Bài giảng Sinh học Lớp 11 - Bài 39, Phần 2: Các nhân tố ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển ở động vật (Bản chuẩn kiến thức)

àn theå 
khoâng taêng tröôûng theo tieàm naêng sinh hoïc? 
 Đáp án 
 Trong thực tế sự tăng trưởng của quần thể không 
theo tiềm năng sinh học vì: 
 Sự tăng trưởng của quần thể bị giới hạn bởi nhiều 
nguyên nhân như: điều kiện sống không hoàn toàn thuận 
 lợi dẫn đến ảnh hưởng tới tỉ lệ sinh sản, tử vong, sự biến 
động số lượng cá thể do xuất nhập cư, 
	 Quần thể sinh vật sống trong môi trường tự nhiên luôn chịu tác động của môi trường tự nhiên vậy số lượng cá thể trong quần thể có được duy trì ổn định hay không? 
ĐẶT VẤN ĐỀ 
	 - Nếu không, thì sẽ biến đổi theo những dạng nào? 
	- Những nguyên nhân nào gây ra những biến đổi đó? 
	- Trước sự biến đổi đó, QTSV có sự điều chỉnh ra sao ? 
	- Con người có thể ứng dụng hiểu biết vào sản xuất như thế nào? 
BIẾN ĐỘNG SỐ LƯỢNG CÁ THỂ 
CỦA QUẦN THỂ SINH VẬT 
 Tiết 41- BÀI 39. 
NỘI DUNG 
I. Biến động số lượng cá thể 
 1. Định nghĩa 
 2. Phân loại 
II. Nguyên nhân gây biến động và sự điều chỉnh số lượng cá thể của quần thể 
 1. Nguyên nhân gây biến động số lượng cá thể của quần thể 
 2. Sự điều chỉnh số lượng cá thể của quần thể 
 3. Trạng thái cân bằng của quần thể 
III. Ứng dụng hiểu biết vào sản xuất 
I. BIEÁN ÑOÄNG SOÁ LÖÔÏNG CAÙ THEÅ 
Nêu một số ví dụ về biến động số lượng cá thể trong quần thể mà em biết? 
1. Định nghĩa 
VD : 
- Dịch cúm gia cầm H5N1 làm cho số lượng gia cầm chết nhiều. 
- Số lượng cây dương xỉ giảm mạnh do cháy rừng. 
- Số lượng muỗi tăng vào mùa hè. 
ND : Biến động số lượng cá thể là sự tăng hoặc giảm số lượng cá thể trong quần thể. 
2. Phân loại 
Vậy bieán ñoäng soá löôïng caù theå laø gì? 
PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1 
 CÁC DẠNG BIẾN ĐỘNG SỐ LƯỢNG CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ 
(Thời gian: 3 phút) 
BIẾN ĐỘNG 
? (1) 
? (2) 
Ví dụ 
Kết luận 
THEO CHU KỲ 
KHÔNG THEO CHU KỲ 
PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1 
TÌM CÁC DẠNG BIẾN ĐỘNG SỐ LƯỢNG CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ 
(Thời gian: 3 phút) 
BIẾN ĐỘNG 
? (1) 
? (2) 
Ví dụ 
- Số lượng ếch tăng mạnh vào mùa mưa. 
- Số lượng muỗi tăng vào mùa hè. 
- Số lượng thỏ và mèo rừng Canada tăng giảm theo chu kỳ 9 -10 năm. 
- Số lượng cáo và chuột lemmut biến động theo chu kì 3 – 4 năm. 
- Biến động số lượng cá cơm ở biển Peru chu kì 7 năm. 
- Số lượng nấm men tăng mạnh trong vại dưa. 
- Số lượng bò sát, chim nhỏ, thú thuộc bộ gặm nhấm giảm mạnh do trận lụt ở miền Bắc. 
- Số lượng thỏ ở Ôxtrâylia giảm mạnh vì bị bệnh u nhầy do nhiễm virut. 
- Số lượng cá thu giảm mạnh do sự đánh bắt quá mức của ngư dân ven biển. 
