Bài giảng Ngữ văn Lớp 8 - Tiết 50: Tiếng Việt Dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm - Bùi Văn Thạnh

Kính chào quý thầy cô cùng các em học sinhMôn : Ngữ văn GV : Bùi Văn Thạnh Trân trọng kính chào quý thầy cô giáo về dự giờ, thăm lớp 8/2 năm học: 2010 – 2011.KIỂM TRA BÀI CŨ: Nêu mối quan hệ ý nghĩa giữa các vế trong câu ghép. Xác định quan hệ ý nghĩa của câu ghép sau, đó là quan hệ nào ? . Vì trời mưa to nên đường sá lầy lội. A :	Quan hệ tăng tiến B :	Quan hệ lựa chọn C :	Quan hệ nguyên nhân DẤU NGOẶC ĐƠNDẤU HAI CHẤMTIẾT 50 Đùng một cái, họ (những người bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lý và tự do”. (Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu) b. Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon).	 	(Theo Đoàn Giỏi, Đất rừng phương Nam) c. Lí Bạch (701-762), nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu (Tứ Xuyên). 	 	(Ngữ văn 7, tập 1)Dấu ngoặc đơn trong những đoạn trích sau được dùng để làm gì?I. DẤU NGOẶC ĐƠN:a) Đùng một cái, họ (những người bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lí và tự do”.b) Gọi là kênh ba khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (ba khía là loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon).c) Lí Bạch (701 - 762), nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương long thuộc Miên Châu (Tứ Xuyên)→ Đánh dấu phần giải thích (làm rõ họ là ai)→ Đánh dấu phần thuyết minh→ Đánh dấu phần bổ sung thêma) Đùng một cái, họ được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lí và tự do”.b) Gọi là kênh ba khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây.c) Lí Bạch, nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương long thuộc Miên Châu. Nếu bỏ phần trong dấu ngoặc đơn thì ý nghĩa cơ bản của những đoạn trích có thay đổi không ?→ Bỏ phần trong ngoặc đơn thì nghĩa của các đoạn trích vẫn không thay đổi vì khi đặt một phần nào đó trong dấu ngoặc đơn thì người viết đã coi đó là phần chú thích nhằm cung cấp thông tin bổ sung, đi kèm theo.	 Ghi nhớ: (SGK/134)Qua việc tìm hiểu các đoạn trích trên, em hãy cho biết công dụng của dấu ngoặc đơn?. Nam Cao sinh năm 1915 (?) – 1951 nhưng có tài liệu ghi năm sinh của ông là 1917.* Dùng dấu ngoặc đơn với dấu chấm hỏi (?) tỏ ý hòai nghi. Một thế kỉ văn minh, khai hóa (!) của thực dân cũng không làm ra được một tấc sắt. Tre vẫn phải còn vất vả mãi với người.	Thép Mới, Cây tre Việt Nam* Dùng dấu ngoặc đơn với dấu chấm than (!) tỏ ý mỉa mai.CHÚ Ý a. Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo: - Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào. Dế Choắt nhìn tôi mà rằng: - Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang 	(Tô Hoài)b. Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất Người xưa có câu: “ Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẫn thẳng”. Tre là thẳng thắn, bất khuất ! 	( Thép Mới)c. Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học. (Thanh Tịnh)→ Báo trước lời hội thoại→ Đánh dấu lời dẫn trực tiếp→ Giải thích phần trước đóDấu hai chấm trong những đoạn trích sau dùng để làm gì?II. DẤU HAI CHẤM :Qua việc tìm hiểu các đoạn trích trên, em hãy cho biết dấu hai chấm dùng để làm gì?Ghi nhớ: (SGK/135)1.Giải thích công dụng của dấu ngoặc đơn trong những đoạn trích sau: a) Qua các cụm từ “tiệt nhiên” (rõ ràng,dứt khoát như thế, không thể khác), “định phận tại thiên thư” (định phận tại sách trời), “hành khan thủ bại hư” (chắc chắn sẽ nhận lấy thất bại), hãy nhận xét về giọng điệu của bài thơ. b) Chiều dài của cầu là 2290m (kể cả phần cầu dẫn với chín nhịp dài và mười nhịp ngắn) c) Để văn bản có tính liên kết, người viết (người nói) phải