Bài giảng Sinh học Khối 12 - Bài 39: Biến động số lượng cá thể của quần thể sinh vật - Phạm Văn An

Giáo viên giảng dạy : Phạm Văn An 
Trường THPT Hoà Phú – Chiêm Hoá – Tuyên Quang 
TIẾT 42: BIẾN ĐỘNG SỐ LƯỢNG 
CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ SINH VẬT 
I. BIẾN ĐỘNG SỐ LƯỢNG CÁ THỂ 
1. Khái niệm : 
Chim di cư hàng loạt từ phương Bắc về phương Nam 
Quần thể chuột đột ngột bị đại dịch 
Gấu trúc bị khai thác quá mức đang có nguy cơ bị ?? 
Biến động số lượng cá thể là gì? 
- Là sự tăng hay giảm số lượng cá thể của quần thể . 
- Số lượng cá thể của quần thể có thể bị biến động theo chu kì hoặc không theo chu kì . 
I. BIẾN ĐỘNG SỐ LƯỢNG CÁ THỂ 
1. Khái niệm : 
2. Các hình thức biến động số lượng cá thể : 
a. Biến động theo chu kỳ : 
Mèo rừng bắt thỏ 
Đồ thị thể hiện sự biến động số lượng thỏ và mèo rừng theo chu kỳ 9 – 10 năm 
Biến động theo chu kỳ là gì? 
I. BIẾN ĐỘNG SỐ LƯỢNG CÁ THỂ 
1. Khái niệm : 
2. Các hình thức biến động số lượng cá thể : 
a. Biến động theo chu kỳ : 
* Khái niệm : Là biến động xảy ra do những thay đổi có chu kỳ của môi trường . 
* Ví dụ : 
- Biến động số lượng Thỏ , Mèo ở rừng Canada. 
- Biến động số lượng Cáo ở đồng rêu phương Bắc . 
- Cá cơm ở vùng biển Peru có chu kỳ biến động là 7 năm , khi có dòng nước nóng chảy về làm cá chết hàng loạt . 
- Ếch nhái có nhiều vào mùa mưa . 
I. BIẾN ĐỘNG SỐ LƯỢNG CÁ THỂ 
1. Khái niệm : 
2. Các hình thức biến động số lượng cá thể : 
a. Biến động theo chu kỳ : 
b. Biến động số lượng không theo chu kỳ : 
Đồ thị biến động số lượng cá thể thỏ không theo chu kỳ ở Ôtrâylia . 
I. BIẾN ĐỘNG SỐ LƯỢNG CÁ THỂ 
1. Khái niệm : 
2. Các hình thức biến động số lượng cá thể : 
a. Biến động theo chu kỳ : 
b. Biến động số lượng không theo chu kỳ : 
Biến động không theo chu kỳ là gì ? 
* Khái niệm : Là biến động mà số lượng cá thể của quần thể tăng hoặc giảm một cách đột ngột do những thay đổi bất thường của môi trường tự nhiên hay do hoạt động khai thác tài nguyên quá mức của con người . 
* Ví dụ ở Việt Nam: 
- Miền Bắc : số lượng bò sát và Ếch , Nhái giảm vào những năm có giá rét ( nhiệt độ < 8 0C) 
- Miền Bắc và Miền Trung : số lượng bò sát , chim , thỏ .. giảm mạnh sau những trận lũ lụt . 
I. BIẾN ĐỘNG SỐ LƯỢNG CÁ THỂ 
1. Khái niệm : 
2. Các hình thức biến động số lượng cá thể : 
a. Biến động theo chu kỳ : 
b. Biến động số lượng không theo chu kỳ : 
Những nghiên cứu về biến động số lượng có ý nghĩa như thế nào đối với sản xuất nông nghiệp và bảo vệ các sinh vật ? Cho ví dụ minh họa ? 
II. NGUYÊN NHÂN GÂY BIẾN ĐỘNG VÀ SỰ ĐIỀU CHỈNH SỐ LƯỢNG CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ 
1. Nguyên nhân gây biến động số lượng cá thể của quần thể 
Hãy cho biết , nguyên nhân gây nên sự biến động số lượng cá thể của các quần thể theo chu kỳ và không theo chu kì qua bảng sau ? 
