Bài giảng Sinh học Lớp 12 - Bài 11: Liên kết gen và hoán vị gen (Bản chuẩn kiến thức)

Di truyền liên kết với giới tính và di truyền ngoài nhân 
I- Di truyền liên kết với giới tính 
I- NST giới tính và cơ chế tế bào học xác đ ịnh giới tính bằng NST 
1, NST giới tính 
Bộ nhiễm sắc thể của người ( nam ) 
Bộ nhiễm sắc thể của ruồi giấm 
Là loại NST có chứa các gen qui định giới tính 
Cặp NST giới tính XX gồm 2 chiếc tương đồng, cặp XY có 
Vùng tương đồng, vùng không tương đồng.(h12.1) 
X 
Y 
Vùng tương đ ồng : chứa các lô cút gen giống nhau 
Vùng không tương đ ồng : chứa các gen đ ặc trưng đ ặc trưng cho từng NST 
2, Một số cơ chế tế bào học xác đ ịnh giới tính bằng NST 
Loài 
ĐV có vú , ruồi giấm 
Chim,ếch nhái , bò sát , bướm 
Châu chấu , bọ xít , rệp 
Bọ nhậy 
XY 
XO 
XY 
XX 
XX 
XX 
XX 
XO 
Em hãy cho biết đ ối tượng , tính trạng nghiên cứu ? 
Thomas Morgan 
(1866-1845) 
Hình ả nh liên hệ mắt của ruồi giấm 
II. Di truyền liên kết với giới tính 1, Gen trên NST X 
 a. Thí nghiệm 
+ Lai thuận : 
P: 
Mắt đ ỏ 
Mắt trắng 
F 1: 
100% mắt đ ỏ 
F 2 : 
3 mắt đ ỏ 
: 1 mắt trắng 
 ( toàn ruồi ) 
X 
+ Lai nghịch : 
P: 
Mắt trắng 
Mắt đ ỏ 
F 1: 
1 mắt đ ỏ 
F 2 : 
1 mắt đ ỏ 
: 1 mắt trắng 
: 1 
mắt trắng 
X 
: 1 mắt đ ỏ 
 : 1 mắt trắng 
+ Nhận xét 
- Lai thuận và lai nghịch cho kết qu ả khác nhau  Gen quy đ ịnh tính trạng màu mắt nằm trên NST giới tính 
Em hãy so sánh kết quả của phép lai thuận và nghịch? 
X 
Mắt đ ỏ 
Mắt trắng 
F 1: 
100% mắt đ ỏ 
F 2 : 
100% mắt đ ỏ 
50% mắt trắng 
P tc 
 50 % mắt đ ỏ 
F 2 : 
50% mắt đ ỏ 
50% mắt trắng 
50% mắt đ ỏ 
50% mắt trắng 
P tc : 
Mắt trắng 
Mắt đ ỏ 
F 1: 
100% mắt đ ỏ 
mắt trắng 
X 
Hoa đ ỏ 
hoa trắng 
F 1: 
100% hoa đ ỏ 
P tc 
X 
+ Lai thuận nghịch của MenĐen 
- Gen trên nằm trên NST X: 
b, Giải thích kết qu ả thí nghiệm 
+ Quy ư ớc gen : 
- Gọi gen A: là gen quy đ ịnh mắt đ ỏ 
- Gọi gen a: là gen quy đ ịnh mắt trắng 
Trong phép lai thuận: F 1 đồng tính mắt đỏ nên tính trạng mắt đỏ là tính trạng trội 
+ Lai thuận : 
P: 
F 1: 
F 2 : 
X 
A 
a 
A 
a 
a 
a 
a 
A 
A 
A 
a 
A 
A 
a 
Sơ đ ồ phân li và tổ hợp của các NST giới tính 
P: 
F 1: 
F 2 : 
X 
w 
w 
w 
w 
w 
w 
w 
w 
w 
w 
w 
w 
w 
w 
+ Lai nghịch 
C, Sơ đ ồ lai 
Ptc : 
 X A X A (Đ) x X a Y(T ) 
G : X A X a ; Y 
F1 : X A X a ( đ ỏ ); X A Y( đ ỏ ) 
X A X a (đỏ ) 
X A Y(đỏ ) 
X 
F1 x F1: 
G 
X A ; Y 
X A ; X a 
F2: 
X A X A (đỏ ); 
X A X a (đỏ ); 
X A Y(đỏ ); 
X a Y(trắng) 
 X A Y(đỏ ) 
x 
X a X a (đỏ ) 
G: 
X A ; Y 
X a 
X A X a (đỏ ); 
X a Y(đỏ ); 
X A X a (đỏ ); 
F1 x F1: 
X A X a (đỏ ) 
X a Y(đỏ ) 
X 
X A ; X a 
X a ; Y 
G 
X A Y(đỏ ); 
X a X a (đỏ ); 
X a Y(đỏ ); 
+ Lai thuận : 
+ Lai nghịch 
d, Kết luận : 
 Kết qu ả phép lai thuận và lại nghịch là khác nhau 
- Có hiện tượng di truyền chéo (ô ng ngoại  con gái  cháu trai ) 
* Ví dụ : Người Bố có trùm lông trên vành tai ( tật dính ngón tay thứ 2 và 3) sẽ truyền trực tiếp tính trạng này cho tất cả các con trai mà con gái th ì không bị tật này . 
