Bài giảng Vật lí Lớp 11 - Bài 19: Từ trường - Nguyễn Hồng Lĩnh

C©u hái : 
N 
S 
2. Nªu hiÓu biÕt cña em vÒ sù t­¬ng t¸c gi÷a c¸c ®iÖn tÝch ? 
C¸c ®iÖn tÝch lu«n t­¬ng t¸c víi nhau, c¸c ®iÖn tÝch cïng dÊu ®Èy nhau, c¸c ®iÖn tÝch kh¸c dÊu hót nhau. 
3. §Þnh nghÜa ®iÖn tr­êng? 
§iÖn tr­êng lµ m«i tr­êng vËt chÊt tån t¹i xung quanh ®iÖn tÝch vµ t¸c dông lùc ®iÖn lªn ®iÖn tÝch kh¸c ®Æt trong nã. 
1. Nªu ®Æc ®iÓm cña mét thanh nam ch©m? 
	- Cã tõ tÝnh 
	- Cã 2 cùc : B¾c vµ Nam 
N 
S 
Baéc 
Nam 
 Caùc nam chaâm maø ta thöôøng gaëp coù hai cöïc, moät cöïc goïi laø cöïc Baéc, kí hieäu N. Cöïc kia goïi laø cöïc Nam, kí hieäu laø S. Thöïc teá ta coøn gaëp nhöõng nam chaâm coù soá cöïc lôùn hôn 2. Nhöng khoâng coù nam chaâm naøo maø soá cöïc laø moät soá leû. 
NAM CH ÂM 
Bµi 19: Tõ tr­êng 
TIẾT 35 
GIÁO VIÊN: NGUYỄN HỒNG LĨNH 
NỘI DUNG BÀI HỌC 
I./ TỪ TRƯỜNG 
1 – Các thí nghiệm về từ trường 
2 – Khái niệm từ trường 
II./ ĐƯỜNG SỨC TỪ 
1 – Các thí nghiệm về đường sức từ 
2 - Đường sức từ , đặc điểm của đường sức từ 
3 - Đường sức từ trong các trường hợp đơn giản 
III./ TỪ TRƯỜNG TRÁI ĐẤT 
1 . Thí nghiệm về tương tác từ 
a./ T ương tác giữa nam châm với nam châm 
 * Các cực cùng tên đặt gần nhau 
I. TỪ TRƯỜNG 
N 
S 
S 
N 
KÕt qu¶: C¸c cùc cïng tªn ®Èy nhau. 
* C¸c cùc kh¸c tªn: 
N 
S 
N 
S 
KÕt qu¶: C¸c cùc kh¸c tªn hót nhau. 
KÕt luËn: Hai nam ch©m cã t­¬ng t¸c víi nhau: c¸c cùc cïng tªn th× ®Èy nhau, c¸c cùc kh¸c tªn th× hót nhau. T­¬ng t¸c ®ã gäi lµ t­¬ng t¸c tõ, lùc t­¬ng t¸c gäi lµ lùc tõ. 
Tõ tr­êng 
BÀI 19: 
 ThÝ nghiÖm: (ThÝ nghiÖm ¥cxtet) 
1 . Thí nghiệm về tương tác từ 
a./ Tương tác giữa nam châm với nam châm 
b./ Tương tác giữa nam châm và dòng điện 
I. TỪ TRƯỜNG 
Tõ tr­êng 
BÀI 19: 
 Naêm 1820 , trong buoåi baùo caùo vôùi sinh vieân , nhaø vaät lyù hoïc ngöôøi Ñan Maïch - Oserted ñaõ voâ tình ñaët moät nam chaâm thöû gaàn moät daây daãn coù doøng ñieän chaïy qua , moät sinh vieân ñaõ nhaän thaáy kim nam chaâm thöû bò leäch vaø hoûi Oserted taïi sao.Töø ñoù oâng nghieân cöùu hieän töôïng naøy 
 ThÝ nghiÖm: (ThÝ nghiÖm ¥cxtet) 
 
Acqui 
K 
 
Acqui 
K 
NhËn xÐt: Dßng ®iÖn vµ nam ch©m ®· t­¬ng t¸c víi nhau. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ nam ch©m (tõ) vµ dßng ®iÖn (®iÖn) cã mèi liªn quan víi nhau. 
1 . Thí nghiệm về tương tác từ 
b./ Tương tác giữa nam châm và dòng điện 
I. TỪ TRƯỜNG 
Tõ tr­êng 
BÀI 19: 
1 . Thí nghiệm về tương tác từ 
a./ Tương tác giữa nam châm với nam châm 
b./ Tương tác giữa nam châm và dòng điện 
c./ Tương tác giữa 2 dây dẫn có dòng điện chạy qua 
I. TỪ TRƯỜNG 
Tõ tr­êng 
BÀI 19: 
ThÝ nghiÖm: 
§Æt 2 d©y dÉn th¼ng dÔ uèn, song song gÇn nhau. 
Cho 2 dßng ®iÖn ch¹y trong 2 d©y dÉn 
 
Acqui 
K 
+ Cho 2 dßng ®iÖn ch¹y ng­îc chiÒu trong 2 d©y dÉn 
KÕt qu¶: Chóng ®Èy nhau. 
Khi d òng điện chạy qua đã gây ra tác dụng gì đối với 2 dây? 
 
