Bài giảng Sinh học Lớp 11 - Bài 19, Phần 2: Tuần hoàn máu - Nông Thế Huân

50 
Bß 
50 - 70 
Lîn 
60 - 90 
MÌo 
110 - 130 
Chuét 
720 - 780 
- Đọc số liệu sau và cho biết mối tương quan giữa nhịp tim với khối lượng cơ thể? 
- Tại sao lại có sự khác nhau về nhịp tim giữa các loài động vật? 
BÀI 19: TUẦN HOÀN MÁU ( Tiếp theo ) 
III. HOẠT ĐỘNG CỦA TIM 
+ Động vật càng nhỏ tim đập càng nhanh và ngược lại 
1. Tính tự động của tim 
2. Chu kì hoạt động của tim: 
 + Đ éng vËt cµng nhá th ì tØ lÖ S/V cµng lín . 
 Trong ® ã :	+ S lµ diÖn tÝch bÒ mÆt c¬ thÓ . 
	+ V lµ khèi l­îng c¬ thÓ . 
 TØ lÖ S/V cµng lín th ì nhiÖt l­îng mÊt vµo m«i tr­êng xung quanh cµng nhiÒu , chuyÓn hãa t ă ng lªn , tim ® Ëp nhanh h¬n ®Ó ®¸p øng ®ñ «xi cho qu ¸ tr ì nh chuyÓn hãa .	 
- Hãy quan sát hình và cho biết hệ mạch được cấu trúc gồm những loại mạch nào ? 
BÀI 19: TUẦN HOÀN MÁU ( Tiếp theo ) 
III. HOẠT ĐỘNG CỦA TIM 
IV. HOẠT ĐỘNG CỦA HỆ MẠCH 
ĐM chủ 
ĐM nhánh 
Tiểu ĐM 
Mao mạch 
Tiểu TM 
TM nhánh 
TM chủ 
1. Cấu trúc hệ mạch 
- Hệ mạch gồm: Động mạch (ĐM), mao mạch (MM), tĩnh mạch (TM) 
Động mạch chủ 
Mao mạch cơ quan 
Mao mạch phổi 
VÒNG TUẦN HOÀN LỚN 
VÒNG TUẦN HOÀN NHỎ 
Tĩnh mạch chủ 
chỉ sơ đồ 
Đường 
đi của 
máu trong 
vòng tuần 
 hoàn lớn 
và nhỏ 
Xuất phát 
 từ tim ? 
Động mạch phổi 
Tĩnh mạch phổi 
ĐM chủ 
ĐM nhánh 
Tiểu ĐM 
Mao mạch 
Tiểu TM 
TM nhánh 
TM chủ 
Tim 
BÀI 19: TUẦN HOÀN MÁU ( Tiếp theo ) 
III. HOẠT ĐỘNG CỦA TIM 
III. HOẠT ĐỘNG CỦA HỆ MẠCH 
1. Cấu trúc hệ mạch 
1. Cấu trúc hệ mạch: 
- Nhận xét tiết diện các loại mạch phù hợp với chức năng của chúng như thế nào ? 
Động mạch 
Mao mạch 
Tĩnh mạch 
 Mao m¹ch 
§ éng m¹ch 
TÜnh m¹ch 
Sơ đồ tổng tiết diện mạch 
BÀI 19. TUẦN HOÀN MÁU ( Tiếp theo ) 
III. HOẠT ĐỘNG CỦA TIM 
III. HOẠT ĐỘNG CỦA HỆ MẠCH 
1. Cấu trúc hệ mạch 
BÀI 19. TUẦN HOÀN MÁU ( Tiếp theo ) 
III. HOẠT ĐỘNG CỦA TIM 
III. HOẠT ĐỘNG CỦA HỆ MẠCH 
1. Cấu trúc hệ mạch 
2. Huyết áp 
(HA) 
- Hãy quan sát hình và cho biết huyết áp là gì ? 
1. Cấu trúc hệ mạch: 
2. Huyết áp (HA) 
- Là áp lực máu tác dụng lên thành mạch . Đơn vị (mmHg) 
 Tim bơm máu vào động mạch từng đợt tạo nên : 
 + Huyết áp tâm thu ( ứng với lúc tim co) - ở người khoảng : 
110-120 mmHg (HA tối đa ) 
+ Huyết áp tâm trương ( ứng với lúc tim giãn ) - ở người khoảng : 
70-80 mmHg (HA tối thiểu ) 
Người Việt nam trưởng thành bình thường 
có HA: 110 - 70 
Nhóm 2: Tại sao cơ thể bị mất máu thì huyết áp giảm? 
