Bài giảng Sinh học Lớp 11 - Bài 26: Cảm ứng ở động vật (Chuẩn kĩ năng)

C¶m øng ë §éng vËt 
Bµi 26 
C¶m øng ë §éng vËt 
B . 
Sau khi học xong bài này , HS cần phải: 
- Nêu được khái niệm cảm ứng ở động vật. 
- Trình bày được cảm ứng ở động vật chưa có tổ chức thần kinh. 
- Mô tả được cấu tạo HTK dạng lưới và khả năng cảm ứng của động vật có HTK dạng lưới. 
- Mô tả được cấu tạo HTK dạng chuỗi hạch và khả năng cảm ứng của động vật có HTK dạng chuỗi hạch. 
A. MỤC TIÊU BÀI HỌC: 
Kiểm tra bài cũ 
Ghép các khái niệm, hiện tượng ở cột A với các nội dung ở cột B 
1- Ứng động là: 
2- Hướng động là: 
3- Ứng động sinh trưởng là: 
4- Ứng động không sinh trưởng là: 
5- Hiện tượng bắt mồi ở cây nắp ấm là: 
6- Hoa tulip nở và cụp là: 
7- Cây trinh nữ cụp lá là: 
8- Nguyên nhân của hiện tượng hướng động là: 
9- Vai trò của ứng động 
10- Hướng động dương là: 
 	A- Hướng tới nguồn kích thích 
	B- Ứng động không sinh trưởng 
	C- Phản ứng của thực vật với kích thích không định hướng 
	D- Kiểu ứng động không có sự thay đổi về tốc độ sinh trưởng của các tế bào 
	E- Hiện tượng nhiệt ứng động 
	F- Sự phân bố không đồng đều Auxin ở 2phía cơ quan 
	G- P hản ứng của thực vật với kích thích có định hướng 
	H- Giúp sinh vật tồn tại và phát triển 
 I- Ứng động tiếp xúc và hoá ứng động 
	K- Kiểu ứng động có sự thay đổi về tốc độ sinh trưởng của các tế bào 
10 - 
7- 
1- 
4- 
6- 
8- 
2- 
9- 
5- 
3- 
B. NỘI DUNG BÀI HỌC: 
I. KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT 
Cho 1 vài VD về cảm ứng ở TV và ở ĐV? 
Khí hậu trở lạnh. 
Chim Sẻ xù lông giúp giữ ấm cơ thể. 
Vậy cảm ứng ở động vật là gì ? 
Cảm ứng là khả năng tiếp nhận và phản ứng(trả lời) lại các kích thích từ môi trường sống để tồn tại và phát triển. 
Cảm ứng ở động vật có gì khác so với thực vật? 
Phản ứng của động vật diễn ra nhanh hơn, nhưng mức độ chính xác của phản ứng thì tùy thuộc vào mức độ tổ chức hệ thần kinh của chúng. 
Ở động vật có HTK, phản xạ là một dạng điển hình của cảm ứng . Vậy Phản xạ là gì? 
- Phản xạ là phản ứng của cơ thể thông qua HTK để trả lời lại kích thích bên ngoài hoặc bên trong cơ thể. 
- Khái niệm cảm ứng rộng hơn khái niệm phản xạ. Cảm ứng có cả ở ĐV không có tổ chức TK, còn phản xạ là cảm ứng của cơ thể có sự tham gia của tổ chức TK 
Một cung phản xạ gồm những bộ phận nào? 
 Một cung phản xạ gồm các bộ phận: 
 + Bộ phận tiếp nhận KT (thụ thể hoặc cơ quan thụ cảm). 
 + Bộ phận phân tích và tổng hợp thông tin để quyết định hình thức và mức độ phản ứng. (HTK). 
 + Bộ phận thực hiện phản ứng (cơ, tuyến) 
(Gai nhọn) 
Cơ tay 
SƠ ĐỒ MỘT CUNG PHẢN XẠ 
Bộ phận tiếp nhận kích thích 
Tác nhân kích thích 
 Một bạn lỡ chạm tay vào gai nhọn và có phản ứng rụt tay lại. Hãy chỉ ra tác nhân kích thích , bộ phận tiếp nhận kích thích , bộ phận phân tích và tổng hợp thông tin , bộ phận thực hiện phản ứng của hiện tượng trên? 
