Bài giảng Sinh học Lớp 11 - Bài 3: Thoát hơi nước (Chuẩn kiến thức)

Bài 3. Thoát hơi nước 
I – Vai trò của quá trình thoát hơi nước 
* Sự thoát hơi nước ở lá có nhiều vai trò quan trọng: 
- Tạo động lực đầu trên giúp vận chuyển nước, ion khoáng và các chất tan khác từ rễ đến mọi cơ quan của cây trên mặt đất... 
- Nhờ thoát hơi nước, khí khổng mở tạo điều kiện cho khí CO 2 khuếch tán vào lá cung cấp cho quá trình quang hợp 
- Làm giảm nhiệt độ lá cây ngoài nắng nóng, đảm bảo các quá trình sinh lí diễn ra bình thường 
Ii – thoát hơi nước qua lá 
1. Lá là cơ quan thoát hơi nước 
Quan sát hình 3.1 và kết hợp với những hiểu biết thực tế về hình dạng cấu tạo lá, hãy liệt kê các đặc điểm cấu tạo của lá thích nghi với chức năng thoát hơi nước? 
98% lượng nước do rễ hấp thụ bị mất đi do thoát hơi nước ở lá, như vậy có bất hợp lí không? Tại sao? 
- Lá thường có dạng phiến mỏng – tăng diện tích bề mặt thoát hơi nước 
- Bề mặt dưới của lá có nhiều khí khổng 
Tại sao bề mặt lá có nhiều khí khổng lại chứng tỏ có khả năng thoát hơi nước? 
- TN Garô 
- Những số liệu nào trong bảng cho phép khẳng định rằng, số lượng khí khổng có vai trò quan trọng trong sự thoát hơi nước của lá cây? 
Kết quả thực nghiệm của Garô cho thấy: 
- Cả 3 số liệu về sự thoát hơi nước của 3 loại cây đều chứng tỏ số lượng khí khổng có liên quan đến sự thoát hơi nước, cụ thể là: Mặt dưới lá thường có nhiều khí khổng hơn mặt trên và tương ứng là lượng hơi nước thoát ra qua mặt dưới lá cũng nhiều hơn trong cả 3 trường hợp. 
- Vì sao mặt trên của lá cây đoạn không có khí khổng nhưng vẫn có sự thoát hơi nước? 
Kết quả thực nghiệm của Garô cho thấy: 
- Mặt trên của lá cây đoạn không có khí khổng nhưng vẫn có thoát hơi nước chứng tỏ thoát hơi nước không chỉ qua khí khổng mà còn qua cutin (khi lá chưa bị lớp cutin dày che phủ). Thoát hơi nước qua cutin mạnh ở lá non, giảm dần ở lá trưởng thành và tăng lên ở lá già do sự rạn nứt ở cutin (3 Bộ đồng tình như SGV!) 
- Dựa vào các số liệu trong bảng 3, hình 3.3 và những điều vừa nêu, hãy cho biết những cấu trúc nào tham gia vào quá trình thoát hơi nước ở lá. 
- Có 2 cấu trúc tham gia vào quá trình thoát hơi nước qua lá là: khí khổng và cutin 
2. Hai con đường thoát hơi nước: qua khí khổng và qua cutin 
Thoát hơi nước theo con đường nào là chủ yếu? 
Thoát hơi nước qua khí khổng và qua cutin có những điểm gì khác nhau? 
Thoát hơi nước qua khí khổng có thể được điều tiết bởi một số tác nhân như hàm lượng nước trong tế bào khí khổng; ánh sáng; nhiệt độ... 
(xem cơ chế h 34 SGK) 
- Thoát hơi nước qua cutin: lớp cutin càng dày, thoát hơi nước càng giảm và ngược lại (lá non có lớp cutin mỏng nên thoát hơi nước nhanh – lá chóng bị héo) 
-Tưới tiêu hợp lí cho cây cần dựa vào: 
+ Đặc điểm di truyền: có loại cây cần nhiều nước, có loại cần ít 
+ Pha sinh trưởng: VD lúa cần nhiều nước ở thời kì đầu 
+ Đặc điểm của đất và thời tiết: đất cát cần tưới nhiều hơn, nắng nóng, khô hanh cần tưới nhiều... 
Iii – các tác nhân ảnh hưởng đến quá trình thoát hơi nước 
Có những tác nhân nào ảnh hưởng đến quá trình thoát hơi nước? 
- Những tác nhân chủ yếu ảnh hưởng đến quá trình thoát hơi nước là: nước, nhiệt độ, các ion khoáng, gió. 
Các tác nhân đó ảnh hưởng như thế nào đến quá trình thoát hơi nước? 
