Bài giảng Văn học Trung đại - Biểu tượng trầu cau trong văn hóa dân gian và trong bài thơ mời trầu của Hồ Xuân Hương - Nguyễn Thị Mến

1TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINHKHOA NGỮ VĂNLỚP SƯ PHẠM VĂN 2AMÔN: VĂN HỌC TRUNG ĐẠINGUYỄN VĂN MẾNHUỲNH VĨNH LỘCNGUYỄN THỊ TÀI LỘCNGUYỄN THỊ LÝ TRẦN THỊ CẨM LYĐỒNG THỊ HOÀNG LYBÙI THỊ LUYẾNNGUYỄN THỊ DIỄM MYPHẠM THỊ NGỌC MAINGÔ THỊ MAILÊ THANH MAILƯƠNG THỊ MAIKIM RES MÂYNGUYỄN THỊ KIỀU NHIBIỂU TƯỢNG TRẦU CAU TRONG VĂN HÓA DÂN GIAN VÀ TRONG BÀI THƠ MỜI TRẦU CỦA HỒ XUÂN HƯƠNGSINH VIÊN THỰC HIỆN: 2NỘI DUNG THUYẾT TRÌNHBIỂU TƯỢNG TRẦU CAU TRONG VĂN HÓA DÂN GIAN VIỆT NAMBIỂU TƯỢNG TRẦU – CAU TRONG BÀI “MỜI TRẦU” CỦA HỒ XUÂN HƯƠNGKẾT LUẬN3BIỂU TƯỢNG TRẦU CAU TRONG VĂN HÓA DÂN GIAN VIỆT NAMTrầu cau trong phong tục, tập quán của người ViệtTục ăn trầuSự tích trầu cauTục mời trầuTrầu cau trong lễ nghĩa con người456789101112131415	Tục ăn trầu là một nét đẹp của giá trị văn hóa, của triết lý và giao tiếp Việt Nam truyền thống.	Với người Việt Nam, trầu cau là biểu hiện của phong cách Việt vừa thể hiện tình cảm dân tộc độc đáo. “Miếng trầu là đầu câu chuyện”. 	Ở Việt Nam, miếng trầu thắm têm vôi nồng cùng cau bổ tám bổ tư, vỏ chay rễ quạch luôn là sự bắt đầu, sự khơi mở tình cảm, miếng trầu với người gần gũi, cởi mở với nhau hơn, và với các nam nữ thanh niên thì nó là cội nguồn để bắt đầu tình yêu, bắt đầu câu hát, để vào với hội làng, hội nước.Tục ăn trầu16	Tục ăn trầu cau tiềm ẩn một triết lý về sự tổng hợp của nhiều chất khác nhau:Cây cau vươn cao là biểu tượng của trời (dương),Vôi biểu tượng cho đất (âm), Dây trầu mọc lên từ đất, quấn quit lấy thân cau biểu hiện cho vai trò trung gian hòa hợp,	Trầu cau nhai làm một, miếng trầu có cái tươi ngọt từ hạt cau, cái cay của lá trầu, cái nồng nàn của vôi, cái bùi của rễ tất cả tạo nên cái chất kích thích làm cho thơm miệng, đỏ môi, hạ khí, tiêu cơm, phòng lam sơn chướng khí.1718	Trầu cau là phương tiện không thể thiếu trong những nghi thức giao tế ngoài xã hội. Chỉ vừa gặp nhau sau mấy tiếng chào hỏi, người ta liền mở trầu mời ăn:Tiện tay ăn một miếng trầuHỏi rằng quê quán ở đâu chăng là?	Tục mời trầu đã trở thành công cụ để gửi gắm tình cảm, là chiếc thuyền đưa đầy lời yêu:Có trầu thì giở trầu raTrước là đãi bạn sau ta với mình.Vào vườn hái quả cau nonAnh thấy em giòn muốn kết nhân duyên.Tục mời trầu19	Những thú vị qua việc nam nữ mời trầu:Thường thì người con trai chủ động mời trầu trước:Gặp nhau ăn một miếng trầuGọi là chút nghĩa về sau mà chào.Nếu người con gái dứt khoát từ chối không nhận trầu thì dù sự từ chối ấy lịch sự thế nào, tế nhị đến đâu cũng phải hiểu đó là sự từ chối tình yêu:Thưa rằng bác mẹ tôi răn:Làm thân con gái chớ ăn trầu người20Còn người con gái chỉ tỏ ý ngần ngại vì muốn tìm hiểu thêm tình ý của đối phương:Miếng trầu ăn nặng bằng chìĂn rồi em biết lấy gì trả ơn?Trong trường hợp này, người con trai phải trấn an, thổ lộ rõ tình ý đứng đắn, xây dựng của mình:Miếng trầu là nghĩa tương giaoMuốn cho đây đấy duyên vào hợp duyên.Một khi thấy ý hợp tâm đầu rồi thì người con gái mới nhận trầu. Hành động này hàm