Nhóm 1: Tại sao tim đập nhanh và mạnh làm huyết áp tăng và ngược lại? 
Nhóm 3: Phân biệt huyết áp tâm trương và huyết áp tâm thu ? 
Nội dung so sánh 
Huyết áp tâm thu (HA tối đa ) 
Huyết áp tâm trương (HA tối thiểu ) 
Hoạt động của tim 
Ví dụ HA ở người 
Nhóm 4: Hãy quan sát hình và cho biết : sự biến động huyết áp trong hệ mạch như thế nào và giải thích tại sao có sự biến động đó ? 
Hoạt động nhóm 
BÀI 19: TUẦN HOÀN MÁU ( Tiếp theo ) 
Đáp án 
Nhóm 1: Tại sao tim đập nhanh và mạnh làm huyết áp tăng và ngược lại ? 
 - Tim đập nhanh và mạnh sẽ bơm 1 lượng máu lớn lên ĐM gây ra áp lực mạch do đó huyết áp tăng  Ngược lại 
Nhóm 2: Tại sao cơ thể bị mất máu thì huyết áp giảm ? 
 - Khi bị mất máu , lượng máu trong mạch giảm nên áp lực tác dụng lên thành mạch giảm do đó huyết áp giảm 
Nhóm 3: Phân biệt huyết áp tâm trương và huyết áp tâm thu ? 
N ội dung so sánh 
Huy ết áp tâm thu (HA t ối đa ) 
Huy ết áp tâm trương (HA t ối thiểu ) 
Ho ạt động của tim 
Vd huy ết áp ở người 
Khi tim co 
Khi tim dãn 
110 – 120 mmHg 
70 – 80 mmHg 
Nhóm 4: Hãy quan sát hình và cho biết : sự biến động huyết áp trong hệ mạch như thế nào và giải thích tại sao có sự biến động đó ? 
- Trong hệ mạch huyết áp giảm dần từ động mạch → tiểu động mạch → mao mạch → tiểu tĩnh mạch → tĩnh mạch do: 
- Sự ma sát của máu với thành mạch 
- Sự ma sát của các phân tử máu khi vận chuyển . 
h·y chän c©u tr ¶ lêi ® óng cho c¸c c©u hái sau : 
C©u hái : 
1. T¹i sao c¬ thÓ bÞ mÊt m¸u huyÕt ¸p gi¶m ? 
2. T¹i sao ë ng­êi cao tuæi hay bÞ huyÕt ¸p cao ? 
3. T¹i sao ë nh÷ng ng­êi bÞ huyÕt ¸p cao khi bÞ xuÊt huyÕt n·o cã thÓ dÉn ® Õn tö vong ? 
4. HuyÕt ¸p thÊp g©y lªn t¸c h¹i nh ­ thÕ nµo ? 
5. BiÖn ph¸p ®Ó gi¶m nguy c¬ m¾c bÖnh huyÕt ¸p ë ng­êi ? 
Tr ¶ lêi : 
a) XuÊt huyÕt n·o lµ hiÖn t­îng vì m¹ch m·u n·o , m¸u sÏ ®« ng l¹i thµnh côc ë n·o dÉn ® Õn tö vong . 
b) Gi¶m protªin trong khÈu phÇn ¨n, t¨ng c­êng ¨n rau , hoa qu ¶, ¨n mì thùc vËt , sèng thanh th¶n vµ tr¸nh street. 
c) Do m¹ch m¸u bÞ s¬ cøng , tÝnh ®µn håi kÐm , søc c¶n t¨ng , ® Æc biÖt lµ m¹ch m¸u n·o  g©y t¨ng huyÕt ¸p. 
d) Khi c¬ thÓ bÞ mÊt m¸u , l­îng m¸u trong m¹ch gi¶m nªn ¸p lùc t¸c dông lªn thµnh m¹ch gi¶m  huyÕt ¸p gi¶m . 
e) HuyÕt ¸p thÊp do tim ® Ëp yÕu , chËm kh«ng cung cÊp ®ñ m¸u cho n·o , dÔ bÞ cho¸ng v¸ng vµ ngÊt . 
