Bài giảng Ngữ văn Lớp 11 - Tiếng Việt: Thực hành về Thành ngữ - Điển cố

Thực hành vềThành Ngữ - Điển CốLớp : 11/3THPT Chuyên Quốc HọcCủng cố kiến thứcThành ngữ là gì ? Thành ngữ hoặc là những cụm từ mang ngữ nghĩa cố định (phần lớn không tạo thành câu hoàn chỉnh về mặt ngữ pháp, không thể thay thế và sửa đổi về mặt ngôn từ) và độc lập riêng rẽ với từ ngữ hay hình ảnh mà thành ngữ sử dụng Thành ngữ thường được sử dụng trong việc tạo thành những câu nói hoàn chỉnh, được lưu truyền trong dân gian và văn chương. Đặc điểm :Thành ngữ có tính hình tượng, được xây dựng bằng những hình ảnh cụ thểThành ngữ có ý nghĩa hàm súc, khái quát cao. Tuy được xây dựng từ những sự việc, hiện tượng cụ thể, nhưng nghĩa của thành ngữ không phải là nghĩa của các yếu tố cụ thể gộp lại. mà nghĩa rộng hơn, khái quát hơn, có tính chất biểu trưng và đầy sắc thái biểu cảm. Tác dụng:Thành ngữ có sắc thái biểu cảm, giúp người dùng bộc lộ được thái độ tình cảm đối với điều được nói đến.Một số thành ngữ quen thuộc :Mẹ tròn con vuôngThuận buồm xuôi gióChân ướt chân ráoChim sa cá lặn Đất lành chim đậu Điển cố là gì ?Là những sự kiện, sự việc trước đây hay câu chữ trong sách đời trước, được dẫn ra trong thơ văn để nói về một việc tương tự trong thơ văn hay một ý nào đó. Đặc điểm :Về hình thức biểu hiện : điển cố không có hình thức cố định bắt buộc với mọi người.Điển cố có thể là một từ, hay một ngữ nhắc gợi được một chi tiết nào đó trong sự kiện, lời văn trước đây Tác dụng :Điển cố tuy có hình thức ngắn gọn, nhưng ý hàm xúc, sâu xa, mang lại cho lời nói câu văn sự thâm thuý, ý vị. Tuy nhiên cả người sử dụng và người lĩnh hội đều phải có vốn sống và vốn văn hoá sâu rộng. Văn bản có điển cố cần được chú giả kĩ lưỡng, nếu không sẽ rất khó hiểu.Một số điển cố quen thuộc : Khi về hỏi Liễu Chương ĐàiCành xuân đã bẻ cho người chuyên tay (Nguyễn Du, truyện Kiều)	Trước sau nào thấy bóng ngườiHoa đào năm ngoái còn cười gió đông (Nguyễn Du, truyện Kiều) 1. Tìm thaønh ngöõ trong ñoaïn thô sau, phaân bieät vôùi töø ngöõ thoâng thöôøng veà caáu taïo vaø ñaëc ñieåm yù nghóa:	Laën loäi thaân coø khi quaõng vaéng,	Eo seøo maët nöôùc buoåi ñoø ñoâng.	Moät duyeân hai nôï	Naêm naéng möôøi möa	 (Traàn Teá Xöông, Thöông vôï)Luyện tậpMoät duyeân hai nôïSo saùnh vôùi töø ngöõ thoâng thöôøng:Naêm naéng möôøi möaNgaén goïn, coâ ñoïngCaáu taïo oån ñònhHình aûnh cuï theå, sinh ñoängNoäi dung khaùi quaùtBieåu caûmDaøi doøngCaáu taïo khoâng oån ñònhYÙ loaõngMoät mình phaûi nuoâi ñuû caû choàng laãn conLaøm luïng vaát vaû döôùi naéng möaLuyện tập2. Phaân tích giaù trò ngheä thuaät cuûa caùc thaønh ngöõ in ñaäm (tính hình töôïng, tính haøm suùc, tính bieåu caûm) trong caùc caâu thô sau:	- Ngöôøi naùch thöôùc keû tay ñao	Ñaàu traâu maët ngöïa aøo aøo nhö soâi	- Moät ñôøi ñöôïc maáy anh huøng	Boõ chi caù chaäu chim loàng maø chôi!	