Bài giảng Ngữ văn Lớp 11 - Đọc văn: Hầu trời (Tản Đà) - Nguyễn Thị Hằng Nga

Hau troiTan DaNguyen Thi Hang Nga- THPT Hoai Duc BI/ Tìm hiểu chung :1/ Tác giả Tản Đà : -Sinh ra trong buổi giao thời, Tản Đà là “con người của hai thế kỷ” (kể cả về học vấn, lối sống và văn chương).- Là một người có cá tính :+ Xuất thân trong gia đình quan lại phong kiến nhưng lại sống theo phương thức của tư sản thành thị.+ Học chữ Hán nhưng lại viết văn bằng chữ Quốc ngữ và ham học để tiến kịp thời đại.+ Là nhà nho nhưng ít chịu khép mình trong khuôn phép nho gia. Tản Đà ( 1889-1939)Em biết những gì về nhà thơ của núi Tản sông Đà?- Phong caùch thô vaên: + Laõng maïn, bay boång, vöøa phoùng khoùang, ngoâng ngheânh, vöøa caûm thöông, öu aùi. + Coù theå xem thô vaên oâng nhö moät gaïch noái giöõa hai thôøi ñaïi vaên hoïc cuûa daân toäc: trung ñaïi vaø hieän ñaïi. + Tác phẩm tiêu biểu : ( sgk)Nhaø thô Taûn Ñaø (1889 - 1939)Taûn Ñaø qua kí hoïa (1889 - 1939)Hình ảnh minh hoạ thêm về Tản Đà và quê hương – gia đình của ông Núi Tản , Sông Đà - quê hương của Tản ĐàCon gái Nguyễn Thuý Ngọc và hai cháu ngoại Hương Thu và Thuý Loan của Tản Đà.Bún thang-Món ăn khoái khẩu của Tản Đà- Hầu Trời được in trong tập “Còn chơi” của Tản Đà , xuất bản lần đầu năm 1921. Bài thơ ra đời vào thời điểm khuynh hướng lãng mạn đã khá đậm nét trong văn chương thời đại. Xã hội TD1/2 PK đầy rẫy những ngang trái và xót xa.- Cảm hứng sáng tác: + Nói về Trời - một mô típ nghệ thuật có tính hệ thống trong thơ Tản Đà.Nếu Từ Thức xưa kia lạc đến cõi tiên thì Tản Đà tự coi mình là một trích Tiên - một vị Tiên bị đày xuống hạ giới vì tội “ ngông”; Ông luôn mơ thấy mình lênThượng giới, lên Thiên đình để hội ngộ với các mỹ nhân cổ kim như Tây Thi, Chiêu Quân, Dương Quý Phi và đàm đạo văn chương với các bậc tiền bối như : Nguyễn Trãi, Hàn Thuyên, Đoàn Thị Điểm , Hồ Xuân Hương; thậm chí với cả cụ Khổng Tử. Ông còn Viết thư hỏi Giời và bị Giời mắng=> Hầu Trời là một khoảnh khắc trong cả chuỗi lãng mạn đó của nhà thơ. 2. Về Xuất xứ và cảm hứng sáng tác của bài thơ - Phần 1: Từ đầu  “Truyền cho văn sĩ ngồi chơi đấy” : Giôùi thieäu caâu chuyeän -Phần 2. Tiếp  “ta chưa biết” Thi nhaân ñoïc thô cho Trôøi vaø chö tieân nghe: a. Thaùi ñoä cuûa thi nhaân khi ñoïc thô vaø vieäc thi nhaân noùi veà taùc phaåm cuûa mình b. Thaùi ñoä cuûa ngöôøi nghe thô (Trôøi vaø chö tieân) -Phần 3: Còn lại: Thi nhaân troø chuyeän vôùi Trôøi a. Thi nhaân keå veà hoaøn caûnh cuûa mình b. Traùch nhieäm vaø khaùt voïng cuûa thi nhaân3.Bố cục và nội dung của bài thơ1.Đọc và tìm hiểu chú thích : - Đọc diễn cảm. Chú ý phân biệt được lời thoại với lới kể, nhằm lột tả được tinh thần phóng túng, pha chút ngông nghênh, dí dỏm của Tản Đà. - Tìm hiểu và nắm vững nghĩa của các từ được chú thích của văn bản trong sách giáo khoa.II/ ĐỌC HIỂU2.Phân tích : a. Giới thiệu câu chuyện: - Câu chuyện xảy ra vào lúc “đêm qua” gợi khoảnh khắc vắng lặng, yên tĩnh. - Chuyện kể về giấc mơ được lên cõi tiên của tác giả ( thật được lên tiên sướng lạ lùng).Nhân vật trữ tình là nhà thơ đang mang tâm trạng “ chẳng phải hoảng hốt , đang mơ mộng). * Cái hay trong nghệ thuật biểu đạt của nhà thơ : + Cách dùng điệp từ “Thật” (Thật hồn! Thật phách!Thật thân thể! Thật được lên Tiên) Nhấn mạnh tâm trạng, cảm xúc thật của thi nhân. +Kết cấu câu cảm thán  bộc lộ cảm xúc bàng hoàng của nhà thơ. + Kết hợp câu khẳng định  diễn tả trạng thái mơ mà như tỉnh; thực mà như hư của nhà thơ. Tác giả kể lại câu chuyện nằm mơ xảy ra vào lúc nào và nói về việc gì?Nhân vật trong câu chuyện là ai? Tâm trạng của nhân vật?* Nhận xét về nghệ thuật giới thiệu câu chuyện của tác giả trong phần 1 của bài thơ? Caùch giôùi thieäu treân ñaõ gôïi cho ngöôøi ñoïc veà töù thô laõng maïn nhöng caûm xuùc laø coù thöïc. Taùc giaû muoán ngöôøi ñoïc caûm nhaän ñöôïc caùi “hoàn coát” trong coõi moäng, moäng maø nhö tænh, hö maø nhö thöïc.- Ngay khoå thô môû ñaàu ngöôøi ñoïc caûm nhaän ñöôïc moät “caùi toâi” caù nhaân ñaày chaát laõng maïn, bay bổng pha laãn vôùi neùt “ngoâng” trong phong caùch thô vaên cuûa thi nhaân.  - Vôùi caùch vaøo chuyeän thaät ñoäc ñaùo, coù duyeân ñaõ laøm cho caâu chuyeän maø taùc giaû saép keå trôû neân loâi cuoán, haáp daãn.- Cách hư cấu của nhà thơ trong bài thơ đã giải thoát cho thơ trữ tình khỏi nhiệm vụ tả chí nghiêm trang khắc khổ để giãi bày cảm xúc phóng khoáng của con người cá nhânb. Thi nhân đọc thơ cho Trời và Chư Tiên nghe: b1.Thái độ của thi nhân khi đọc thơ: - Thi nhân đọc thơ một cách cao hứng và có phần tự đắc.(đọc hết văn vần  văn xuôi). -Thi nhân kể tường tận từng chi tiết về các tác phẩm của mình (Hai quyển khối tình) - Gịong đọc thơ của thi nhân vừa truyền cảm, vừa hóm hỉnh, vừa sảng khoái  cuốn hút người nghe.*Thái độ và giọng đọc của thi nhân khi đọc thơ cho Trời và Chư Tiên nghe như thế nào?* Từ thái độ và giọng đọc thơ của thi nhân, em có cảm nhận gì về tâm hồn và tính cách của nhà thơ?- Tản Đà là một người rất “Ngông” khi dám lên Trời để khẳng định tài năng thơ văn của mình.-Bởi lẽ,Tản Đà là một nhà thơ biết ý thức về tài năng và thơ văn của mình, dám đường hoàng bộc lộ cái “TÔI” cá thể của mình.Cái “ Ngông” của Tản Đà thật giống với cái “Ngông” của Nguyễn Công Trứ, Cao Bá Quát khi xưa và Nguyễn Tuân sau này.( Có thể nói, cái “TÔI”, cai NGÔNG trong vaên chöông thöôøng bieåu hieän thaùi ñoä phaûn öùng cuûa ngöôøi ngheä só taøi hoa, coù coát caùch, coù taâm hoàn khoâng muoán chaáp nhaän söï baèng phaúng, söï ñôn ñieäu, neân thöôøng töï ñeà cao, phoùng ñaïi caù tính cuûa mình. Ñoù laø nieàm khao khaùt chaân thaønh trong taâm hoàn thi só.)-> Khẳng dịnh cái “ Tôi” cũng là nhu cầu chính đáng của thời đại mới- Tản Đà là một trong những người tiên phongb2.Thái độ của người nghe thơ:- Thái độ của Trời: + “Trời nghe, Trời cũng lấy làm hay”.+ “Văn thật tuyệt!..+ “Nhời văn chuốt đẹp như sao băngKhí văn hùng mạnh như mây chuyển!