Bài giảng Ngữ văn Lớp 11 - Tiếng Việt: Tổng kết về từ vựng (Tiếp theo)

Tiết 52. TỔNG KẾT VỀ  TỪ VỰNG. (Tiếp)I. Từ tượng thanh và từ tượng hình:3. Xác định từ tượng hình và giá trị sử dụng của chúng trong đoạn trích:“Đám mây lốm đốm, xám như đuôi con sóc nối nhau bay quấn sát ngọn cây, lê thê đi mãi, bây giờ cứ loáng thoáng nhạt dần, thỉnh thoảng đứt quãng, đã lồ lộ đằng xa một bức vách trắng toát.” *Từ tượng hình:Lốm đốm, lê thê, loáng thoáng, lồ lộ.* Giá trị sử dụng:Miêu tả đám mây một cách cụ thể, sinh động. II. Các phép tu từ từ vựng: * Khái niệm: - So sánh: - Nhân hóa: - Ẩn dụ: - Hoán dụ: - Nói quá: - Nói giảm, nói tránh: - Điệp ngữ: - Liệt kê: - Chơi chữ: (1) So sánh: Đèi chiÕu sù vËt, sù viÖc nµy víi sù viÖc kh¸c cã nÐt t­¬ng ®ång lµm t¨ng søc gîi h×nh gîi c¶m.VD: “Trong như tiếng hạc bay qua, Đục như nước suối mới sa nửa vời Tiếng khoan như gió thoảng ngoài, Tiếng mau sầm sập như trời đổ mưa ” (Truyện Kiều – Nguyễn Du) . (2) Nhân hóa:Gäi hoÆc t¶ sự vật b»ng nh÷ng tõ ng÷ vèn dïng ®Ó gäi hoÆc t¶ ng­êi.(3) Ẩn dô:So s¸nh ngÇm lµm t¨ng sù biÓu c¶m.VD: Thà rằng liều một thân con Hoa dù rã cánh lá còn xanh cây (4) Hoán dụ:Dïng tªn sù vËt, hiÖn t­îng nµy gäi thay cho tªn sù vËt, hiÖn t­îng kh¸c cã quan hÖ gÇn gòi ®Ó t¨ng søc biÓu c¶m.VD: Áo chàm đưa buổi phân ly Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay(5)Nãi qu¸:Phãng ®¹i mức độ, qui m«, tÝnh chất cña sù vËt hiÖn t­îng ®Ó nhấn mạnh, g©y Ên t­îng, t¨ng søc biÓu c¶m.VD: Gác kinh viện sách đôi nơi Trong gang tấc lại gấp mười quan san(6) Nãi gi¶m - nãi tr¸nh:C¸ch nãi tÕ nhÞ, uyÓn chuyÓn tr¸nh g©y c¶m gi¸c qu¸ ®au buån ghª sù nÆng nÒ, tr¸nh th« tôc thiÕu lÞch sù.VD: Bỗng lòe chớp đỏ Thôi rôi rồi Lượm ơi!(7) §iÖp ng÷:LÆp l¹i tõ ng÷ hoÆc cả c©u lµm t¨ng gi¸ trÞ cho lêi v¨n.(8) Liệt kê: VD: Từ Triệu ,Đinh, Lý, Trần bao đời gây nền độc lập Cùng Hán, Đường,Tống, Nguyên mỗi bên xưng đế một phương Sắp xếp nối tiếp hàng loạt từ, cụm từ cùng loại để diễn tả đầy đủ, sâu sắc của thực tế,tư tưởng, tình cảm. 9. Ch¬i ch÷: Lµ lîi dông ®Æc s¾c vÒ ©m nghÜa cña tõ ®Ó t¹o s¾c th¸i dÝ dám hµi h­íc lµm cho c©u v¨n, câu thơ hÊp dÉn vµ thó vÞ.VD: Có tài mà cậy chi tài Chữ tài đi với chữ tai một vần2 (tr.147). Phân tích nét nghệ thuật độc đáo của những câu thơ sau:Thà rằng liều một thân con, Hoa dù rã cánh, lá còn xanh cây.Trong như tiếng hạc bay qua, Đục như nước suối mới sa nửa vời. Tiếng khoan như gió thoảng ngoài, Tiếng mau sầm sập như trời đổ mưa.c. Làn thu thủy, nét xuân sơn, Hoa ghen thua thắm,liễu hờn kém xanh.  Một hai nghiêng nước nghiêng thành,  Sắc đành đòi một tài đành họa hai.d. Gác kinh, viện sách đôi nơi,  Trong gang tấc lại gấp mười quan san.e. Có tài mà cậy chi tài, Chữ tài liền với chữ tai một vần.3. Phân tích nét độc đáo trong những câu (đoạn) sau:b. Gươm mài đá, đá núi cũng mòn, Voi uống nước, nước sông phải cạn ( Nguyễn Trãi,Bình Ngô đại cáo) a. Còn trời còn nước còn non Còn cô bán rượu anh còn say sưa . ( Ca dao) c. Tiếng suối trong như tiếng hát xa, Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa,  Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ, Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà. (Hồ Chí Minh, Cảnh khuya) d. Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ. ( Hồ Chí Minh, Ngắm trăng) e. Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi, Mặt trời của mẹ, em nằm trên lưng. (Nguyễn Khoa Điềm, Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ) * Từ tượng hình, từ tượng thanh: Cho các từ: Lom khom, lò dò, lộp bộp, lù đù, khấp khểnh, lách cách, ngóc ngách, ngoằn ngoèo, rì rào, tí tách, run rẩy, rung rinh, rúc rích, rủ rỉ, lô nhô, lí nhí, bì bõm, thập thò, léo nhéo, the thé.Hãy phân loại: 1. Từ tượng thanh: 2. Từ tượng hình: *Phân loại: 1. Từ tượng thanh: 2. Từ tượng hình: - lộp bộp - Lom khom,  - lách cách - lò dò  - rì rào - lù đù,  - tí tách - khấp khểnh  - rúc rích - ngóc ngách  - rủ rỉ - ngoằn ngoèo  - lí nhí, - run rẩy,  - bì bõm - rung rinh  - léo nhéo - lô nhô  - the thé - thập thò “Anh đội viên mơ màng Như nằm trong giấc mộng Bóng Bác cao lồng lộngẤm hơn ngọn lửa hồng”Các kiểu so sánh: 2 kiểu: + So sánh ngang bằng. + So sánh không ngang bằng.Đời người bằng một gang tayAi hay ngủ ngày còn được nửa gang. (Ca dao) Chàng Cóc ơi ! Chàng Cóc ơi !Thiếp bén duyên chàng có thế thôiNòng nọc đứt đuôi từ đây nhé!Ngàn năm khôn chuộc thói bôi vôi ( Khóc Tổng Cóc – Hồ Xuân Hương) => Nói quá => Chơi chữBao giờ rau diếp làm đìnhGỗ lim làm ghém thì mình lấy taBao giờ trạch đẻ ngọn đaSáo đẻ dưới nước thì ta lấy mình. => Nói quá “Con đi trăm núi ngàn kheChưa bằng muôn nỗi tái tê lòng bầmCon đi đánh giặc mười nămChưa bằng khó nhọc đời bầm sáu mươi”.=> So sánh