ý chấp nhận tình cảm của chàng trai.21Khi gặp chàng trai nhút nhát, có tình ý nhưng không dám trao:Thương em chẳng dám trao trầuĐể trên bó mạ gió nam lầu thổi quaNếu người con gái khôn ngoan, biết mở lời bóng gió đưa duyên thì có thể khích lệ đối phương tiến tới:Có trầu mà chẳng có cauLàm sao cho đỏ môi nhau thì làmNếu chưa biết rõ đối phương đối với mình ra sao, người thiếu nữ biết mượn miếng trầu để dò ý, ướm tình:Trầu đã có đây, cau đã có đâyNhân duyên chưa định trầu này ai ăn?Trầu này trầu túi trầu khănTrầu này dải yếm anh ăn trầu nào?22Lại những khi người con gái lỡ yêu rồi thì nàng cũng dám tấn công trước qua miếng trầu tỏ tình:Vào vườn hái quả cau xanhBổ ra làm tám mời anh xơi trầuTrầu này têm những vôi tàuỞ giữa cát cánh hai đầu quế cayMời anh xơi miếng trầu nàyDù mặn dù nhạt dù cay dù nồngDù không nên vợ nên chồngXơi dăm ba miếng kẻo long nhớ thương.23	Trầu cau còn có ý nghĩa trong đời sống dân tộc Việt: trầu cau đã lan tỏa và thấm sâu vào đời sống xã hội, nó không chỉ xuất hiện trong đời sống hàng ngày mà còn trong các lễ, tết, cúng giỗ, ma chay, cưới hỏi, và trong những ngày trọng đại của quốc gia dân tộc Người Việt Nam còn dùng trầu cau để tỏ lòng ngưỡng vọng của mình đối với các vị thần, tỏ lòng kính trọng với các vị trưởng bối và tromg những cuộc gặp gỡ bạn bè.Trầu cau trong lễ nghĩa con người24BIỂU TƯỢNG TRẦU CAU TRONG VĂN HÓA DÂN GIAN VIỆT NAMTrầu cau trong thơ ca dân gian Việt NamTiêu chí để đánh giá phẩm cách con ngườiBiểu tượng cho nam và nữBiểu tượng cho tình yêu, hôn nhân25Thân cau thẳng đứng, vững vàng, thường dùng ví với người con trai. Vào vườn hái quả cau nonEm thấy anh giòn muốn kết nhân duyênDây trầu mềm dẻo, lá trầu hình trái tim mướt xanh thường dùng để chỉ cho người con gái.Trầu lên nửa nọc trầu vàngĐội ơn phụ mẫu sinh nàng dễ thươngBiểu tượng cho nam và nữ26	Cau còn được dùng ví von với sự sắc sảo, xinh đẹp của người con gái:Trên đầu em đội khăn vuôngNhìn xuống dưới ngực cau buồng còn nonHayCau già dao sắc lại nonNạ dòng trang điểm lại giòn hơn xưa	Ngoài ra còn nói lên thân phận của người phụ nữ trong xã hội phong kiếnThân em như mảnh cau khôKẻ thanh tham mỏng người thô tham dày27	Cau trầu có thể là món quà để giao lưu tình nghĩa trong buổi đầu gặp gỡ:Gặp nhau ăn một miếng trầuGọi là nghĩa cũ về sau mà chào.HayĐôi ta sang một con đòNhìn quanh khách vắng trao cho miếng trầuMiếng trầu tỏ hết nguồn cơnMuốn xem đây đấy thiệt hơn thế nàoBiểu tượng cho tình yêu, hôn nhân28	Miếng trầu sau khi ăn để lại sự bồi hồi, mong nhớ và tương tư trong lòng người sau buổi gặp gỡ:Từ ngày ăn phải miếng trầuMiệng ăn môi đỏ dạ sầu đăm chiêu	Trầu cau còn biểu hiện những lời tỏ tình rất dễ thương mà cũng đầy ý nghĩa:Ước gì anh hóa ra vôiEm hóa trầu lộc tốt tươi lại nồngHay .Giúp em quan tám tiền treoQuan năm tiền cưới lại đèo buồng cauTrầu này đủ vỏ đủ vôiĐủ cau đủ thuốc đủ mùi xạ hươngKhông ăn thì bảo rằng thườngĂn rồi mới biết rằng thương thế nào!29	Hình tượng trầu cau còn là biểu tượng của hôn nhân và luôn có mặt trong các ngày cưới, hỏi:Miếng trầu là miếng trầu đờiQuệt với em quệt cả lời trăm năm	Trầu cau là hình ảnh quen thuộc, gắn bó trong sinh hoạt hằng ngày của vợ chồng:Vợ chồng ăn miếng trầu cay.Phải đâu khách lạ mà kiếm khay xà cừ.30	Miếng trầu nhắc nhở vợ chồng phải thủy chung, yêu thương nhau:Miếng trầu ăn ngọt như đườngĐã ăn lấy của phải thương lấy người.	