1. Hình thức đặc biệt của bài thơ:- Bài thơ có ba khổ và mỗi khổ đều có một câu hỏi tu từ - Trong mỗi khổ thơ đều dùng đại từ phiếm chỉ “ai”: vườn ai, thuyền ai, ai biết tình ai- Tổ chức bài thơ lạ, không có sự liên kết về hình thức bên ngoài (liên kết ngầm). Tính chất hư ảo ở các khổ thơ cang về sau càng tăng dần.Phạm Thị Thúy Nhài10Điều này cho thấy bài thơ đã thể hiện một tâm trạng băn khoăn, hoài nghi được thể hiện một cách mơ hồ, không xác định. Vì vậy không thể tiếp cận bài thơ này như một bài thơ tả cảnh đơn thuần (thực chất bài thơ là một lời độc thoại nội tâm).Phạm Thị Thúy Nhài112. Phân tícha. Khổ 1- Mở đầu bằng một câu hỏi đặc biệt: cái tôi trữ tình tự phân thân để chất vấn và bộc lộ tâm trạng như hỏi han, vừa hờn trách, vừa nhắc nhở- Sau câu hỏi mở đầu là cảnh vật thôn Vĩ  trong hoài niệm: Phạm Thị Thúy Nhài12+ Nắng hàng cau, nắng mới lên: gợi vẻ đẹp tinh khôi, thanh khiết; giản dị mà giàu sức gợi.+ Vườn: ..mướt quá vừa là một sự cực tả vẻ mượt mà, non tơ, óng chuốt, mơn mởn xanh tươi vừa thể hiện giọng điệu trữ tình mê đắm, say sưa. Hình ảnh so sánh xanh như ngọc rất tự nhiên, giản dị nhưng vẫn gợi một vẻ đẹp trong sáng thanh thoát và sang trọng, đồng thời gợi lên vẻ đẹp tốt tươi, màu mỡ và trù phú của làng quê.Phạm Thị Thúy Nhài13 Vườn ai: đại từ phiếm chỉ “ai” gợi cảm giác mơ hồ, bất định.Phạm Thị Thúy Nhài14Lá trúc che ngang mặt chữ điền: Hình ảnh độc đáo.Vẻ đẹp của người và cảnh hài hòa . Gợi vẻ đẹp kín đáo, e ấp mà đôn hậu, thân thương. Duyên dáng người con gái Huế Phạm Thị Thúy Nhài15Cảnh vật hiện lên trong khổ thơ đầu toát lên vẻ đẹp tinh khôi, thanh khiết, trong sáng và e ấp thắm thiết hồn quê, tình quê. Qua đó, ta có thể cảm nhận được trái tim yêu đời, yêu người thắm thiết của thi sĩ Hàn Mặc Tử.Phạm Thị Thúy Nhài16b. Khổ 2 - Gió, mây:  được cảm nhận trong trạng thái chia lìa.Điều này là ngang trái, phi hiện thực. Thi sĩ tạo ra hình ảnh này không phải bằng thị giác mà  bằng cái nhìn của tâm trạng. Tâm hồn mang mặc cảm của một người luôn gắn bó thiết tha với đời mà đang có nguy cơ phải chia lìa nên nhìn đâu cũng thấy trái ngang, ngăn cách.Phạm Thị Thúy Nhài17 - Dòng nước buồn thiu: bằng nghệ thuật nhân hoá, tác giả đã phả hồn vào dòng sông. Dòng sông dưới cảm nhận của Hàn Mặc Tử không còn vô tri vô giác mà cũng có nỗi niềm, có tâm trạng. (Ở đây, nỗi buồn đã được hình tượng hoá, nỗi buồn được bộc lộ trên gương mặt, diện mạo của sự vật lan toả và thấm đẫm vào không gian) . Hoá  ra dòng  chảy lững lờ của sông Hương không còn do khách quan mà chính là do nó mang nặng nỗi buồn. Phạm Thị Thúy Nhài18 - Nhịp điệu: 3/4 (thay vì 2/2/3) Nhịp thơ cắt đôi tựa như sự chia phôi ngang trái. Phạm Thị Thúy Nhài19 - Hình tượng trăng:  sông trăng, thuyền trăng  Gợi không khí mơ hồ huyền ảo, đẹp thơ mộng.  