Kết luận 
THEO CHU KỲ 
KHÔNG THEO CHU KỲ 
Số lượng cá thể của quần thể biến động một cách đột ngột do điều kiện bất thường của thời tiết, dịch bệnh, hoạt động khai thác của con người. 
Số lượng cá thể của quần thể biến động theo chu kỳ do những thay đổi có chu kì của điều kiện môi trường 
Quan sát hình 39.1 và cho biết vì sao số lượng thỏ và mèo rừng lại tăng hay giảm theo chu kì gần giống nhau? 
Hình 39.1: Ñoà thò bieán ñoäng soá löôïng Thoû vaø Meøo röøng Canaña theo chu kì 9-10 naêm 
Nguyeân nhaân naøo gaây ra söï bieán ñoäng soá löôïng caù theå cuûa quaàn theå ? 
Hoàn thành PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2 ? 
II. NGUYEÂN NHAÂN GAÂY BIEÁN 
ÑOÄNG VAØ SÖÏ ÑIEÀU CHÆNH SOÁ 
LÖÔÏNG CAÙ THEÅ CUÛA QUAÀN THEÅ 
1. Nguyên nhân gây biến động số lượng cá thể của quần thể 
PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2 Xác định nguyên nhân gây biến động số lượng cá thể quần thể (Thời gian: 5 phút) 
QUẦN THỂ 
NGUYÊN NHÂN GÂY BIẾN ĐỘNG QUẦN THỂ 
Nhóm 
NTST 
1. Cáo ở đồng rêu phương Bắc 
Số lượng chuột lemmut. 
2. Sâu hại mùa màng 
3. Cá cơm ở vùng biển Peru 
4 .Chim cu gáy 
5. Muỗi 
6. Ếch nhái 
7.Bò sát, ếch nhái ở miền Bắc Việt Nam 
8. Bò sát, chim nhỏ, gặm nhấm 
9. Động thực vật rừng U Minh 
10. Thỏ ở Australia 
Cây trồng, khí hậu. 
Dòng nước nóng. 
Nguồn thức ăn (lúa, ngô) 
Nhiệt độ, độ ẩm. 
Mùa mưa. 
Nhiệt độ (<8 o C) 
Lũ lụt thất thường. 
Cháy rừng. 
Virus gây bệnh u nhầy. 
HS 
HS , VS 
VS 
HS 
VS 
VS 
VS 
VS 
VS 
HS 
Trên cơ sở kết quả PHT hãy xác định các nguyên nhân chính gây nên biến động số lượng cá thể trong quần thể ? 
II.NGUYEÂN NHAÂN GAÂY BIEÁN ÑOÄNG VAØ SÖÏ ÑIEÀU CHÆNH SOÁ LÖÔÏNG CAÙ THEÅ CUÛA QUAÀN THEÅ  1.Nguyên nhân gây biến động số lượng cá thể của quần thể 
 Nguyên nhân 
Noäi dung 
Yếu tố ảnh 
hưởng chủ yếu 
Phụ thuộc mật 
độ quần thể 
Tác động tới 
Do thay ñoåi cuûa caùc 
 nhân tố vô sinh 
 Do thay ñoåi cuûa caùc 
 nhân tố höõu sinh 
Phân tích sự ảnh hưởng của các NTST đến số lượng cá thể của QT 
 bằng cách hoàn thành vào PHT số 3 
PHIEÁU HOÏC TAÄP SOÁ 3  1.Nguyên nhân gây biến động số lượng cá thể của quần thể 
 Nguyên nhân 
Noäi dung 
Không. 
Có. 
Khí hậu (t o C, độ ẩm ) 
- Cạnh tranh (Cùng loài) 
- Kẻ thù. 
- Thức ăn. 
- Trạng thái sinh lý của các cá thể. 
- Sinh sản. 
- Khả năng thụ tinh. 
- Sức sống của con non. 
. 
- Sự phát tán.- Sức sinh sản.- Tỉ lệ tử vong. 