- Ñoäi trôøi ñaïp ñaát ôû ñôøi,	Hoï Töø teân Haûi voán ngöôøi Vieät Ñoâng	(Nguyeãn Du, Truyeän Kieàu)Giá trị nghệ thuật : a. “Đầu trâu mặt ngựa” : - Tính hình tượng : hiện rõ hình ảnh một bọn côn đồ hung hãn. - Tính biểu tượng : “trâu”, “ngựa” ở đây biểu tượng cho loại người tàn bạo hung hãn, ác độc, đánh người không thương tiếc. -Tính hàm súc : lời ít mà ý nghĩa nhiều b. “Cá chậu chim lồng” : - Tính hình tượng: cá trong chậu, chim trong lồng gợi lên cảnh bị giam hãm, mất tự do -Tính biểu tượng: cá chậu chim lồng là biểu tượng cho cuộc sống bị tù túng, giam cầm - Tính hàm súc: gọn, cô đúc nhưng lượng thông tin đầy đủ, ý nghĩa sâu sắc.c. “Đội trời đạp đất” : -Tính hình tượng: biểu hiện lối sống và hành động tự do, đầy ngang tàng, không chịu bó buộc, không hề khuất phục trước bất cứ uy quyền nào. -Tính biểu tượng: nói lên khí phách của những người anh hùng đáng quý, những chàng trai trong xã hội -Tính hàm súc: cô đọng, ngắn gọn nhưng hoàn toàn nói lên được đặc tính đáng quý của Từ Hải	Bài 3 : Ñoïc chuù thích trang 32.	Giöôøng kia treo cuõng höõng hôø,	Ñaøn kia gaûy cuõng ngaån ngô tieáng ñaøn.=> Khái niệm của “điển cố”	 (đã đề cập ở trên)	Bài 4 : Phaân tích tính haøm suùc, thaâm thuùy cuûa caùc ñieån coá sau:	-	Saàu ñong caøng laéc caøng ñaày,	Ba thu doïn laïi moät ngaøy daøi gheâ.	-	Nhôù ôn chín chöõ cao saâu,	Moät ngaøy moät ngaû boùng daâu taø taø.	-	Khi veà hoûi lieãu Chöông Ñaøi,	Caønh xuaân ñaõ beû cho ngöôøi chuyeân tay.	-	Baáy laâu nghe tieáng maù ñaøo,	Maét xanh chaúng ñeå ai vaøo coù khoâng ?	 (Nguyeãn Du, Truyeän Kieàu)Giá trị của các điển cố trong đoạn trích :“Ba thu” : Nguyễn Du sử dụng điển cố này để nói về sự tương tư của Kim Trọng đối với Thúy Kiều : một ngày không gặp mặt nhau có cảm giác như ngày đó bằng ba năm“Chín chữ” : chín chữ ở đây nói về công ơn của cha mẹ đối với con cái : sinh, cúc, phủ, súc, trưởng, dục, cố, phục, phúc. Thúy Kiều nghĩ đến công lao của cha me đối với mình, mà Kiều lại phải sống nơi đất khách, chưa có dịp đền đáp công lao của cha mẹ.“Liễu Chương Đài” : gợi chuyện xa xưa của người đi làm quan ở xa, viết thư về thăm vợ con. Nguyễn Du mượn điển cố này để diễn tả tâm trạng của Thúy Hiều khi nàng nghĩ đến cảnh Kim Trọng trở về chốn hẹn xưa nhưng giờ Kiều đã thuộc về người khác.“Mắt xanh” : Nguyễn Tịch đời Tấn quý ai thì khi tiếp, mắt xanh lên, không ưa ai thì mắt trắng. Nguyễn Du sử dụng điển cố này để nói về cách nhìn nhận của Từ Hải về phẩm giá của nàng Kiều, mặc dù phải sống trong chốn lầu xanh, phải tiếp nhiều khách làng chơi dù nàng không hề quý ai, không bằng lòng ai. Câu nói thể hiện lòng quý trọng, đề cao phẩm giá vốn có của Thúy KiềuBài 5 : Thay theá thaønh ngöõ trong nhöõng caâu sau baèng caùc töø ngöõ thoâng thöôøng, töông ñöông veà nghóa. Nhaän xeùt veà söï khaùc bieät vaø hieäu quaû cuûa moãi caùch dieãn ñaïta). Naøy caùc caäu, ñöøng coù maø ma cuõ baét naït ma môùi. Caäu aáy vöøa môùi chaân öôùt chaân raùo ñeán, mình phaûi tìm caùch giuùp ñôõ chöù.b). Hoï khoâng ñi tham quan, khoâng ñi thöïc teá kieåu cöôõi ngöïa xem hoa maø ñi chieán ñaáu thöïc söï, ñi laøm nhieäm vuï cuûa nhöõng chieán só bình thöôøngPhương pháp giải a. Thay “ma cũ bắt nạt ma mới” thành “bắt nạt người mới”. Thay “chân ướt chân ráo” thành “vừa mới đến, còn lạ lẫm”. b. Thay “cưới ngựa xem hoa” thành “qua loa”.	 