Bài giảng Ngữ văn lớp 9 tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý

TIẾNG VIỆT GIÁO VIÊN THỰC HIỆN: Ph¹m ThÞ BốnTRƯỜNG THCS TRẦN PHÚTỔ NGỮ VĂNKiĨm tra bµi cịEm cảm nhận như thế nào về tình cảm của người cha đối với con trong bài thơ “ Nĩi với con”? Theo em điều lớn lao nhất mà người cha muốn truyền cho con qua những lời này là gì?Trời ơi, chỉ còn có năm phút!Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầytiếc rẻ.Anh chạy ra nhà sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cáilàn.Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lạichiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!	Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trởlại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tớitrả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quayvội đi.  Tiếc là không còn nhiều thời gian để chuyện trò. (Anh thanh niên không nói thẳng có thể vì ngại ngùng,vì muốn che giấu tình cảm của mình). C©u nãi nµy kh«ng cã Èn ý g×.TIẾT 1236.0310---> Hàm ý ---> Nghĩa tường minhNghÜa t­êng minh vµ hµm ýI. Ph©n biƯt nghÜa t­êng minh vµ hµm ý.1. VÝ dơ.1.Ví dụ: (SGK/74-75) 2.Ghi nhớ: (SGK/75) TIẾT 123-Trời ơi,chỉ còn có năm phút!Hàm ý- Ô! Cô còn để quên chiếc mùi soa đây này! Nghĩa tường minh - Nghĩa tường minh là phần nghĩa thông báo được diễn đạ trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. - Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy. NghÜa t­êng minh vµ hµm ýI. Ph©n biƯt nghÜa t­êng minh vµ hµm ý.- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.- Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.Ghi nhíTHẢOGợi ý: - Hµm ý cã thĨ gi¶i ®o¸n ®­ỵc: ng­êi nghe cã n¨ng lùc th× cã thĨ ®o¸n ra hµm ý trong lêi nãi cã chøa hµm ý.- Hµm ý cã thĨ chèi bá ®­ỵc: ng­êi nãi cã thĨ kh«ng chÞu tr¸ch nhiƯm vỊ hµm ý chøa trong lêi nãi cđa chÝnh hä.Theo em, khi dïng hµm ý cÇn ph¶i l­u ý nh÷ng g×?BÀI TẬP TÌNH HUỐNG	 Trống vào lớp đã 10 phút Nam mới hớt hơ hớt hải chạy vào. Thầy giáo nhìn đồng hồ, nói:..Yêu cầu: 	Em hãy diễn đạt ý muốn nói của thầy bằng 2 câu. Một câu có nghĩa tường minh, một câu dùng hàm ý.Hướng giải:Nghĩa tường minh: Em đến trễ 10 phút rồi đấy!Hàm ý: Em có đồng hồ không? I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. LUYỆN TẬP TIẾT 123NghÜa t­êng minh vµ hµm ýBµi 1: §äc l¹i ®o¹n trÝch ®· dÉn ë mơc I vµ tr¶ lêi c©u hái?Trêi ¬i, chØ cßn cã n¨m phĩt! ChÝnh lµ anh thanh niªn giËt m×nh nãi to, giäng c­êi nh­ng dÇy tiÕc rỴ. Anh ch¹y ra nhµ phÝa sau, råi trë vµo liỊn, tay cÇm mét c¸i lµn. Nhµ ho¹ sÜ tỈc l­ìi ®øng dËy. C« g¸i cịng ®øng lªn, ®Ỉt l¹i chiÕc ghÕ, thong th¶ ®i ®Õn chç b¸c giµ.¤! C« cßn quªn chiÕc mïi soa ®©y nµy! Anh thanh niªn võa vµo, kªu lªn. §Ĩ ng­êi con g¸i khái trë l¹i bµn, anh lÊy chiÕc kh¨n tay cßn vo trßn cỈp gi÷a cuèn s¸ch tíi tr¶ cho c« g¸i. C« kÜ s­ mỈt ®á ưng nhËn l¹i chiÕc kh¨n vµ quay véi ®i. (Theo NguyƠn Thµnh Long, LỈng lÏ Sa Pa)a. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy: chưa muốn chia tay.b. Từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái:mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn, quay vội đi --> Cô gái đang bối rối đến vụng về vì ngượng, cô định kín đáo để khăn làm kỉ vật cho anh thanh niên, nhưng anh thanh niên quá thật thà tưởng cô bỏ quên nên gọi cô để trả lại.II. LUYỆN TẬPTIẾT 123NghÜa t­êng minh vµ hµm ýBµi 1: I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. LUYỆN TẬP-> Hàm ý: Ông hoạ sĩ chưa kịp uống nước chè.Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau đây: Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái: - Đây, tôi giới thiệu anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.TIẾT 123NghÜa t­êng minh vµ hµm ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý Bµi 1:Bµi 2:II. LUYỆN TẬPTìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung của hàm ý? Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng: - Vô ăn cơm! Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi “Ba vô ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra: - Cơm chín rồi! Anh cũng không quay lại. C©u:- C¬m chÝn råi!=> cã chøa hµm ý, ®ã lµ : ¤ng v« ¨n c¬m ®i!TIẾT 123Bµi 3:Bµi 2:Bµi 1:NghÜa t­êng minh vµ hµm ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. LUYỆN TẬPTIẾT 123Bµi 4: §äc c¸c ®o¹n trÝch sau vµ cho biÕt nh÷ng c©u in ®¹m cã chøa hµm ý kh«ng? V× sao?Cã ng­êi hái:Sao b¶o Lµng Chỵ DÇu tinh thÇn l¾m c¬ mµ? Êy thÕ mµ b©y giê ®ỉ ®èn ra thÕ ®Êy! ¤ng Hai tr¶ tiỊn n­íc, ®øng dËy, chÌm chĐp miƯng, c­êi nh¹t mét tiÕng, v­¬n vai nãi to:Hµ, n¾ng gím vỊ nµo  ¤ng Hai vê vê ®øng l¶ng ra chç kh¸c, råi ®i th¼ng. TiÕng c­êi nãi x«n xao cđa ®¸m ng­êi míi t¶n c­ lªn Êy vÉn dâi theo.NghÜa t­êng minh vµ hµm ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. LUYỆN TẬPTIẾT 123Bµi 4: §äc c¸c ®o¹n trÝch sau vµ cho biÕt nh÷ng c©u in ®Ëm cã chøa hµm ý kh«ng? V× sao?b. - Nµy, thÇy nã ¹.¤ng Hai n»m rị ra ë trªn gi­êng kh«ng nãi g×.ThÇy nã ngđ råi µ?G×?¤ng l·o khÏ nhĩc nhÝch.T«i thÊy ng­êi ta ®ån ¤ng l·o g¾t lªn:BiÕt råi!Bµ Hai nÝn bỈt. Gian nhµ lỈng ®i hiu h¾t. I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý NghÜa t­êng minh vµ hµm ýII. LUYỆN TẬPa. “Hà, nắng gớm, về nào...” : hiện tượng “đánh trống lảng”, cố ý nói sang chuyện khác.---> Cả hai câu trên đều không chứa hàm ý.b. “Tôi thấy người ta đồn...” : câu nói dở dang, chưa trọn ý hoặc không muốn nói hết ý.TIẾT 123Bµi 4:Bµi 3:Bµi 3:Bµi 3:NghÜa t­êng minh vµ hµm ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý ? H·y chän ®¸p ¸n ®ĩng nhÊt trong nh÷ng c©u sau:1. Hàm ý là phần thông báo:Trái ngược với nghĩa tường minh.Ẩn đằng sau nghĩa tường minh.Không diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.Được diễn đạt trực tiếp trong câu.2. Dùng hàm ý trong trường hợp nào sau đây? Khi không biết diễn đạt rõ ý.Khi không muốn nói rõ ý.Khi không muốn người nghe hiểu ý.Khi muốn chấm dứt cuộc thoại.BÀI TẬP CỦNG CỐ Học bài:- Đọc kĩ bài trong SGK – Thuộc ghi nhớ.- Luyện tập để phân biệt được nghĩa tường minh và hàm ý. Rèn luyện kĩ năng dùng hàm ý và hiểu hàm ý.2. Chuẩn bị : NGHỊ LUẬN VỀ 1 ĐOẠN THƠ, BÀI THƠH­íng dÉn vỊ nhµoo.0110Bµi häc kÕt thĩc