I. BIẾN ĐỘNG SỐ LƯỢNG CÁ THỂ 
II. NGUYÊN NHÂN GÂY BIẾN ĐỘNG VÀ SỰ ĐIỀU CHỈNH SỐ LƯỢNG CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ 
 Sâu hại mùa màng 
 Cá cơm ở vùng biển Peru 
 Chim cu gáy 
 Muỗi 
Ếch , nhái 
Động vật , thực vật ở rừng U Minh 
Thỏ ở Ôtrâylia 
QUẦN THỂ 
NGUYÊN NHÂN 
Cáo ở đồng rêu phương Bắc 
Phụ thuộc vào số lượng con mồi là chuột Lemut 
Vào mùa có khí hậu ấm áp , sinh sản nhiều 
Dòng nước nóng làm cá cơm chết hàng loạt 
Phụ thuộc vào nguồn thức ăn 
Vào thời gian có nhiệt độ ấm áp và độ ẩm cao , muỗi sinh sản nhiều . 
Vào mùa mưa , ếch nhái sinh sản nhiều 
Cháy rừng làm cho sinh vật rừng chết hàng loạt 
Số lượng tăng hoặc giảm bất thường do nhiễm VR gây bệnh u nhầy . 
I. BIẾN ĐỘNG SỐ LƯỢNG CÁ THỂ 
II. NGUYÊN NHÂN GÂY BIẾN ĐỘNG VÀ SỰ ĐIỀU CHỈNH SỐ LƯỢNG CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ 
Hãy cho biết các nhóm nguyên nhân chủ yếu dẫn đến sự biến động số lượng cá thể của quần thể ? 
Có 2 nhóm nhân tố chủ yếu : + nhóm nhân tố vô sinh 
 + nhóm nhân tố hữu sinh . 
a. Do thay đổi của các nhân tố sinh thái vô sinh 
- Các nhân tố vô sinh tác động trực tiếp lên sinh vật mà không phụ thuộc vào mật độ cá thể trong quần thể ( nhóm nhân tố không phụ thuộc mật độ ) 
- Các nhân tố vô sinh ảnh hưởng đến trạng thái sinh lí của cá thể . Trong điều kiện tự nhiên không thuận lợi , sức sinh sản của cá thể giảm , khả năng thụ tinh kém , sức sống con non thấp 
- Khí hậu có ảnh hưởng thường xuyên và rõ rệt nhất . 
1. Nguyên nhân gây biến động số lượng cá thể của quần thể 
I. BIẾN ĐỘNG SỐ LƯỢNG CÁ THỂ 
II. NGUYÊN NHÂN GÂY BIẾN ĐỘNG VÀ SỰ ĐIỀU CHỈNH SỐ LƯỢNG CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ 
a. Do thay đổi của các nhân tố sinh thái vô sinh 
b. Do sự thay đổi các nhân tố sinh thái hữu sinh 
- Các nhân tố hữu sinh luôn bị chi phối bởi mật độ cá thể của quần thể ( nhóm nhân tố phụ thuộc mật độ ). 
- Sự cạnh tranh giữa các cá thể trong cùng một đàn , số lượng kẻ thù ăn thịt , sức sinh sản , mức độ tử vong và sự phát tán của các cá thể trong quần thể , có ảnh hưởng lớn đến sự biến động số lượng cá thể trong quần thể . 
1. Nguyên nhân gây biến động số lượng cá thể của quần thể 
I. BIẾN ĐỘNG SỐ LƯỢNG CÁ THỂ 
II. NGUYÊN NHÂN GÂY BIẾN ĐỘNG VÀ SỰ ĐIỀU CHỈNH SỐ LƯỢNG CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ 
1. Nguyên nhân gây biến động số lượng cá thể của quần thể 
2. Sự điều chỉnh số lượng cá thể của quần thể 
Hãy cho biết ý nghĩa của hiện tượng tỉa thưa ở thực vật ? Cạnh tranh cùng loài ở động vật ? 
Quần thể tự điều chỉnh số lượng cá thể như thế nào ? 
- Quần thể luôn có xu hướng tự điều chỉnh số lượng cá thể bằng cách làm giảm hoặc kích thích làm tăng số lượng cá thể . 
- Sự biến động số lượng cá thể của quần thể được điều chỉnh bởi sức sinh sản , tỉ lệ tử vong , xuất cư , nhập cư . 
- Khi điều kiện sống thuận lợi ( hoặc số lượng cá thể thấp ) → tử vong giảm , sức sinh sản tăng , nhập cư tăng → tăng số lượng cá thể của quần thể . 
I. BIẾN ĐỘNG SỐ LƯỢNG CÁ THỂ 
II. NGUYÊN NHÂN GÂY BIẾN ĐỘNG VÀ SỰ ĐIỀU CHỈNH SỐ LƯỢNG CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ 
1. Nguyên nhân gây biến động số lượng cá thể của quần thể 
2. Sự điều chỉnh số lượng cá thể của quần thể 
Hãy cho biết ý nghĩa của hiện tượng tỉa thưa ở thực vật ? Cạnh tranh cùng loài ở động vật ? 