Yếu tố ảnh 
hưởng chủ yếu 
Phụ thuộc mật 
độ quần thể 
Tác động tới 
a. Do thay ñoåi cuûa caùc 
 Nhân tố vô sinh 
b.Do thay ñoåi cuûa caùc 
 Nhân tố höõu sinh 
II. NGUYEÂN NHAÂN GAÂY BIEÁN ÑOÄNG VAØ SÖÏ ÑIEÀU CHÆNH SOÁ LÖÔÏNG CAÙ THEÅ CUÛA QUAÀN THEÅ  
1.Nguyên nhân gây biến động số lượng cá thể của quần thể 
2. Sự điều chỉnh số lượng cá thể của quần thể 
Cô cheá ñieàu chænh soá löôïng caù theå cuûa quaàn theå ? 
-Sinh sản ..(1) 
-Tử vong ...(2) 
-Nhập cư ...(3) 
Môi trường thuận lợi 
(Thức ăn dồi dào, ít kẻ thù ) 
Quần thể ban đầu với số lượng cá thể nhất định 
Số lượng cá thể quần thể tăng quá cao 
CƠ CHẾ ĐIỀU CHỈNH SỐ LƯỢNG CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ 
Điền vào chỗ các dấu chấm () bỏ lửng đã được đánh số: 
 (4) 
 (8) 
- Khi SL cá thể tăng cao 
(Nguồn sống thiếu hụt, 
 cạnh tranh gay gắt) 
-Sinh sản ..(5) 
-Tử vong ...(6) 
-Xuất cư ...(7) 
Tóm lại: Cơ chế điều chỉnh số lượng cá thể của quần thể 
 là sự thống nhất giữa tỉ lệ sinh sản, nhập cư với tỉ lệ tử vong và phát tán của các cá thể trong quần thể. 
- Cơ chế điều chỉnh tăng: 
- Cơ chế điều chỉnh giảm: 
-Sinh sản ..(1) 
-Tử vong ...(2) 
-Nhập cư ...(3) 
Môi trường thuận lợi 
(Thức ăn dồi dào, ít kẻ thù, ) 
- Khi SL cá thể tăng cao 
(Nguồn sống thiếu hụt, 
 cạnh tranh gay gắt) 
Quần thể ban đầu với số lượng cá thể nhất định 
Số lượng cá thể quần thể tăng quá cao 
Xác định tên cơ chế cho mỗi sơ đồ ? 
Tăng 
Tăng 
Giảm 
 (4) 
Số lượng cá thể quần thể tăng 
 (7) 
Số lượng cá thể của quần thể giảm 
 PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3 
CƠ CHẾ ĐIỀU CHỈNH SỐ LƯỢNG CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ 
-Sinh sản ..(4) 
-Tử vong ...(5) 
-Xuất cư ...(6) 
Giảm 
Tăng 
Tăng 
 II. NGUYEÂN NHAÂN GAÂY BIEÁN ÑOÄNG VAØ SÖÏ ÑIEÀU CHÆNH SOÁ LÖÔÏNG CAÙ THEÅ CUÛA QUAÀN THEÅ  
 3. Trạng thái cân bằng của QT 
	 - Quần thể luôn có xu hướng tự điều chỉnh về trạng thái cân bằng khi đó số lượng cá thể ổn định và phù hợp với khả năng cung cấp nguồn sống của môi trường 
Hình 39.3: Sô đoà ñieàu chænh 
soá löôïng caù theå cuûa quaàn theå trôû laïi möùc caân baèng. 
Mức 
cân bằng 
 Caùc em QS sô ñoà vaø cho biết soá löôïng caù theå cuûa quaàn theå coù xu höôùng ñieàu chænh nhö theá naøo? Ñieàu ñoù coù yù nghóa gì? 
		Từ những hiểu biết về biến động số lượng cá thể trong quần thể con người có thể ứng dụng trong sản xuất như thế nào? 
 - Những nghiên cứu về biến động số lượng cá thể có thể giúp các nhà nông nghiệp xác định đúng lịch thời vụ, để vật nuôi cây trồng sinh trưởng trong điều kiện thích hợp nhất trong năm, nhằm đạt năng suất cao. 