Bộ phận phân tích và tổng hợp thông tin 
Bộ phận thực hiện phản ứng 
 Hình thức, mức độ và tính chính xác của cảm ứng ở các loài ĐV khác nhau là khác nhau, chúng phụ thuộc vào mức độ tổ chức TK của chúng . 
 Các TB và các cơ quan trong cơ thể đều có khả năng cảm ứng, nghĩa là pứ lại kích thích, nhưng không phải tất cả các phản ứng của chúng đều là phản xạ. 
VD: Cơ đùi ếch khi cắt rời khỏi cơ thể, khi ta kích thích thì cơ đùi này vẫn co nhưng đó không phải là phản xạ . Vì không có sự tham gia của tổ chức thần kinh. 
VD: Cơ đùi ếch khi cắt rời khỏi cơ thể, khi ta kích thích thì cơ đùi này vẫn co. Sự co cơ đùi ếch trong trường hợp này có phải là phản xạ không? Vì sao? 
Từ hiện tượng trên ta có thể kết luận ntn về khả năng cảm ứng của tế bào và các cơ quan trong cơ thể? 
Trùng đế giầy 
Amip 
 Động vật đơn bào, chưa có tổ chức TK - chúng phản ứng lại các kích thích bằng chuyển động của cả cơ thể hoặc co rút chất nguyên sinh . 
Trùng đế giầy 
Amip 
Nêu đại diện của động vật chưa có tổ chức thần kinh? 
Trùng đế giày bơi tới chỗ có nhiều oxi, amip thu chân giả để tránh ánh sáng chói . 
Vậy: ĐV đơn bào (NSĐV) phản ứng lại các kích thích như thế nào? 
II. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CHƯA CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH 
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH 
1. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng lưới : 
SAO BIỂN 
Hệ thần kinh lưới gặp ở những loài động vật nào? 
THUỶ TỨC 
Nêu đặc điểm hệ thần kinh lưới và phản xạ ở nhóm có hệ thần kinh lưới ? 
- Hệ thần kinh lưới có ở cơ thể đối xứng toả tròn thuộc ngành ruột khoang như: Sao biển, thuỷ tức... 
- Cấu tạo: Các tế bào thần kinh nằm rải rác trong cơ thể, liên hệ với nhau qua các sợi thần kinh tạo thành mạng lưới thần kinh . Các sợi thần kinh liên hệ với tế bào cảm giác và tế bào biểu mô cơ. 
- Khi bị kích thích, thông tin được truyền từ tế bào cảm giác  toàn bộ mạng lưới thần kinh  toàn bộ biểu mô cơ  cả cơ thể co lại. 
- Hiệu quả phản xạ: Phản ứng lan toả toàn thân, không chính xác , tốn nhiều năng lượng. 
 Hãy cho biết con thuỷ tức sẽ phản ứng như thế nào khi ta dùng một chiếc kim nhọn châm vào thân nó? 
 - Phản ứng của thuỷ tức có phải là phản xạ không? Tại sao? 
2. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi hạch : 
Giun dẹp 
Đĩa 
Côn trùng 
Hệ thần kinh dạng chuỗi hạch thường gặp ở những loài động vật nào ? 
a. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi : 
Hệ thần kinh chuỗi 
A- Giun dẹp B- Đỉa 
A 
B 
Quan sát hình sau đây và cho biết Hệ thần kinh chuỗi có gì khác so với hệ thần kinh lưới? 
 Sự khác đó có dẫn tới điểm gì khác trong hiệu quả phản xạ không ? 
- Hệ thần kinh chuỗi có ở ĐV có đối xứng 2 bên, cơ thể phân thành đốt : Giun dẹp, giun tròn, giun đốt... 
- Cấu tạo: Các tế bào thần kinh đã tập trung thành các hạch . Hạch lớn nhất gọi là não. Từ não phát đi 2 chuỗi hạch bụng chạy dọc cơ thể. Mỗi đốt cơ thể có 1 đôi hạch . Các hạch được nối với nhau bởi các dây thần kinh. 
- Hiệu quả phản xạ: Phản ứng được định khu ở chuỗi hạch  Chính xác hơn, tiêu tốn ít năng lượng hơn hệ thần kinh lưới 
Hệ thần kinh chuỗi 
A- Giun dẹp B- Đỉa 
A 
B 
b. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng hạch : 
Hệ thần kinh hạch ở côn trùng 
Quan sát hình sau đây và cho biết Hệ thần kinh hạch có gì khác so với hệ thần kinh chuỗi? 
