Bài giảng Ngữ văn Lớp 11 - Tiếng Việt: Thực hành về thành ngữ - Điển cố

THỰC HÀNH VỀ THÀNH NGỮ- ĐIỂN CỐBài tập 1- Một duyên hai nợ: ý nói một mình phải đảm đang công việc gia đình để nuôi cả chồng và con.Năm nắng mười mưa: vất vả,cực nhọc chịu đựng dãi dầu nắng mưaaNếu so sánh hai thành ngữ trên với các cụm từ thông thường thì thấy các thành ngữ ngắn gọn cô đọng, cấu tạo ổn định, đồng thời qua hình ảnh cụ thể, sinh động thể hiện nội dung khái quát và có tính biểu cảm.2/ Bài tập 2- Thành ngữ đầu trâu mặt ngựa biểu hiện được tính chất hung bạo, thú vật, vô nhân tính của bọn quan quân đến nhà Thuý Kiều khi gia đình nàng bị vu oan.- Thành ngữ đội trời đạp đất biểu hiện được lối sống và hành động tự do, ngang tàng không chịu sự bó buột, không chịu khuất phục bất cứ uy quyền nào. Nó dùng để nói về khí phách hảo hán, ngang tàng của Từ Hải. a Các thành ngữ trên đều dùng hình ảnh cụ thể và đều có tính tố cáo: Thể hiện sự đánh giá đối với điều được nói đến.Bài tập 3- Giường kia: gợi lại chuyện về Trần Phồn thời hậu Hán dành riêng cho bạn là Từ Trĩ một cái giường khi bạn đến chơi, khi bạn về lại treo giường lên.- Đàn kia: gợi lại chuyện Chung Tử Kì nghe tiếng đàn của Bá Nha mà hiểu được ý nghĩ của bạn.Do đó sau khi bạn chết, Bá Nha treo đàn không gãy nữa vì cho rằng không có ai hiểu được tiếng đàn của mình.a Cả hai điển cố trên đều được dùng để nói về tình bạn thắm thiết keo sơn.Chữ dùng ngắn gọn mà biểu hiện được tình ý sâu xa, hàm súc. Điển cố chính là những sự việc trước đây, hay câu chữ trong sách đời trứơc được dẫn ra và sử dụng lồng ghép vào bài văn vào lời nói để nói về những đều tương tự. Mỗi điển cố như một sự việc tiêu biểu, điển hình mà chỉ cần gợi nhắc đến là đã chứa đựng điều định nói cho nên điển cố có tính ngắn gọn hàm súc thâm thuý. Tuy nhiên muốn sử dụng và lĩnh hội được điển cố thì cần có vốn sống và vốn văn hoá phong phúBài tập 4- Ba thu: Kinh Thi có câu: “ Nhất nhật bất kiến như tam thu hề” ( Một ngày không thấy mặt nhau lâu như ba mùa thu ). Dùng điển cố này câu thơ trong Truyện Kiều muốn nói khi Kim Trọng đã tương tư Thuý Kiều thì một ngày không thấy mặt nhau có cảm giác lâu như ba năm.- Chín chữ: Kinh Thi kể chín chữ nói về công lao của cha mẹ đối với con cái: sinh, cúc, phủ, trưởng, xúc, dục, cố, phục, phúc. Dẫn điển cố này, Thuý Kiều nghĩ đến công lao của cha mẹ đối với bản thân mình, mà mình thì sống biền biệt nơi đất khách quê người, chưa hề báo đáp được cha mẹ.- Liễu Chương Đài: gợi chuyện xưa của người đi làm quan ở xa viết thư về thăm vợ có câu: “ Cây liễu ở Chương Đài xưa xanh xanh, nay có còn không, hay là tay khác đã bẻ mất rồi”. Dẫn điển cố này, Thuý Kiều mường tượng đến cảnh Kim Trọng trở lại thì nàng đã thuộc về người khác mất rồi.- Mắt xanh: Nguyễn Tịch đời Tấn quý ai thì tiếp bằng mắt xanh ( lòng đen của mắt ), không ưa ai thì tiếp bằng mắt trắng ( lòng trắng của mắt ). Dẫn điển cố này Từ Hải muốn nói với Thuý Kiều rằng chàng biết Thuý Kiều ở chốn lầu xanh hằng ngày phải tiếp khách làng chơi nhưng chưa hề ưa ai bằng lòng với ai. Câu nói thể hiện lòng quý trọng đề cao phẩm giá của nàng Kiều.Bài tập 5- Mắt xanh: Nguyễn Tịch đời Tấn quý ai thì tiếp bằng mắt xanh ( lòng đen của mắt ), không ưa ai thì tiếp bằng mắt trắng ( lòng trắng của mắt ). Dẫn điển cố này Từ Hải muốn nói với Thuý Kiều rằng chàng biết Thuý Kiều ở chốn lầu xanh hằng ngày phải tiếp khách làng chơi nhưng chưa hề ưa ai bằng lòng với ai. Câu nói thể hiện lòng quý trọng đề cao phẩm giá của nàng Kiều.a Nhìn chung, nếu thay các thành ngữ bằng các từ ngữ thông thường tương đương thì có thể biểu hiện đựơc phần nghĩa, nhưng mất đi phần sắc thái biểu cảm, mất đi tính hình tượng mà sự diễn đạt lại dài dòng.