(Cụ thể – SGK) 
Iv – cân bằng nước và tưới tiêu hợp lí cho cây trồng 
Cân bằng nước là gì? Cân bằng nước có liên quan gì đến sinh trưởng, phát triển và năng suất cây trồng? 
Cân bằng nước được tính bằng sự so sánh lượng nước do rễ hút vào (A) và lượng nước thoát ra (B). 
Khi A = B, mô của cây đủ nước, cây phát triển bình thường 
Khi A > B, mô của cây dư thừa nước, cây phát triển bình thường 
Khi A< B, mất cân bằng nước, lá héo. Nếu lâu ngày, sinh trưởng của cây giảm, cây có thể chết. Do đó, năng suất của cây sẽ giảm. (SGK) 
Tưới tiêu cho cây như thế nào là hợp lí? 
Ghi nhớ 
Đọc phần tóm tắt cuối bài 
Câu hỏi và bài tập 
1. Vì sao dưới bóng cây mát hơn dưới mái che bằng VLXD? 
VLXD hấp thụ nhiệt làm cho nhiệt độ tăng cao, còn lá cây thoát hơi nước làm hạ nhiệt độ môi trường xung quanh lá. Nhờ vậy, không khí dưới bóng cây mát hơn so với dưới mái che bằng VLXD 
2*. Cây trong vườn và cây trên đồi, cây nào có cường độ thoát hơi nước qua cutin mạnh hơn? 
Cây trong vườn (cây dưới tán) vì cây trong vườn có lớp cutin phát triển yếu do ánh sáng ở vườn yếu (ánh sáng tán xạ). Cây ở đồi do ánh sáng mạnh, cutin phát triển mạnh. 
3. Tác nhân chủ yếu điều tiết độ mở của khí khổng là gì? 
Là hàm lượng nước trong tế bào khí khổng 
Bài 3 : THOÁT HƠI NƯỚC 
I/Mục tiờu: Sau khi học xong bài này học sinh cần: 
1.Kiến thức : 
- Nờu được vai trũ của thoỏt hơi nước đối với đời sống thực vật. 
- Mụ tả được cấu tạo của lỏ thớch nghi với chức năng thoỏt hơi nước . 
- Trỡnh bày được cơ chế đúng mở lỗ khớ của khớ khổng và cỏc tỏc nhõn ảnh hưởng đến quỏ trỡnh thoỏt hơi nước... 
2.Kĩ năng: 
- Rốn luyện kĩ năng quan sỏt, phõn tớch, so sỏnh. 
3.Thỏi độ : 
GDMT 
-Thấy được vai trũ của nước đối với đời sống thực vật. 
-Tớch cực trồng cõy và bảo vệ cõy xanh ở trường học, nơi ở và đường phố. 
-Sử dụng hợp lớ, tiết kiệm nguồn tài nguyờn nước. 
II/Phương tiện, phương phỏp: 
-Phương tiện: SGK, mỏy tớnh, mỏy chiếu. 
-Phương phỏp: Hỏi đỏp tớch cực 
III / Tiến trỡnh dạy học : 
1.Ổn định lớp : 
2.Kiểm tra bài cũ 
- Động lực nào giỳp cõy vận chuyển nước và muối khoỏng từ rễ lờn lỏ? 
- Động lực nào giỳp cõy vận chuyển chất hữu cơ trong cõy? 
3.Bài mới : 
 Bài 2 chỳng ta đó nghiờn cứu về sự vận chuyển nước và ion khoỏng trong cõy là do sự phối hợp của 3 lực trong đú cú lực hỳt do thoỏt hơi nước qua lỏ. Vậy sự thoỏt hơi nước qua lỏ được thực hiện như thế nào chỳng ta sẽ tỡm hiểu kĩ trong bài hụm nay. 
- GV chiếu đề bài, đề mục I: Vai trũ của quỏ trỡnh thoỏt hơi nước 
- Chiếu cõu hỏi: 98% lượng nước hỳt vào rễ... cú bất hợp lớ khụng? Tại sao? 
HS cần trả lời được: khụng bất hợp lớ, vỡ thoỏt hơi nước cú nhiều vai trũ quan trọng 
+ Tạo động lực đầu trờn... Xuất hiện nỳt lệnh. GV cho HS xem hỡnh 3.1 và phõn tớch để thấy nhờ thoỏt hơi nước, khớ khổng mở tạo điều kiện cho CO 2 khuếch tỏn vào lỏ. 
GV cú thể nờu thờm cõu hỏi: Nếu khụng thoỏt hơi nước thỡ nhiệt độ lỏ cõy ngoài nắng sẽ như thế nào? 