Không gian nghệ thuật càng thêm hư ảo mênh mang: Dòng sông của hiện thực đã trở thành dòng sông cõi mộng. Cảnh vật đã được ảo hóa gợi lên cảm giác chơi vơi trong tâm trạng của nhà thơ. Phạm Thị Thúy Nhài20  Sự phiêu tán chia lìa của cảnh vật khiến cho thi nhân thấy mình như đang bị bỏ rơi và trăng xuất hiện như là một niềm an ủi, một điểm tựa của tâm hồn.  Tuy nhiên đối diện với trăng thi nhân vẫn mang một tâm trạng bất an: + Thuyền ai: gợi sự mơ hồ, xa lạ không thể sở hữu. + Một chữ kịp khiến cho khoảng thời gian tối nay càng trở nên ngắn ngủi, như một giới hạn trong quỹ thời gian ít ỏi còn lại của thi nhân.Phạm Thị Thúy Nhài21Cảm giác phấp phỏng, lo âu, khắc khoải tràn ngập ý thơ.- Thời gian nghệ thuật: nếu trong khổ thơ đầu thời gian còn có sự nhất quán thì đến khổ thơ thứ hai thời gian đã trở nên bất định, không đồng nhất. Điều này phản ánh tâm trạng bất an, chống chếnh của thi nhân.Phạm Thị Thúy Nhài22c. Khổ 3- Nhịp thơ: gấp gáp, khẩn khoản hơn. Dường như sự khắc khoải, hoài nghi trong lòng người đã biến thành nhịp điệu.Phạm Thị Thúy Nhài23- Hình ảnh thơ: khách đường xa: lặp lại hai lần, lần sau mất chữ mơ khiến thanh âm trở nên khắc khoải hơn, làm tăng thêm nỗi niềm khao khát của thi nhân. Khách + đường xa gợi cảm giác xa xôi, trống trải. Áo em trắng quá: Vẻ đẹp trinh khiết nhưng xa xôi, nhạt nhòa. Hình ảnh sương khói hiện hữu chiếm lĩnh ý thơ.Tất cả tan vào sương khói như một ảo ảnh. Cái tôi trữ tình đau đớn,  xót xa trước một sự thật quá phũ phàng. Phạm Thị Thúy Nhài24Sông Hương một chiều mưa nhìn từ thôn Vĩ DạPhạm Thị Thúy Nhài25 - Câu thơ kết: từ ai lặp lại hai lần Tạo thành một câu hỏi tha thiết mà xót xa của một tâm hồn đang khao khát được yêu, khao khát sự đồng điệu, đồng cảm. Thể hiện tâm trạng bất an, hoài nghi của cái tôi trữ tình - cái hoài nghi của một tâm hồn yêu đời, yêu sống. Khổ thơ bao trùm một màu trắng lạnh lẽo của ảo ảnh, của sương khói gợi cảm giác huyền hồ bất định.Phạm Thị Thúy Nhài26III. Kết luận Đây thôn Vĩ Dạ là một bức tranh về xứ Huế, bức tranh ấy được vẽ bằng hoài niệm nhuốm đầy tâm trạng, những hình ảnh giản dị nhưng đầy sức biểu cảm vẫn gợi lên hình ảnh về một xứ Huế thơ mộng, trữ tình nhưng xa xôi trong cảm nhận của thi nhân. Phạm Thị Thúy Nhài27 Có thể nói,  Đây thôn Vĩ Dạ là tiếng nói của một cái tôi bơ vơ, cô đơn luôn khao khát hướng về cuộc đời, là khát vọng ngàn đời của con người về sự đồng cảm, đồng điệu mà tình yêu và hạnh phúc lứa đôi là biểu hiện cao nhấtSự vận động của tâm trạng: đi tìm cái đẹp của cõi thực, cõi thực hờ hững. Đi tìm sự đồng cảm đồng điệu của cõi mộng, cõi mộng hư ảo, mù mịt. Cho nên đắm say rồi nguội lạnh, băng giá, mộng rồi lại tỉnh. Đó là cái logic vận động trong tâm trạng của một cái tôi trữ tình ham sống và yêu đời.Phạm Thị Thúy Nhài28Nhận xét của em về bài thơ, về sự vận động tâm trạng của cái tôi trữ tình?Học thuộc bài thơ, nắm được giá trị nôi dung, nghệ thuật của bài thơ.Soạn bài Chiều tối của Hồ Chí Minh.Củng cố - dặn dò:Phạm Thị Thúy Nhài29