Êm như gió thoảng, tinh như sương” Trời tỏ thái độ thật tâm đắc khi nghe thơ và cất lời khen rất nhiệt thành. *Khi nhe thi nhân đọc thơ. Trời và Chư Tiên thể hiện thái độ và cảm xúc như thế nào? - Thái độ của Chư Tiên: Tâm như nở dạ, Cơ lè lưỡiHằng Nga, Chức Nữ chau đôi màySong Thành, Tiểu Ngọc lắng tai đứngĐọc xong mỗi bài cùng vỗ tay. Chư Tiên nghe thơ của thi nhân một cách xúc động, tán thưởng và hâm mộ.Tóm lại, Thái độ của Trời và Chư Tiên khi nghe thơ đã tỏ ra rất thích thú và ngưỡng mộ tài năng thơ ca của thi nhân.  Caû ñoaïn thô mang ñaäm chaát laõng maïn vaø theå hieän tö tuôûng thoaùt li tröôùc thôøi cuoäc của nhà thơ. c. Thi nhaân troø chuyeän vôùi Trôøi c1/ . Thi nhaân keå veà hoaøn caûnh cuûa mình - Thi nhaân keå hoï teân, queâ quaùn : “ Con teân Khaéc Hieáu hoï laø Nguyeãn Queâ ôû AÙ chaâu veà Ñòa caàu Soâng Ñaø nuùi Taûn nöôùc Nam Vieät.”  Caùch tự keå về hoï teân trong thô vaên caøng khaúng ñònh hôn veà caùi toâi caù nhaân của nhà thơ - Thi nhaân keå veà cuoäc soáng : “ Baåm Trôøi, caûnh con thöïc ngheøo khoù Traàn gian thöôùc ñaát cuõng khoâng coù Nhôø Trôøi naêm xöa hoïc ít nhieàu Voán lieáng coøn moät buïng vaên ñoù.  Táac giả đã kể về cuộc sống của mình và các nhà văn ở hạ giới như thế nào?=> Qua lời kể, ta cảm nhận được cuoäc soáng ngheøo khoù, tuùng thieáu của thi nhân: Giữa chốn hạ giới, Văn chương rẻ như bèo, thaân phaän nhaøvaên bò reû ruùng, khinh bỉ, oâng khoâng tìm ñöôïc tri aâm, neân phaûi leân taän coõi Trôøi ñeå thoûa nguyeän noãi loøng.  Ñoù cuõng chính laø hieän thöïc cuoäc soáng cuûa ngöôøi ngheä só trong xaõ hoäi ø “áo cơm ghì sát đất” bấy giờ. Ta có thể thấy điều đó qua cuộc đời của của nhân vật Hộ( Đời thừa), thầy giáo Thứ( Sống mòn) của nam Cao Từ đó, Tản Đà đã ghi lại moät böùc tranh raát chaân thöïc vaø caûm ñoäng veà chính cuoäc ñôøi mình vaø cuoäc ñôøi nhieàu nhaø vaên, nhaø thô khaùc cung thời .=>Caûm höùng hieän thöïc bao truøm caû ñoaïn thô C2.Trách nhiệm và khát vọng của thi nhân: “Trời định sai con một việc nàyLà việc “thiên lương”của nhân loạiCho con xuống thuật cùng đời hay”. Nhiệm vụ Trời giao cho thi nhân : Truyền bá “thiên lương” cho hạ giới - một trách nhiệm nặng nề nhưng rất vinh dự vì có ý nghĩa với cuộc đời. => Từ trách nhiệm này, chứng tỏ nhà thơ dù lãng mạn nhưng vẫn không thoát ly hiện thực cuộc sống.Tác giả vẫn ý thức về trách nhiệm và nghĩa vụ của mình với cuộc đời , mong giúp đời tốt đẹp hơn.* Trời giao nhiệm vụ gì cho thi nhân? Nhiệm vụ đó có ý nghĩa gì? III/ KẾT LUẬN1. Về nội dung: - Baøi thô theå hieän “caùi toâi” caù nhaân ngoâng ngheânh- một “cái tôi” ngông, phóng túng, tự ý thức về tài năng, giá trị đích thực của mình và khao khát được khẳng định mình giữa cuộc đời. 2. Về nghệ thuật: - Bài thơ có nhiều sáng tạo trong hình thức nghệ thuật : thể thơ thất ngôn trường thiên khá tự do; giọng thơ thoải mái - tự nhiên; ngôn ngữ giản dị, hóm hỉnh VI/ CỦNG CỐ- LUYỆN TẬP1/ Bài tập 1: Viết ý tưởng hoặc câu thơ mà em thích sau khi học xong bài thơ bằng một đoạn văn ( khoảng 10 dòng).2/ Bình luận về cái “ ngông” của một số nhà thơ trong văn chương ( nói chung) và cái “ ngông” trong thơ Tản Đà ( nói riêng) qua bài thơ Hầu Trời?