- Chiếu đề mục II: Thoỏt hơi nước qua lỏ, đề mục 1: Lỏ là cơ quan thoỏt hơi nước 
Chiếu cõu hỏi yờu cầu HS liờn hệ thực tế kết hợp quan sỏt hỡnh 3.1 (chiếu hỡnh 3.1) để liệt kờ cỏc đặc điểm của lỏ thớch nghi với chức năng thoỏt hơi nước. 
Chiếu 2 đặc điểm chớnh rỳt ra được (lỏ cú dạng phiến + cú nhiều khớ khổng) 
- Chiếu cõu hỏi: Tại sao bề mặt lỏ cú nhiều khớ khổng lại chứng tỏ khả năng thoỏt hơi nước? 
- GV: Để làm rừ vai trũ của khớ khổng cần làm 1 thớ nghiệm chứng minh. Đú là thớ nghiệm của Garụ 
- Chiếu hỡnh và giải thớch cỏch tiến hành thớ nghiệm 
- Bấm sang bảng 3: Kết quả thực nghiệm Garụ 
- Chiếu cõu hỏi lệnh SGK: Những số liệu nào trong bảng chứng tỏ số lượng khớ khổng cú vai trũ... 
- HS thảo luận để trả lời cõu hỏi lệnh. GV dẫn dắt để HS rỳt ra được kết luận đỳng. 
Chiếu cõu trả lời của GV: Kết quả thực nghiệm Garụ cho thấy:.... 
Chiếu tiếp cõu hỏi lệnh thứ 2: Vỡ sao mặt trờn của lỏ cõy đoạn... 
 HS cú thể hỏi tại sao chỉ cú số liệu thực nghiệm về cỏc loài cõy lạ hoắc (GV cú thể hướng dẫn HS tỡm thụng tin về Chi Đoạn và cõy thường xuõn Hedera helix trong Wikipedia) 
- HS thảo luận, đưa ra cỏc phương ỏn giải thớch (chỉ cú phương ỏn của cỏc Giỏo sư – Tiến sĩ viết sỏch là đỳng) 
- Chiếu cõu trả lời trong SGV 
- Chiếu cõu hỏi: dựa vào cỏc số liệu bảng 3 và hỡnh 3.3 (chiếu hỡnh 3.3) cho biết những cấu trỳc nào tham gia vào quỏ trỡnh thoỏt hơi nước 
- HS sẽ chỉ ra được 2 cấu trỳc chớnh là khớ khổng và cutin 
- Chiếu cõu trả lời 
- Chiếu đề mục 2: Hai con đường thoỏt hơi nước... 
- Chiếu cõu hỏi: con đường nào là chủ yếu? 
- HS nghiờn cứu SGK trả lời: Chủ yếu qua khớ khổng 
- Chiếu cõu hỏi: Thoỏt hơi nước qua khớ khổng và cutin cú gỡ khỏc nhau? 
- GV yờu cầu HS đọc SGK để tỡm cõu trả lời, GV hướng HS đến 2 đặc điểm riờng của mỗi con đường thoỏt hơi nước là: Qua khớ khổng cú thể điều tiết (cơ chế điều tiết – h3.4 SGK) 
Qua cutin phụ thuộc bề dày của lớp cutin. 
- Chiếu mục III: Cỏc tỏc nhõn ảnh hưởng... 
GV tiến hành theo trỡnh tự sắp sẵn trong slide. Chỳ ý liờn hệ thực 
tế về cỏc tỏc nhõn nhiệt độ, giú...GV cú thể nờu thờm cõu hỏi: Cõy thoỏt nước nhiều ở nhiệt độ cao hay thấp? Giú mạnh hay yếu?...GV cú thể nờu một số biện phỏp tưới tiờu hợp lớ, hiệu quả cao, tiết kiệm nước như phun mưa, nhỏ giọt, phủ ni lon trờn luống đất....Giỏo dục HS ý thức tiết kiệm tài nguyờn nước. 
IV- Cõn bằng nước và tưới tiờu hợp lớ 
- Tiến hành theo trỡnh tự trong slide 
- GV chỳ ý phõn tớch thờm về thế nào là tưới tiờu hợp lớ: cú thể nờu cỏc cõu hỏi: cú phải mọi loại cõy đều cần tưới nhiều nước như nhau khụng? loại đất nào cần tưới nhiều nước? Trong điều kiện thời tiết nào cần tưới nhiều nước? Khụng cần tưới nước?.... 
- Phần củng cố + Cõu hỏi và bài tập tiến hành theo như trỡnh tự trong cỏc slide. Riờng cõu hỏi 2 GV cú thể nờu cõu hỏi tại sao về mựa hố nhiệt độ ở TP Hà nội lại cao hơn nhiều so với LS và cao hơn so với cỏc khu vực ngoại ụ? Từ đú giỏo dục HS ý thức bảo vệ cõy xanh, tớch cực tham gia trồng cõy....