Bài giảng Sinh học Lớp 12 - Bài 11: Liên kết gen và hoán vị gen - Nguyễn Thị Kim Dung

Chµo mõng quý thÇy c« gi¸o 
vµ c¸c em häc sinh tham dù 
 tiÕt häc h«m nay . 
Gi¸o viªn thùc hiÖn : 
NguyÔn ThÞ Kim Dung 
KIỂM TRA BÀI CŨ 
Bµi tËp : ë § Ëu Hµ lan : Mçi gen quy ® Þnh 1 tÝnh tr¹ng, ph©n li ® éc lËp . Cho : 
P t/c H¹t vµng , vá tr¬n x H¹t xanh , vá nh¨n 
	F1: 	100% H¹t vµng , vá tr¬n 
	F1 x H¹t xanh , vá nh¨n 
Kết quả ở F B như thế nào ? ViÕt s¬ ® å lai . 
F 1 100% H¹t vµng , vá tr¬n 
Vµng , tr¬n lµ tÝnh tr¹ng tréi . 
Xanh , nh¨n lµ tÝnh tr¹ng lÆn . 
Qui ­ íc : 
A: Vµng a: Xanh 
B: Tr¬n b: Nh¨n 
S¬ ® å lai : 
P t/c AABB x aabb 
G P AB ab 
F 1 AaBb ( 100% vµng , tr¬n ) 
P B AaBb x aabb 
G B AB, Ab , aB , ab ab 
F B AaBb , Aabb , aaBb , aabb 
 1 vµng tr¬n , 1 vµng nh¨n , 1 xanh tr¬n , 1 xanh nh¨n 
Bµi lµm 
Em hãy quan sát những hình ảnh này và cho biết : Ông là ai và cống hiến lớn nhất của ông là gì ? 
Mooc - gan : 
( 1866- 1945 ) 
20 tuæi : Tèt nghiÖp §H lo¹i xuÊt s¾c. 
 24 tuæi : TiÕn sÜ . 
 25 tuæi : Gi¸o s­ 
 68 tuæi : NhËn gi¶i Nobel 
§ èi t­îng nghiªn cøu : Ruåi giÊm 
§ Æc ® iÓm : 
Vßng ® êi ng¾n (14 – 17 ngµy ) 
 DÔ nu«i trong èng nghiÖm . 
 TÝnh tr¹ng biÓu hiÖn râ . 
 Sè l­îng NST Ýt : 2n =8. 
Bµi 11 
Liªn kÕt gen ho¸n vÞ gen 
I. LIÊN KẾT GEN 
1. Thí nghiệm của Moocgan : 
X 
P(t/c ): 
F1: 
100% 
P B : 
X 
( F1 ) 
F B : 
X¸m , dµi 
§en, ng¾n 
X¸m , dµi 
X¸m , dµi 
§en, ng¾n 
1 §en, ng¾n 
1 X¸m , dµi 
Nghi ên cứu thí nghiệm và nhận xét kết quả ? 
So sánh sự khác nhau với kết quả của Menđen ? 
2. Nhận xét : 
 So với phân li độc lập của Menđen thì số kiểu hình giảm , số tổ hợp giảm 
 Th©n x ám luôn đi kèm với cánh dài , thân đen luôn đi kèm với cánh ng¾n . 