Nhận xét sự khác biệt về hiệu quả : nhìn chung, thay các thành ngữ bằng các từ ngữ thông thường thì có thể hiểu được phần nghĩa cơ bản dễ hơn song mất đi sắc thái biểu cảm, mất đi tính hình tượng vốn có của nó.Bài 6 : Ñaët caâu vôùi moãi thaønh ngöõ, ñieån coáMẹ tròn con vuông. 	-Trứng khôn hơn vịt.Nấu sử sôi kinh.	-Lòng lang dạ thú.Phú quý sinh lễ nghĩa	-Đi guốc trong bụng.Nước đổ đầu vịt.	-Dĩ hòa vi quý.Con nhà lính, tính nhà quan.	-Thấy người sang bắt quàng làm họ.	Yeâu caàu:Hieåu ñuùng nghóa thaønh ngöõÑaët caâu noäi dung phuø hôïp 1. Mẹ tròn con vuông :Chị Lan đẻ khó, nhưng nhờ các bác sĩ tận tình giúp đỡ nên đã mẹ tròn con vuông 2. Nước đổ đầu vịt :Thằng bé lơ đãng quá, học trước quên sau, cứ như nước đổ đầu vịt. 3. Đi guốc trong bụng :Hầu như cô ấy đi guốc trong bụng hắn rồi, hắn làm gì nghĩ gì đi đâu, cô ấy đều biết. 4. Nấu sử sôi kinh :Sau một thời gian “nấu sử sôi kinh” với môn tiếng Anh, cô ấy đã dễ dàng giao tiếp với người nước ngoài 5. Dĩ hòa vi quý :Thà dĩ hòa vi quý còn hơn là suốt ngày gây gổ cãi vã, chỉ tốn thời gian mà không được gì. 6. Lòng lang dạ thú :-	Quân giặc đã càn quét, đốt hết tất cả trên đất nước ta, giết không biết bao sinh mạng vô tội, chẳng khác nào một lũ lòng lang dạ sói, dã tâm, mất hết tính người. 7. Con nhà lính, tính nhà quan :Tuy được sinh ra ở một vùng quê nghèo khó, nhưng được cha mẹ cưng chiều, cậu ấy chẳng khác nào là con nhà lính, tính nhà quan, chỉ biết ăn chơi đua đòi. 8. Phú quý sinh lễ nghĩa :Cô ấy thật phú quý sinh lễ nghĩa, chỉ biết bày nhiều chuyện vô ích không đâu. 9. Thấy người sang bắt quàng làm họ :-	Cậu ấy chỉ biết thấy người sang bắt quàng làm họ, suốt ngày nịnh nọt họ chẳng nghĩ gì đến cảm nhận của người thân.Bài 7 : Đặt câu với mỗi điển cố :	- Gót chân A-sin.	- Gã Sở Khanh.	- Nợ như chúa Chổm.	- Sức trai Phù Đổng.	- Đèo cày giữa đường.Hướng dẫn : - Gót chân A-sin : 	Trong các cuộc đấu, nếu biết được gót chân Asin của đối phương thì cơ hội thắng sẽ rất lớn - Gã Sở Khanh :	Sống trên đời phải biết lấy đạo đức, đừng như gã Sở Khanh chỉ biết mua vui từ nỗi đau của người khác. - Nợ như chúa Chổm : 	Dù thu nhập cao nhưng gia đình họ vẫn nợ như chúa Chổm, chưa trả được hết. - Sức trai Phù Đổng : 	Với sức trai Phù Đổng, tuổi trẻ hôm nay có đủ sức mạnh để làm nên những điều kỳ diệu. - Đẽo cày giữa đường :	Làm việc gì cũng phải theo tới cùng, không nên quen thói đẽo cày giữa đường, để sau này khi nghĩ lại phải hối tiếc.Thank all of you for seeingHave an interesting lesson !Good byECredit : Bình Hanson