§¸p ¸n: 	1 - d	2 - c 
	3 - a	4 - e 	 
	5 - b 
Huyết áp động mạch của người đo ở cánh tay ; huyết áp ở trâu , bò đo ở đuôi 
Quả bóp 
Van khí 
Bao tay cao su 
Đồng hồ 
- Huyết áp thay đổi do những yếu tố nào? 
Yếu tố làm thay đổi HA: Lực co tim, nhịp tim, khối lượng máu, độ quánh của máu, sự đàn hồi của mạch máu. 
- Tại sao người có bệnh HA không nên ăn mặn ? 
- Tại sao người già hạn chế hoặc kiêng ăn mỡ động vật ? 
Động mạch bình thường 
Động mạch bị hẹp do tụ mỡ và xơ vữa 
Máu lưu thông qua chỗ hẹp 
BÀI 19. TUẦN HOÀN MÁU ( Tiếp theo ) 
III. HOẠT ĐỘNG CỦA TIM 
III. HOẠT ĐỘNG CỦA HỆ MẠCH 
1. Cấu trúc hệ mạch 
2. Huyết áp 
(HA) 
- Thế nào là vận tốc máu? 
1. Cấu trúc hệ mạch: 
2. Huyết áp (HA) 
3. Vận tốc máu 
3. Vận tốc máu: 
 Vận tốc máu là tốc độ máu chảy trong một giây (mm/s) 
 - Vận tốc máu phụ thuộc vào tổng tiết diện mạch và chênh lệch huyết áp giữa 2 đầu đoạn mạch . 
 - Vận tốc máu trong hệ mạch giảm theo chiều: động mạch → tĩnh mạch → mao mạch 
- Vận tốc máu biến động như thế nào trong hệ mạch? 
- Cho biết mối quan hệ giữa tốc độ máu, tổng tiết diện mạch và huyết áp? 
Đồ thị biểu diễn : 
A. Huyết áp B. Vận tốc máu 
C. Tiết diện mao mạch 
a 
b 
 Mao m¹ch 
§éng m¹ch 
TÜnh m¹ch 
a) VËn tèc m¸u b) Tæng tiÕt diÖn m¹ch 
BiÕn ® éng cña vËn tèc m¸u trong hÖ m¹ch 
 - Vận tốc máu trong hệ mạch giảm theo chiều: ĐM chủ -> tiểu ĐM, thấp nhất trong MM, tăng dần từ tiểu TM-> tĩnh mạch 
 - Tốc độ máu trong hệ mạch tỉ lệ nghịch với tổng tiết diện của mạch 
 + Trong hệ thống ĐM tổng tiết diện tăng dần nên tốc độ máu giảm dần 
 + M.mạch có tổng tiết diện l Ớ n nhất nên máu chảy với tốc độ chậm nhất 
VD: ở người 
Tổng tiết diện 
Tốc độ máu 
 Huyết áp 
Động mạch chủ 
5 – 6 cm 2 
500mm/s 
120-140mmHg 
Tĩnh mạch chủ 
> 5 – 6 cm 2 
200mm/s 
10-15mmHg 
Mao mạch 
6000cm 2 
0,5mm/s 
20- 40mmHg 
Câu 1: Hãy chú thích các số tương ứng vào hình  Hệ dẫn truyền tim : 
3 
2 
1 
4 
CỦNG CỐ 
Câu 2: Thứ tự nào dưới đây đúng với chu kỳ hoạt động của tim ? 
a. Pha co tâm thất  pha dãn chung  pha co tâm nhĩ 
b. Pha co tâm thất  pha co taâm nhó  pha dãn chung 
c. Pha co tâm nhĩ  pha co tâm thất  pha dãn chung 
d. Pha co tâm nhĩ  pha dãn chung  pha co tâm thất 
CỦNG CỐ 
3. Độ quánh của máu 
Câu 3: Huyết áp thay đổi do những yếu tố nào ? 