làm cho nội dung của các câu, các đoạn thống nhất và gắn bó chặt chẽ với nhau; đồng thời, phải biết kết nối các câu, các đoạn đó bằng những phương tiện ngôn ngữ (từ, câu,) thích hợp.III . LUYỆN TẬP:1. Công dụng của dấu ngoặc đơn:a) Đánh dấu phần giải thích ý nghĩa của các cụm từ trong dấu ngoặc kép.b) Đánh dấu phần thuyết minh.c) Dấu ngoặc đơn thứ nhất đánh dấu phần bổ sung (người nói)Dấu ngoặc đơn thứ hai: thuyết minh làm rõ phương tiện ngôn ngữ (từ, câu)2. Giải thích công dụng của dấu hai chấm trong những đoạn trích sau:a) Nhưng họ thách nặng quá: nguyên tiền mặt phải một trăm đồng bạc, lại còn cau, còn rượu .. cả cưới nữa thì mất đến cứng hai trăm bạc. 	(Nam Cao, Lão Hạcb) Tôi không ngờ Dế Choắt nói với tôi một câu như thế này: - Thôi, tôi ốm yếu quá rồi chết cũng được. Nhưng trước khi nhắm mắt tôi khuyên anh: ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang vạ vào mình đấy. (Tô Hoài, Dế mèn phiêu lưu kí) c) Rồi một ngày mưa rào. Mưa giăng giăng bốn phía. Có quãng nắng xuyên xuống biển, óng ánh đủ màu: xanh lá mạ, tím phớt, hồng, xanh biếc,(Vũ Tú Nam, Biển đẹp)	2. Công dụng của dấu hai chấm:a) Đánh dấu phần giải thích cho ý: họ thách nặng quá.b) Báo trước lời đối thoại của Dế Choắt với Dế Mèn + thuyết minh phần nội dung lời khuyên của Dế Choắt.c) Đánh dấu phần thuyết minh cho ý: đủ màu là những màu nào?3. Có thể bỏ dấu hai chấm trong đoạn trích sau được không ? Trong đoạn trích này, tác giả dùng dấu hai chấm nhằm mục đích gì ? Tiếng Việt có những đặc sắc của một thứ tiếng đẹp, một thứ tiếng hay. Nói thế có nghĩa là nói rằng: tiếng Việt là một thứ tiếng hài hòa về mặt âm hưởng, thanh điệu mà cũng rất tế nhị, uyển chuyển trong cánh đặt câu. Nói thế cũng có nghĩa là nói rằng: tiếng Việt có đầy đủ khả năng để diễn đạt tình cảm,tư tưởng của người Việt Nam và để thoả mãn cho yêu cầu của đời sống văn hoá nước nhà qua các thời kì lịch sử.	 	(Đăng Thai Mai)→ Có thể bỏ dấu hai chấm. Nhưng nghĩa của phần đặt sau dấu hai chấm không được nhấn mạnh bằng. 5) Một số học sinh chép lại đoạn văn của Thanh Tịnh như sau:Sau khi đọc xong mấy mươi tên đã viết sẵn trên mảnh giấy lớn, ông đốc nhìn chúng tôi nói sẽ:- Thế là các em được vào lớp năm. Các em phải gắng học để thầy mẹ được vui lòng và để thầy dạy các em được sung sướng. Các em đã nghe chưa? (Các em đều nghe nhưng không em nào dám trả lời. Cũng may đã có một tiếng dạ ran của phụ huynh đáp lại.Câu hỏi:- Bạn đó chép lại dấu ngoặc đơn đúng hay sai? Vì sao?- Phần được đánh dấu bằng dấu ngoặc đơn có phải là một bộ phận của câu không?5. Bạn đó chép lại dấu ngoặc đơn sai. Vì dấu ngoặc đơn bao giờ cũng đi từng cặp với nhau. Cần chép lại đoạn văn của Thanh Tịnh như sau: Sau khi đọc xong mấy mươi tên đã viết sẵn trên mảnh giấy lớn, ông đốc nhìn chúng tôi nói sẽ:- Thế là các em được vào lớp năm. Các em phải gắng học để thầy mẹ được vui lòng và để thầy dạy các em được sung sướng. Các em đã nghe chưa? (Các em đều nghe nhưng không em nào dám trả lời. Cũng may đã có một tiếng dạ ran của phụ huynh đáp lại).→ Phần được đánh dấu bằng dấu ngoặc đơn là một bộ phận của câu, gọi là phần phụ giải thích.Nêu công dụng của dấu ngặc đơn .Nêu công dụng của dấu hai chấm .Điền dấu hai chấm cho thích hợp trong câu sau:Hôm sau, bác sĩ bảo Xiu Cô ấy khỏi nguy hiểm rồi. 	(Ô Hen-ri)Đặt dấu ngoặc đơn thích hợp trong câu sau :Trường tôi Lý Thường Kiệt được thành lập vào năm 1996Bạn hãy hát một bài hát chúc mừng thầy cô nhân ngày nhà giáo Việt Nam 20-11.:()TRÒ CHƠI: BÔNG HOA MAY MẮNChúc mừng bạn đã hái được bông hoa may mắn .IV/ DẶN DÒ : Làm bài tập còn lại . Chuẩn bị bài : Đề văn thuyết minh và cách làm bài văn thuyết minh .Xin chào tạm biệt