Bài giảng Ngữ văn Lớp 8 - Dấu câu: Dấu ngoặc đơn và Dấu hai chấm

Chào mừng quý thầy cô về dự giờ thăm lớpMôn: Ngữ vănLớp: 8B1.Giữa các vế câu trong câu ghép thường có quan hệ về ý nghĩa như thế nào ?Giữa các vế câu của câu ghép thường có quan hệ về ý nghĩa khá chặt chẽ; đó là các quan hệ: nguyên nhân, điều kiện, tương phản, tăng tiến, lựa chọn, bổ sung, tiếp nối, đồng thời, giải thích.a. Đùng một cái, họ (những người dân bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lí và tự do”.(Nguyễn Ái Quốc,Thuế máu)→ Đánh dấu phần giải thích(làm rõ họ là ai)b. Gọi là kênh ba khía vì ở đó hai bên bờ tập trung trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ , làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon).(Theo Đoàn Giỏi, Đất rừng phương Nam)→ Đánh dấu phần thuyết minhLí Bạch (701 - 762), nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu (Tứ Xuyên).(Ngữ văn 7, tập 1) → Đánh dấu phần bổ sung thêma. Đùng một cái, họ được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lí và tự do”.b) Gọi là kênh ba khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây.c) Lí Bạch nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu.→ 	Phần trong dấu ngoặc đơn là phần chú thích, nhằm cung cấp thêm thông tin, không thuộc phần nghĩa cơ bản.1.Giải thích công dụng của dấu ngoặc đơn trong những đoạn trích sau: a) Qua các cụm từ “tiệt nhiên” (rõ ràng,dứt khoát như thế, không thể khác), “định phận tại thiên thư” (định phận tại sách trời), “hành khan thủ bại hư” (chắc chắn sẽ nhận lấy thất bại), hãy nhận xét về giọng điệu của bài thơ. => Đánh dấu phần giải thích ý nghĩa của các cụm từ trong dấu ngoặc kép.b) Chiều dài của cầu là 2290m (kể cả phần cầu dẫn với chín nhịp dài và mười nhịp ngắn) => Đánh dấu phần thuyết minh về cây cầu.1.Nam Cao sinh năm 1915 (?) – 1951, nhưng có tài liệu ghi năm sinh của ông là 1917.=> Dùng dấu ngoặc đơn với dấu chấm hỏi (?) để tỏ ý hoài nghi2. Một thế kỉ văn minh, khai hóa (!) của thực dân cũng không làm ra một tấc sắt. Tre vẫn còn vất vả mãi với người. (Thép Mới – Cây tre Việt Nam) => Dùng dấu ngoặc đơn với dấu chấm than (!) để tỏ ý mỉa mai.=> Dấu ngoặc đơn lúc nào cũng được dùng thành từng cặp.CHÚ Ýa. Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo:  - Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào.Dế Choắt nhìn tôi mà rằng:- Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang (Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí) → Báo trước lời đối thoạib. Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất Người xưa có câu: “ Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẫn thẳng”. Tre là thẳng thắn, bất khuất !  ( Thép Mới)→ Đánh dấu lời dẫn trực tiếp Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học. (Thanh Tịnh) Giải thích, thuyết minh cho phần trước đó2. Giải thích công dụng của dấu hai chấm trong những đoạn trích sau:a) Nhưng họ thách nặng quá: nguyên tiền mặt phải một trăm đồng bạc, lại còn cau, còn rượu .. cả cưới nữa thì mất đến cứng hai trăm bạc. (Nam Cao, Lão Hạc)=> Đánh dấu phần giải thích cho ý: họ thách nặng quá.b) Tôi không ngờ Dế Choắt nói với tôi một câu như thế này: - Thôi, tôi ốm yếu quá rồi chết cũng được. Nhưng trước khi nhắm mắt tôi khuyên anh: ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang vạ vào mình đấy. (Tô Hoài, Dế mèn phiêu lưu kí)Báo trước lời đối thoại của Dế Choắt với Dế Mèn + thuyết minh phần nội dung lời khuyên của Dế Choắt.c) Rồi một ngày mưa rào. Mưa giăng giăng bốn phía. Có quãng nắng xuyên xuống biển, óng ánh đủ màu: xanh lá mạ, tím phớt, hồng, xanh biếc, (Vũ Tú Nam, Biển đẹp)	=> Đánh dấu phần thuyết minh cho ý: đủ màu là những màu nào?3. Có thể bỏ dấu hai chấm trong đoạn trích sau được không ? Trong đoạn trích này, tác giả dùng dấu hai chấm nhằm mục đích gì ?Tiếng Việt có những đặc sắc của một thứ tiếng đẹp, một thứ tiếng hay. Nói thế có nghĩa là nói rằng: tiếng Việt là một thứ tiếng hài hòa về mặt âm hưởng, thanh điệu mà cũng rất tế nhị, uyển chuyển trong cánh đặt câu. Nói thế cũng có nghĩa là nói rằng: tiếng Việt có đầy đủ khả năng để diễn đạt tình cảm,tư tưởng của người Việt Nam và để thoả mãn cho yêu cầu của đời sống văn hoá nước nhà qua các thời kì lịch sử.	 (Đăng Thai Mai)	=> Có thể bỏ dấu hai chấm. Nhưng nghĩa của phần đặt sau dấu hai chấm không được nhấn mạnh bằng.5) Một số học sinh chép lại đoạn văn của Thanh Tịnh như sau:Sau khi đọc xong mấy mươi tên đã viết sẵn trên mảnh giấy lớn, ông đốc nhìn chúng tôi nói sẽ:- Thế là các em được vào lớp năm. Các em phải gắng học để thầy mẹ được vui lòng và để thầy dạy các em được sung sướng. Các em đã nghe chưa? (Các em đều nghe nhưng không em nào dám trả lời. Cũng may đã có một tiếng dạ ran của phụ huynh đáp lại.Câu hỏi:- Bạn đó chép lại dấu ngoặc đơn đúng hay sai? Vì sao?- Phần được đánh dấu bằng dấu ngoặc đơn có phải là một bộ phận của câu không?Bạn đó chép lại dấu ngoặc đơn sai. Vì dấu ngoặc đơn bao giờ cũng đi từng cặp với nhau.  Cần chép lại đoạn văn của Thanh Tịnh như sau:Sau khi đọc xong mấy mươi tên đã viết sẵn trên mảnh giấy lớn, ông đốc nhìn chúng tôi nói sẽ:- Thế là các em được vào lớp năm. Các em phải gắng học để thầy mẹ được vui lòng và để thầy dạy các em được sung sướng. Các em đã nghe chưa? (Các em đều nghe nhưng không em nào dám trả lời. Cũng may đã có một tiếng dạ ran của phụ huynh đáp lại).=> Phần được đánh dấu bằng dấu ngoặc đơn là một bộ phận của câu, gọi là phần phụ giải thích.Thêm dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm vào những chỗ còn thiếu trong câu chuyện vui sau đây.Uy – li – am Hen – ri Ha – ri – sơn William Henry Harrison là Tổng thống thứ 9 của Mĩ. Cũng như nhiều tổng thống Mĩ trước đây, Ha – ri – sơn sinh ở một thị trấn nhỏ. Khi còn bé, ông rất hiền và hay mắc cỡ. Quả thật, ông hiền đến nỗi mọi người nghĩ rằng có thể là ông đần độn. Bởi vậy, người dân thị trấn đó thích trêu ghẹo ông. Họ thường đặt đồng 5 xu và đồng 10 xu trước mặt ông và họ bảo ông muốn chon đồng nào Đồng 5 xu của Mĩ có kích thước lướn hơn đồng 10 xu. Ha – ri – sơn luôn luôn chọn lấy đồng 5 xu và mọi người đều cười nhạo ông.Một hôm, một phụ nữ lấy làm thương hại ông. Bà nói “ này Uy – li – am , tại sao cháu luôn chọn đồng 5 xu thay vì đồng 10 xu. Cháu không biết đồng 10 xu mặc dù nhỏ hơn đồng 5 xu nhưng giá trị của nó lớn hơn nhiều sao?”Uy – li – am trả lời một cách chậm rãi “ Dĩ nhiên là cháu biết chứ. Nhưng nếu cháu chọ đồng 10 xu, họ sẽ không bao giờ chơi trò đố cháu nữa”. Uy – li – am Hen – ri Ha – ri – sơn (William Henry Harrison) là Tổng thống thứ 9 của Mĩ. Cũng như nhiều tổng thống Mĩ trước đây, Ha – ri – sơn sinh ở một thị trấn nhỏ. Khi còn bé, ông rất hiền và hay mắc cỡ. Quả thật, ông hiền đến nỗi mọi người nghĩ rằng có thể là ông đần độn. Bởi vậy, người dân thị trấn đó thích trêu ghẹo ông. Họ thường đặt đồng 5 xu và đồng 10 xu trước mặt ông và họ bảo ông muốn chon đồng nào (Đồng 5 xu của Mĩ có kích thước lớn hơn đồng 10 xu). Ha – ri – sơn luôn luôn chọn lấy đồng 5 xu và mọi người đều cười nhạo ông.Một hôm, một phụ nữ lấy làm thương hại ông. Bà nói: “ này Uy – li – am , tại sao cháu luôn chọn đồng 5 xu thay vì đồng 10 xu. Cháu không biết đồng 10 xu mặc dù nhỏ hơn đồng 5 xu nhưng giá trị của nó lớn hơn nhiều sao?”Uy – li – am trả lời một cách chậm rãi: “ Dĩ nhiên là cháu biết chứ. Nhưng nếu cháu chọ đồng 10 xu, họ sẽ không bao giờ chơi trò đố cháu nữa”. A BPhong Nha gồm hai bộ phận: động khô và động nướcPhong Nha gồm hai bộ phận (động khô và động nước)Phong Nha gồm: động khô và động nướcPhong Nha gồm (động khô và động nước)=> Thay được, vì nghĩa cơ bản không thay đổi=> Không thay được, vì ý nghĩa cơ bản thay đổi (không rõ nghĩa)BÀI VIẾT THAM KHẢOChưa bao giờ vấn đề dân số và kế hoạch hóa gia đình lại trở thành mối quan tâm hàng đầu của nhân loại như bây giờ. Sự bùng nổ dân số đã kéo theo nhiều hệ lụy: nghèo đói, lạc hậu, kinh tế chậm phát triển, giáo dục không được đầu tư Nếu con người không nhanh chóng kiểm soát tỉ lệ sinh thì chẳng bao lâu nữa (theo Thái An trong bài “Bài toán dân số”): “ mỗi con người trên trái đất này chỉ còn diện tích một hạt thóc”. Và hạn chế gia tăng dân số là con đường tồn tại của chính loài người.	DẤU NGOẶC ĐƠN, DẤU HAI CHẤMDấu ngoặc đơn-Đánh dấu phần chú thích:+ giải thích + thuyết minh+ bổ sung thêmCung cấp thông tin kèm theo, không thuộc phần nghĩa cơ bản.Dấu hai chấm- Báo trước:	+ phần giải thích, thuyết minh+ lời dẫn trực tiếp+ lời đối thoại- Thuộc phần nghĩa cơ bảnChúc mừng ngày nhà giáo Việt NamChúc quý thầy cô hạnh phúc; các em chăm ngoan học giỏi