 Sự khác đó có dẫn tới điểm gì khác trong hiệu quả phản xạ không ? 
- Hệ thần kinh hạch có ở ĐV không xương sống bậc cao: Thân mềm, côn trùng, giáp xác 
- Cấu tạo: Các tế bào thần kinh có sự tập tập trung hơn thành 3 khối hạch lớn ở đầu, ngực, bụng . Trong đó hạch não lớn nhất. Các dây thần kinh liên hệ với các giác quan phát triển và phân hoá. 
- Hiệu quả phản xạ: Phản ứng được định khu ở 3 khối hạch nên chính xác hơn hệ thần kinh chuỗi, ít tiêu tốn năng lượng. 
CỦNG CỐ 
Câu 1 : Ở động vật, cảm ứng là: 
Các phản xạ có điều kiện, giúp cơ thể thích nghi với môi trường 
Các phản xạ không điều kiện, giúp bảo vệ cơ thể. 
Là khả năng tiếp nhận và đáp ứng các kích thích của môi trường, giúp cơ thể tồn tại và phát triển. 
Là sự thích nghi của cơ thể, do các hoocmon điều khiển 
Câu 2 : Cơ thể động vật đã xuất hiện tổ chức thần kinh, nhưng đáp ứng không hoàn toàn chính xác bằng cách co rút toàn thân, xảy ra ở: 
Ruột khoang 
Thân mềm 
Giáp xác 
Cá 
H26.2.Hệ thần kinh dạng chuỗi hạch 
 A.Giun dẹp B. Đỉa C.Côntrùng 
Câu 3 : Kể tên bộ phận tiếp nhận kích thích, bộ phận phân tích tổng hợp thông tin và bộ phận thực hiện của cung phản xạ ở động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi hạch? 
1)Bộ phận tiếp nhận kích thích: 
 Các giác quan: mắt, da 
2)Bộ phận phân tích và tổng hợp: 
 chuỗi hạch thần kinh 
3) Bộ phận thực hiện: 
 cơ, các nội quan, 
Đáp án nào sau đây không phải là ưu điểm của hệ thần kinh 
chuỗi hạch? 
B. 
C. 
D. 
A. 
Nhờ có hạch thần kinh nên số lượng tế bào thần kinh của động vật tăng lên. 
Do các tế bào thần kinh trong hạch nằm gần nhau và hình thành nhiều mối liên hệ với nhau nên khả năng phối hợp hoạt động giữa chúng được tăng cường. 
 Nhờ các hạch thần kinh liên hệ với nhau nên khi kích thích nhẹ tại một điểm thì gây ra phản ứng toàn thân và tiêu tốn nhiều năng lượng. 
 Do mỗi hạch thần kinh điều khiển một vùng xác định trên cơ thể nên động vật phản ứng chính xác hơn so với hệ thàn kinh dạng lưới. 
Động vật 
nguyên sinh 
Ruột khoang 
 (thủy tức) 
Chân Khớp 
Nhóm động 
vật 
Đặc điểm tổ chức TK 
Hình thức 
 cảm ứng 
Ưu, nhược điểm 
Chưa có tổ chức thần kinh, 
Chuyển động cơ 
thể bằng co rút 
chất nguyên sinh 
Phản ứng chậm, 
 thiếu chính xác, 
tốn nhiều năng lượng 
Các tế bào thần kinh 
nằm rải rác trong cơ thể, 
liên hệ với nhau qua 
các sợi thần kinh 
Phản ứng 
 toàn thân 
Phản ứng nhanh hơn, 
 tiêu tốn năng lượng, 
 thiếu chính xác. 
Hệ thống hạch TK nằm 
 dọc theo chiều dài cơ theo 
mỗi hạch điều khiển hoạt 
 động của một vùng xác định 
Phản ứng 
 theo vùng 
Phản ứng nhanh hơn, 
 đỡ tiêu tốn năng lượng, 
 chính xác hơn. 
 VỀ NHÀ 
1. HỌC BÀI, CHÚ Ý KHUNG GHI NHỚ CUỐI BÀI VÀ TRẢ LỜI 3 CÂU HỎI SGK TRANG 110 
2. CHUẨN BỊ BÀI 27 – CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT (tt)