1. Lực co tim 
2. Nhịp tim 
4. Khối lượng máu 
6. Sự đàn hồi của mạch máu 
5. Số lượng hồng cầu 
Đáp án đúng là: 
a. 1, 2, 3, 4, 5 
b. 1, 2, 3, 4, 6 
c. 2, 3, 4, 5, 6 
d. 1, 2, 3, 5, 6 
CỦNG CỐ 
Câu 4: Huyết áp là gì ? 
a. Là áp lực dòng máu khi tâm thất co 
b. Là áp lực dòng máu khi tâm thất dãn 
c. Là áp lực dòng máu tác dụng lên thành mạch 
d. Do sự ma sát giữa máu và thành mạch 
CỦNG CỐ 
Về nhà 
- Học bài, trả lời các câu hỏi SGK trang 85. 
- Chuẩn bị bài thực hành đo m ột số chỉ tiêu sinh lý ở người : 
- Đọc trước cách đếm nhịp tim , cách đo huyết áp . 
- Kẻ bảng 21 SGK trang 93 vào bài thu hoạch thực hành 
Các nguyên nhân của tăng huyết áp 
Tăng HA nguyên phát là tăng HA không tìm được nguyên nhân , nhưng có nhiều yếu tố có thể phối hợp với nhau để làm tăng HA: 
- Tuổi : tuổi càng cao tỉ lệ tăng HA càng cao : hơn 1/2 những người từ 60 - 69 tuổi và gần 3/4 những người lớn hơn 70 tuổi bị tăng HA. 
- Di truyền : cha, mẹ bị tăng HA sẽ có con có khả năng dễ tăng HA hơn so với người khác . 
- Giới tính : nam > 55 tuổi , nữ > 65 tuổi . 
- Béo phì : làm tăng co mạch máu nên tăng HA, rối loạn chuyển hóa mỡ . Người có chỉ số khối lượng cơ thể BMI (BMI = P/h2: P trọng lượng cơ thể tính bằng kg, h: chiều cao tính bằng m) bằng 26 bị tăng HA gấp 4 lần và tiểu đường gấp 6 lần so với người có BMI = 21. 
- Tiểu đường - Hút thuốc lá : làm tim đập nhanh hơn , mạch máu co lại . 
- Ít vận động 
- Stress: có 2 loại stress, loại từ các áp lực bên ngoài như công việc , cuộc sống gia đình và loại từ bên trong bản thân như trạng thái lo âu , trầm cảm . Khi stress cơ thể sẽ phản ứng tăng nhịp tim và HA sẽ tăng lên . 
- Thói quen ăn mặn : làm giữ muối , nước gây tăng thể tích máu do đó tăng HA ( Người có bệnh huyết áp không nên ăn mặn ) 
Th«ng tin bæ sung 
 Hậu quả tăng huyết áp lên các cơ quan đích như thế nào ? 
Tim: Gây dày thành tâm thất trái , loạn nhịp sau đó dẫn đến suy tim , hẹp động mạch vành , thiếu máu cơ tim , nhồi máu cơ tim .. 
Não : xuất huyết não , nhũn não , cơn thiếu máu não thoáng qua, sa sút trí tuệ 
Thận : suy thận 
Mạch máu : phình và bóc tách ĐM chủ , tổn thương mạch máu đáy mắt . 
   Làm thế nào để giảm và kiểm soát bệnh tăng HA mà không cần đến thuốc ? 
Giảm cân : béo phì hoặc quá cân nếu giảm 10kg để BMI nằm trong khoảng 18,5 - 24,5 làm giảm HA tâm thu 5 - 20mmHg. Chế độ ăn nhiều trái cây , rau , sản phẩm sữa ít mỡ bão hòa , ít mỡ toàn phần làm giảm HA tâm thu 
 8 – 14mmHg. 
Giảm lượng muối ăn vào hàng ngày , không ăn quá 1 muỗng cà phê muối 
 (< 6g NaCl ) mỗi ngày , bao gồm cả lượng muối trong TA và nước chấm . 
- Vận động thể lực : tham gia vào các hoạt động thể lực vừa sức như đi bộ ít nhất 30 phút mỗi ngày và mọi ngày trong tuần . 
- Hạn chế hay uống rượu bia vừa phải : uống ít hơn 80ml rượu mạnh , 600ml bia và 250ml rượu vang trong 1 ngày . 
- Bỏ thuốc lá . 
- Hạn chế căng thẳng , nghỉ ngơi thư giãn , giải trí