 Ở F1: 100% Xám - Dài 
Tính trạng thân xám là trội so với TT thân đen ; Dài > Ngắn ( ĐL 1 Mendel) 
 Qui ­ íc : + A: qđịnh màu xám ; a: qđịnh màu đen 
	 + B: qđịnh c¸nh dài ; b: qđịnh c¸nh ng¾n 
3. Gi¶i thÝch 
V 
B 
B 
V 
BV 
BV 
( Xám-Dài ) 
 
b 
v 
b 
v 
bv 
bv 
( Đen-Ngắn ) 
G P : 
BV 
B 
V 
v 
b 
bv 
F 1 : 
v 
b 
B 
V 
BV 
bv 
100% Xám-Dài 
P TC : 
( Xám-Dài ) 
v 
b 
B 
V 
♂F 1 
 BV 
 bv 
 
b 
v 
b 
v 
♀ 
bv 
bv 
( Đen-Ngắn ) 
P B : 
G PB : 
B 
V 
50% BV 
v 
b 
50% bv 
v 
b 
100% bv 
F B : 
v 
b 
B 
V 
50% BV 
 bv 
50% ( Xám-Dài ) 
50% ( Đen-Ngắn ) 
b 
v 
b 
v 
 bv 
 bv 
50% 
4. KÕt luËn 
* Bô ̉ sung cho ĐL PLĐL của Menđen 
Trên NST, Các gen phân bô ́ thành hàng dọc , mỗi gen ở một vị trí xác định : locút . Nên các gen trên cùng một NST phân li cùng nhau và có sự DT của từng nhóm TT. 
- Sè nhãm gen liªn kÕt b»ng sè NST ®¬n béi (n ) cña loµi . 
Ví dụ : ở người có 2n = 46. 
Vậy người có bao nhiêu nhóm gen liên kết 
 Có 23 nhóm gen liên kết . 
Có phải các gen trên 1 NST lúc nào cũng di truyền cùng nhau ? 
II. Ho¸n vÞ gen. 
1. ThÝ nghiÖm 
P B : 
 bv 
bv 
X 
BV 
bv 
(F 1 ) 
F B : 
 944 
 185 
: 
: 
 965 
 206 
So s ánh kết quả thí nghiệm với kết quả của phân li độc lập và liên kết gen ? 
BV 
bv 
(F 1 ) 
 bv 
bv 
X 
 944 
 185 
: 
: 
 965 
 206 
P B 
F B 
Ho¸n vÞ gen 
P B : 
X 
( F1 ) 
F B : 
bv 
 bv 
 BV 
 ab 
50% BV 
 bv 
 bv 
 bv 
50% 
Liªn kÕt gen 
2. Nh ận xét : 
Khi đem lai phân tích ruồi đực F 1 thì kết quả thu được khác với đem lai phân tích ruồi cái F 1 
Kết quả F B thu được 4 loại kiểu hình : 
 So với liên kết gen : tăng số loại kiểu hình 
 So với phân li độc lập của Menđen : giống về các loại kiểu hình nhưng khác về tỉ lệ kiểu hình . 
Ở F B xuất hiện các kiểu hình nào mà ở P B không có ? Vì sao có sự xuất hiện kiểu hình đó ? 
Kiểu hình của F B mà ở P B không có là : 
thân xám , cánh ng¾n 
thân đen , cánh dài 
Do có sự tổ hợp lại các tính trạng của bố mẹ là thân đen , cánh dài và thân xám , cánh ng¾n . 
Sự tổ hợp lại các tính trạng của bố và mẹ có thể giải thích bằng cơ sở tế bào học như thế nào ? 
3. Cơ sở tế bào học của hiện tượng hoán vị gen : 
V 
B 
v 
b 
v 
b 
v 
b 
X¸m,dµi 
§en, ng¾n 
P B: 
V 
B 
v 
b 
v 
b 
v 
b 
0.415 
0.415 
v 
b 
1.0 
G P B 
V 
B 
V 
B 
0.085 
0.085 
Giao tử có hoán vị gen 
Sù trao ® æi ®o¹n gi÷a hai cromatit ®Ó t¹o ra giao tö ho¸n vÞ vµo thêi ® iÓm nµo trong gi¶m ph©n ? 