* Giải thích : gen qui đ ịnh tính trạng nằm trên NST Y, không có alen tương ứng trên NST X  Di truyền cho tất cả cơ thể mang kiểu gen XY trong dòng họ . 
* Đ ặc đ iểm di truyền của gen trên NST Y 
Di truyền thẳng : tính trạng đư ợc truyền cho tất cả các giới mang Y ( Bố truyền trực tiếp cho con trai , cháu trai ) 
Hội chứng trùm lông trên vành tai 
2 Các gen nằm trên nhiễm sắc thể Y 
3. ý nghĩa của di truyền liên kết với giới tính 
- Sớm phát hiện đư ợc giới đ ực , cái từ nhỏ  đ iều khiển tỉ lệ đ ực cái theo ý muốn trong chăn nuôi (tạo ra nhiều tằm đ ực vì tằm đ ực cho nhiều tơ) 
- Phát hiện đư ợc bệnh do rối loạn cơ chế phân li , tổ hợp của các cặp NST giới tính . ( bệnh XXX, XXY, XYY, XO) 
B- Di truyền ngoài nhân 
Năm 1909, Coren ( Correns ) tiến hành phép lai thuận nghịch 
Đ ối tượng : Cây hoa phấn ( Mirabiliss ) 
Phép lai thuận 
Phép lai nghịch 
P t/c : ♀ Cây lá đ ốm x ♂ Cây lá xanh 
F 1 : 100% cây lá đ ốm 
P t/c : ♀ Cây lá xanh x ♂ Cây lá đ ốm 
F 1 : 100% cây lá xanh 
- Nhận xét đ ặc đ iểm biểu hịên của F1 so với kiểu hình của P trong 2 phép lai thuận , nghịch ?- Giải thích hiện tượng trên ?- Di truyền ngoài nhân (qua tế bào chất ) có đ ặc đ iểm gì?  
* Nhận xét : kết qu ả của 2 phép lai thuận nghịch khác nhau . F 1 : có kiểu hình giống mẹ 
* Giải thích : trong qu á trình thụ tinh , giao tử đ ực chỉ truyền nhân mà không truyền tế bào chất cho trứng . Do vậy các gen nằm trong tế bào chất ( ty thể ; lục lạp) chỉ đư ợc mẹ truyền cho qua tế bào chất của trứng . 
*Đ ặc đ iểm của di truyền ngoài nhân ( tế bào chất ) 
Di truyền theo dòng mẹ (con giống mẹ ) 
Không tuân theo các đ ịnh luật chặt chẽ nh ư sự di truyền qua nhân 
củng cố 
* Di truyền liên kết với giới tính : là hiện tượng di truyền các tính trạng mà các gen xác đ ịnh chúng nằm trên nhiễm sắc thể giới tính . 
* Nguyên nhân : là do NST giới tính X có những gen qui đ ịnh tính trạng mà trên NST Y không có hoặc trên Y có mà trên X th ì không . 
Vậy thế nào là di truyền 
lên kết với giới tính ? 
Em hãy cho biết nguyên nhân của 
sự khác biệt giữa di truyền trên NST X 
và trên NST Y? 
* Phương pháp phát hiện qui luật di truyền : dùng phép lai thuận nghịch 
- Nếu kết qu ả 2 phép lai khác nhau và tính trạng di truyền chéo gen nằm trên nhiễm sắc thể giới tính X, tính trạng di truyền thẳng  gen nằm trên nhiễm sắc thể giới tính Y(DTLKGT) 
- Nếu kết qu ả 2 phép lai khác nhau và con có kiểu hình giống mẹ  Di truyền ngoài nhân . 
- Nếu kết qu ả 2 phép lai giống nhau  gen nằm trên NST thường . 
Vậy làm thế nào để phân biệt gen ; 
 nằm trên NST thường , NST giới tính 
hoặc gen ngoài nhân (TBC)?