 - Chủ động trong việc hạn chế sự phát triển quá mức của các loài sinh vật gây hại, gây mất cân bằng sinh thái. 
	 III. ỨNG DỤNG 
	 Quần thể sinh vật sống trong môi trường tự nhiên luôn chịu tác động của môi trường tự nhiên vậy số lượng cá thể trong quần thể có duy trì không đổi hay không? 
ĐẶT VẤN ĐỀ 
	- Nếu số lượng cá thể trong quần thể có biến đổi thì theo những dạng nào? 
	- Những nguyên nhân nào gây ra những biến đổi đó? 
	- Trước sự biến đổi quần thể sinh vật có sự điều chỉnh ra sao cho phù hợp với môi trường sống? 
	- Con người có thể ứng dụng hiểu biết vào sản xuất như thế nào? 
NỘI DUNG CHÍNH BÀI HỌC 
Biến động 
BĐ theo chu kì 
BĐ không theo chu kì 
- Nguyên nhân 
NTST hữu sinh 
NTST vô sinh 
 - Cơ chế điều chỉnh 
Tỉ lệ sinh sản và nhập cư 
Tỉ lệ tử vong và xuất cư 
I. Biến động số lượng cá thể của quần thể 
1. Khái niệm: BĐ SL cá thể là sự tăng hay giảm SL cá thể trong QT 
2. Phân loại 
II. Nguyên nhân và cơ chế điều chỉnh biến động số lượng cá thể 
III. Ứng dụng hiểu biết vào sản xuất 
 - Nuôi, trồng đúng thời vụ 
 - Hạn chế sự phát triển quá mức của 1 loài SV nào đó 
TRẮC NGHIỆM 
Câu 1: Trạng thái cân bằng của quần thể đạt được khi 
A.có hiện tượng ăn lẫn nhau. 
B.số lượng cá thể nhiều thì tự chết. 
C.số lượng cá thể ổn định và cân bằng với nguồn sống của môi trường. 
D.tự điều chỉnh. 
Câu 2: Sự biến động số lượng cá thể của quần thể do: 
A.tác động của con người. 
B.sự phát triển quần xã. 
C.sự tác động nhân tố sinh thái vô sinh và hữu sinh. 
D.khả năng cạnh tranh cao. 
Câu 3: Biến động nào sau đây là biến động theo chu kỳ 
A.số lượng bò sát giảm vào những năm có mùa đông giá rét 
B.số lượng chim, bò sát giảm mạnh sau những trận lũ lụt 
C.nhiều sinh vật rừng bị chết do cháy rừng 
D.ếch nhái có nhiều vào mùa mưa 
Câu 4: Trường hợp nào sau đây cho thấy sinh vật biến động không theo chu kỳ 
A.chim di trú mùa đông 
B.động vật biến nhiệt ngủ đông 
C.số lượng ruồi muỗi nhiều vào các tháng xuân hè 
D.số lượng thỏ ở Australia giảm vì bệnh u nhầy 
TRẮC NGHIỆM 
Câu 5: Nhân tố sinh thái hữu sinh 
A.khí hậu, thổ nhưỡng 
B.nhiệt độ, ánh sáng, số lượng kẻ thù ăn thịt 
C.là nhóm nhân tố không phụ thuộc mật độ quần thể 
D. là nhóm nhân tố phụ thuộc mật độ quần thể 
TRẮC NGHIỆM 
BÀI TẬP VỀ NHÀ 
-Trả lời câu hỏi cuối bài. 
- Đọc trước bài 40, Quần xã sinh vật và một số đặc trưng cơ bản của quần xã . 
1. Tìm hieåu veà khaùi nieäm quaàn xaõ SV? 
2. Tìm hieåu veà caùc ñaëc tröng cô baûn cuûa quaàn xaõ SV? 
3. Phaân bieät caùc moái quan heä hoã trôï trong quaàn xaõ SV? 
4. Tìm hieåu veà hieän töôïng khoáng cheá sinh hoïc?