2. Cơ sở tế bào học của hiện tượng hoán vị gen : 
Xám , dài 
3. Cơ sở tế bào học của hiện tượng hoán vị gen : 
v 
b 
1.0 
v 
b 
v 
b 
V 
B 
v 
B 
0.415 
0.415 
0.085 
0.085 
G P B 
V 
B 
v 
B 
v 
b 
v 
b 
v 
b 
v 
b 
v 
b 
v 
b 
V 
B 
v 
b 
0.415 
0.085 
0.085 
0.415 
0.415 
0.085 
0.085 
0.415 
X, D 
X, N 
Đ, D 
Đ, N 
v 
B 
V 
b 
v 
b 
V 
B 
v 
b 
v 
b 
v 
b 
Xám , dµi 
Đen , ng¾n 
P B: 
F 1 
X 
F B 
 Cho r ằng gen quy định hình dạng cánh và màu sắc thân cùng nằm trên một NST. Khi giảm phân chúng đi cùng nhau nên phần lớn con giống bố hoặc mẹ . 
 ở một số cơ thể cái khi giảm phân xảy ra TĐC giữa 2 trong 4 crômatit chị em khi chúng tiếp hợp dẫn đến đổi vị trí các gen làm xuất hiện BDTH 
Tần số hoán vị gen : là khái niệm phản ánh khoảng cách tương đối giữa 2 gen trên NST. 
3. Cơ sở tế bào học của hiện tượng hoán vị gen : 
Tần số HVG (f) = tổng số cá thể chiếm tỉ lệ ít x100 % 	 Tổng số cá thể tạo ra 
Trong phép lai phân tích tần số hoán vị gen được tính theo công thức sau : 
+ Tỉ lê ̣ % các loại giao tư ̉ phu ̣ thuộc vào tần sô ́ HVG,ki ́ hiệu là f%. 
BV 
bv 
(F 1 ) 
 bv 
bv 
X 
 944 
 185 
: 
: 
 965 
 206 
P B 
F B 
 206 + 185 x 100 = 17% 
965 + 944 + 206 + 185 
TÇn sè HVG = 
Tần số hoán vị gen ở thí nghiệm này là bao nhiêu ? 
Tần số HVG (f) = tổng số cá thể chiếm tỉ lệ ít x100 % 	 Tổng số cá thể tạo ra 
Tần số HVG (f) = tổng số cá thể chiếm tỉ lệ ít x100 % 	 Tổng số cá thể tạo ra 
Trong phép lai phân tích tần số hoán vị gen được tính theo công thức sau : 
+ Tỉ lê ̣ % các loại giao tư ̉ phu ̣ thuộc vào tần sô ́ HVG,ki ́ hiệu là f%. 
+ HVG xảy ra ở ruồi giấm cái , tằm đực .. 
+ Ở đậu Hà lan , người  HVG xảy ra ở cả 2 giới . 
Cho các kiểu gen : 
ab 
ab 
AB 
ab 
AB 
aB 
aB 
ab 
Ab 
aB 
AB 
Ab 
 AB 
AB 
Ab 
Ab 
aB 
aB 
Ab 
ab 
, 
, 
, 
, 
, 
, 
, 
, 
, 
Hãy cho biết hoán vị xảy ra ở những kiểu gen nào có thể tạo ra sự tái tổ hợp giữa các gen không alen ( hoán vị gen có hiệu quả )? 
( dị hợp 2 cặp gen ) 
AB 
ab 
Ab 
aB 
Hoán vị gen có hiệu quả khi trong các gen liên kết phải chứa ít nhất 2 cặp gen dị hợp . 
4. KÕt luËn 
VËy ho¸n vÞ gen lµ g×? 
- Ho¸n vÞ gen lµ hiÖn t­îng 2 gen alen trªn cÆp NST t­¬ng ® ång cã thÓ ® æi chç cho nhau do cã sù trao ® æi chÐo gi÷a c¸c cromatit trong qu ¸ tr×nh ph¸t sinh giao tö . 