Quần thể tự điều chỉnh số lượng cá thể như thế nào ? 
- Khi điều kiện môi trường khó khăn ( số lượng cá thể nhiều ) → thức ăn , nơi ở thiếu hụt → cạnh tranh gay gắt giữa các cá thể → tử vong tăng , sức sinh sản giảm , nhập cư giảm → giảm số lượng cá thể của quần thể . 
I. BIẾN ĐỘNG SỐ LƯỢNG CÁ THỂ 
II. NGUYÊN NHÂN GÂY BIẾN ĐỘNG VÀ SỰ ĐIỀU CHỈNH SỐ LƯỢNG CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ 
1. Nguyên nhân gây biến động số lượng cá thể của quần thể 
2. Sự điều chỉnh số lượng cá thể của quần thể 
3. Trạng thái cân bằng của quần thể 
Nhân tố sinh thái vô sinh và hữu sinh có ảnh hưởng như thế nào tới trạng thái cân bằng của quần thể ? 
I. BIẾN ĐỘNG SỐ LƯỢNG CÁ THỂ 
II. NGUYÊN NHÂN GÂY BIẾN ĐỘNG VÀ SỰ ĐIỀU CHỈNH SỐ LƯỢNG CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ 
1. Nguyên nhân gây biến động số lượng cá thể của quần thể 
2. Sự điều chỉnh số lượng cá thể của quần thể 
3. Trạng thái cân bằng của quần thể 
Khi nào quần thể được điều chỉnh để trở về trạng thái cân bằng ? 
 Mức sinh sản + nhập cư = Mức tử vong + xuất cư 
Quần thể luôn có khả năng tự điểu chỉnh số lượng cá thể khi số cá thể tăng quá cao hoặc giảm quá thấp dẫn tới trạng thái cân bằng ( trạng thái số lượng các cá thể ổn định và phù hợp với khả năng cung cấp nguồn sống của môi trường ). 
I. BIẾN ĐỘNG SỐ LƯỢNG CÁ THỂ 
II. NGUYÊN NHÂN GÂY BIẾN ĐỘNG VÀ SỰ ĐIỀU CHỈNH SỐ LƯỢNG CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ 
1. Nguyên nhân gây biến động số lượng cá thể của quần thể 
2. Sự điều chỉnh số lượng cá thể của quần thể 
3. Trạng thái cân bằng của quần thể 
Sự biến động số lượng cá thể của quần thể sinh vật có ý nghĩa gì đối với đời sống của sinh vật ? Đối với sản xuất nông nghiệp và bảo vệ tài nguyên sinh vật ? 
Phản ứng tổng hợp của quần thể trước điều kiện sống để phù hợp với khả năng cung cấp nguồn sống của môi trường . 
Sản xuất NN: Xác định đúng lịch thời vụ  Vật nuôi và cây trồng sinh trưởng trong điều kiện tốt nhất  Năng suất cao . 
Bảo vệ tài nguyên sinh vật : bảo vệ các loài quý hiếm , hạn chế sự phát triển quá mức của các loài sinh vật gây hại gây mất cân bằng sinh thái . 
I. BIẾN ĐỘNG SỐ LƯỢNG CÁ THỂ 
II. NGUYÊN NHÂN GÂY BIẾN ĐỘNG VÀ SỰ ĐIỀU CHỈNH SỐ LƯỢNG CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ 
1. Nguyên nhân gây biến động số lượng cá thể của quần thể 
2. Sự điều chỉnh số lượng cá thể của quần thể 
3. Trạng thái cân bằng của quần thể 
Tê giác hai sừng 
Chuột đá 
I. BIẾN ĐỘNG SỐ LƯỢNG CÁ THỂ 
II. NGUYÊN NHÂN GÂY BIẾN ĐỘNG VÀ SỰ ĐIỀU CHỈNH SỐ LƯỢNG CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ 
1. Nguyên nhân gây biến động số lượng cá thể của quần thể 
2. Sự điều chỉnh số lượng cá thể của quần thể 
3. Trạng thái cân bằng của quần thể 
CỦNG CỐ, LUYỆN TẬP 
- Phân biệt biến động theo chu kỳ và biến động không theo chu kỳ ? 
- Nêu nguyên nhân gây nên biến động số lượng cá thể của quần thể và nguyên nhân quần thể tự điều chỉnh về trạng thái cân bằng ? 
- Vì sao Nhà Nước khuyến khích nông dân trồng 2 vụ lúa xen 1 vụ màu ? 
HƯỚNG DẪN HỌC SINH TỰ HỌC Ở NHÀ 
- Học thuộc bài . 
- Trả lời câu hỏi và bài tập cuối bài . 
- Đọc bài mới trước khi tới lớp .