Khi tình cảm vợ chồng rạng nứt vỡ tan, đó là lúc cau trầu không còn hòa hợp nữa:Áo cưới chưa hết nếp tàCô dâu xách nón về nhà cô dâuPhải chăng cau đã chán trầuĐôi bờ đã gãy nhịp cầu sang sông.	Hay là sự vỡ lẽ ra khi biết tính cách khác nhau hay gia cảnh không tương xứng:Đêm khuya thiếp mới hỏi chàngCau khô ăn với trầu vàng xứng chăng?31	Khi nhìn vào cách têm trầu hay cử chỉ mời trầu, nhận trầu, người ta có thể nhận xét được thái độ, phẩm cách của đối tượng: giản dị hay cầu kì,đậm đà hay nhạt nhẽo:Miếng trầu em rạch em têmĐã tròn như nhộng lại mềm như daKhiến cho:Ngoài xanh trong trắng như ngàVua quan cũng trọng phật bà cũng yêu.	Tiêu chí để đánh giá phẩm cách con người32	Qua cách ứng xử ta có thể biết được họ có phải là người ý tứ, cẩn trọng không:Sáng nay tôi đi hái dâuGặp hai anh ấy ngồi câu thạch bànHai anh đứng dậy hỏi hanHỏi rằng cô ấy vội vàng đi đâuThưa rằng tôi đi hái dâuHai anh mở túi đưa trầu cho ănThưa rằng bác mẹ tôi răngLàm thân con gái chớ ăn trầu người.33	Hầu như trong mọi lĩnh vực đời sống của người bình dân thì quả cau lá trầu đều trở nên gần gũi. Trầu cau là nét đặc trưng trong văn hóa người Việt Nam.	Dù ngày nay, trầu cau không còn đi liền trong cuộc sống hằng ngày nhưng ý nghĩa của nó vẫn còn đậm nét. Đặc biệt đối với lễ cưới hỏi, không thể nào thiếu vắng được hình ảnh mâm cau cơi trầu.34“Quả cau nho nhỏ miếng trầu hôiNày của Xuân Hương mới quệt rồiCó phải duyên nhau thì thắm lạiĐừng xanh như lá, bạc như vôi”BIỂU TƯỢNG TRẦU – CAU TRONG BÀI “MỜI TRẦU” CỦA HỒ XUÂN HƯƠNG35“Quả cau nho nhỏ miếng trầu hôiNày của Xuân Hương mới quệt rồi”.Quả cau nho nhỏMiếng trầu hôicủa Xuân HươngquệtSự nhúng mình, khiêm nhườngSự táo bạo, mạnh mẽ36“Có phải duyên nhau thì thắm lạiĐừng xanh như lá, bạc như vôi”	Khát vọng tình yêu thủy chung và hạnh phúc lứa đôi.	Khẳng định tình yêu lứa đôi phải có sự hòa quyện, đồng cảm từ cả hai phía, hai người yêu nhau phải hiểu nhau thì mới đi đến trọn đời, nếu như một trong hai không chung thủy thì sẽ lẻ loi, đơn độc. 37“Quả cau nho nhỏ miếng trầu hôiNày của Xuân Hương mới quệt rồiCó phải duyên nhau thì thắm lạiĐừng xanh như lá, bạc như vôi”.BIỂU TƯỢNG TRẦU – CAU TRONG BÀI “MỜI TRẦU” CỦA HỒ XUÂN HƯƠNG 	Nói tóm lại, trầu cau trong “Mời trầu” biểu tượng cho một tình yêu thủy chung, sắt son, trường tồn mãi cùng thời gian. Đồng thời, qua “Mời trầu” cá tính của nữ sĩ cũng được khẳng định một lần nữa.38	Trầu cau là biểu tượng mang nhiều ý nghĩa trong đời sống và sinh hoạt dân gian của người dân từ bao đời nay.	Cùng với thời gian, trầu cau, mời trầu... mãi mãi là chuyện muôn thưở của dân gian. Nhưng miếng trầu và cách mời trầu vừa táo bạo, vừa e dè như của “Bà chúa thơ Nôm” thì quả là hiếm lạ, có một không hai. Có thể nói, với vẻ đẹp dân gian, “Mời trầu” đã thể hiện rõ cá tính, cuộc đời, số phận của nữ sĩ Hồ Xuân Hương.KẾT LUẬN