- Kho¶ng c¸ch gi÷a 2 gen trªn NST cµng lín th × lùc liªn kÕt cµng nhá , f% cµng cao nh­ng kh«ng v­ît qu ¸ 50% 
- f% ph¶n ¸ nh kho¶ng c¸ch t­¬ng ® èi gi÷a 2 gen 
17% 
B 
V 
b 
v 
III. ý nghÜa cña hiÖn t­îng liªn kÕt gen vµ ho¸n vÞ gen 
BV 
bv 
(F 1 ) 
 bv 
bv 
X 
0.415 
0.085 
: 
: 
0.415 
0.085 
P a 
Fa 
Ho¸n vÞ gen 
Pa: 
X 
( F1 ) 
Fa : 
bv 
 bv 
 BV 
 ab 
50% BV 
 bv 
 bv 
 bv 
50% 
Liªn kÕt gen 
NhËn xÐt sè tæ hîp cña LKG vµ HVG råi nªu ý nghÜa cña chóng ? 
1.Liªn kÕt gen 
2.H o¸n vÞ gen 
- H¹n chÕ sù xuÊt hiÖn biÕn dÞ tæ hîp 
- Lµm t¨ng biÕn dÞ tæ hîp  T¨ng tÝnh ®a d¹ng cña sinh giíi 
- §¶m b¶o sù di truyÒn bÒn v÷ng cña tõng nhãm tÝnh tr¹ng  chän ®­ îc nh÷ng gièng cã c¸c tÝnh tr¹ng tèt lu«n ®i kÌm víi nhau 
- Nhê cã ho¸n vÞ gen , c¸c gen quÝ trªn c¸c NST kh¸c nhau cã thÓ tæ hîp l¹i víi nhau t¹o nhãm gen liªn kÕt cã ý nghÜa trong tiÕn ho¸ vµ chän gièng . 
III. ý nghÜa cña hiÖn t­îng liªn kÕt gen vµ ho¸n vÞ gen 
* B¶n ® å di truyÒn ( B¶n ® å gen ) 
 1. Kh¸i niÖm : Lµ s¬ ® å s¾p xÕp vÞ trÝ t­¬ng ® èi cña c¸c gen trong nhãm gen liªn kÕt . 
 - §¬n vÞ : 1% HVG = 1 xentiMoocgan ( cM ) 
 - B¶n ® å gen ®­ îc thiÕt lËp cho mçi cÆp NST t­¬ng ® ång . 
 - C¸c nhãm liªn kÕt ®­ îc ®¸ nh sè theo thø tù cña NST trong bé NST cña loµi . 
 2. ý nghÜa : - Dù ® o¸n tr­íc tÝnh chÊt di truyÒn cña c¸c tÝnh tr¹ng mµ gen ®­ îc s¾p xÕp trªn b¶n ® å gen 
 - Gióp nh µ t¹o gièng rót ng¾n ®­ îc thêi gian t¹o gièng míi . 
Cñng cè 
* Lµm thÕ nµo ®Ó x¸c ® Þnh mét bµi to¸n di truyÒn lµ liªn kÕt gen hay ho¸n vÞ gen hay? 
 Liªn kÕt gen : + Lai hai cÆp tÝnh tr¹ng cã quan hÖ tréi – lÆn . Ý t nhÊt mét c¬ thÓ ® em lai dÞ hîp vÒ hai cÆp gen  TØ lÖ con lai gièng víi tØ lÖ cña phÐp lai mét cÆp tÝnh tr¹ng. 
- Ho¸n vÞ gen : NÕu phÐp lai tõ hai cÆp tÝnh tr¹ng trë lªn , cã quan hÖ tréi – lÆn cho tû lÖ KH ë ® êi con kh«ng ph¶i lµ tû lÖ cña ph©n li ® éc lËp vµ liªn kÕt . 
Bµi tËp vÒ nh µ 
- Tr ¶ lêi c©u hái SGK. Lµm bµi tËp trong s¸ch bµi tËp . 
- § äc tr­íc bµi 12. 
C¶m ¬n 
quý thµy c« 
vµ c¸c em häc sinh 
 ®· chó ý theo dâi .