Acqui 
K 
Cho 2 dßng ®iÖn ch¹y cïng chiÒu trong 2 d©y dÉn 
KÕt qu¶: Chóng hót nhau. 
 NhËn xÐt: 
Khi hai d©y dÉn mang dßng ®iÖn th× chóng t­¬ng t¸c víi nhau (cïng chiÒu th× hót nhau, ng­îc chiÒu th× ®Èy nhau). ThÝ nghiÖm nµy chøng tá dßng ®iÖn kh«ng chØ t¸c dông lªn nam ch©m mµ nã cßn cã thÓ t¸c dông lªn mét dßng ®iÖn kh¸c. §iÒu ®ã mét lÇn n÷a l¹i chøng tá r»ng hiÖn t­îng ®iÖn vµ hiÖn t­îng tõ cã liªn quan víi nhau. 
Khi d òng điện chạy qua đã gây ra tác dụng gì đối với 2 dây? 
Hãy nêu nhận xét về sự tương tác giữa nam châm và dòng điện, giữa dòng điện và dòng điện ? 
* K ết luận : Gi÷a nam ch©m víi nam ch©m, gi÷a dßng ®iÖn vµ nam ch©m, gi÷a c¸c dßng ®iÖn víi nhau cã sù t­¬ng t¸c chung mét b¶n chÊt vµ gäi lµ t­¬ng t¸c tõ. Lùc t­¬ng t¸c trong c¸c tr­êng hîp ®ã lµ lùc tõ. 
 T­¬ng t¸c tõ lµ t­¬ng t¸c gi÷a c¸c ®iÖn tÝch chuyÓn ®éng cã h­íng, lùc t­¬ng t¸c trong c¸c tr­êng hîp ®ã lµ lùc tõ. 
1 . Thí nghiệm về tương tác từ 
a./ Tương tác giữa nam châm với nam châm 
b./ Tương tác giữa nam châm và dòng điện 
c./ Tương tác giữa 2 dây dẫn có dòng điện chạy qua 
I. TỪ TRƯỜNG 
Tõ tr­êng 
BÀI 19: 
* Chó ý: T­¬ng t¸c ®iÖn vµ t­¬ng t¸c tõ. 
 
Acqui 
K 
- Gi÷a hai h¹t mang ®iÖn bao giê còng cã t­¬ng t¸c ®iÖn, dï chóng ®øng yªn hay chuyÓn ®éng. 
- T­¬ng t¸c tõ chØ x¶y ra gi÷a c¸c h¹t mang ®iÖn chuyÓn ®éng vµ kh«ng cã g× liªn quan ®Õn ®iÖn tr­êng cña c¸c ®iÖn tÝch. 
Cã t­¬ng t¸c ®iÖn th× ch­a ch¾c cã t­¬ng t¸c tõ, nh­ng cã t­¬ng t¸c tõ th× ch¾c ch¾n cã t­¬ng t¸c ®iÖn. 
1 . Thí nghiệm về tương tác từ 
a./ Tương tác giữa nam châm với nam châm 
b./ Tương tác giữa nam châm và dòng điện 
c./ Tương tác giữa 2 dây dẫn có dòng điện chạy qua 
I. TỪ TRƯỜNG 
Tõ tr­êng 
BÀI 19: 
2. Kh¸i niÖm tõ tr­êng 
1 . Thí nghiệm về tương tác từ 
a./ Tương tác giữa nam châm với nam châm 
b./ Tương tác giữa nam châm và dòng điện 
c./ Tương tác giữa 2 dây dẫn có dòng điện chạy qua 
I. TỪ TRƯỜNG 
Tõ tr­êng 
BÀI 19: 
Tõ tr­êng lµ mét d¹ng vËt chÊt tån t¹i trong kh«ng gian mµ biÓu hiÖn cô thÓ lµ sù xuÊt hiÖn cña lùc tõ t¸c dông lªn mét ®iÖn tÝch hay mét nam ch©m ®Æt trong nã 
Qua c¸c thÝ nghiÖm, em h·y cho biÕt tõ tr­êng lµ g×? 
Quy ­íc: H­íng cña tõ tr­êng t¹i mét ®iÓm lµ h­íng Nam – B¾c cña kim nam ch©m nhá n»m c©n b»ng t¹i ®iÓm ®ã 
I 
I. TỪ TRƯỜNG 
Tõ tr­êng 
BÀI 19: 
II. ĐƯỜNG SỨC TỪ 
1. Các thí nghiệm 
a. Thí nghiệm đối với dây dẫn thẳng 
Cho 1 doøng ñieän thaúng xuyeân qua 1 maét phaúng, raéc maït saét leân, goõ nheï, ta ñöôïc töø phoå 
I. TỪ TRƯỜNG 
Tõ tr­êng 
BÀI 19: 
II. ĐƯỜNG SỨC TỪ 
1. Các thí nghiệm 
a. Thí nghiệm đối với dây dẫn thẳng 
b. Thí nghiệm đối với dòng điện trong dây dẫn tròn 
I 
I 
I. TỪ TRƯỜNG 
Tõ tr­êng 
BÀI 19: 
II. ĐƯỜNG SỨC TỪ 
1. Các thí nghiệm 
c. Thí nghiệm đối với dòng điện qua ống dây 
a. Thí nghiệm đối với dây dẫn thẳng 
b. Thí nghiệm đối với dòng điện trong dây dẫn tròn 
 Cho oáng daây daãn mang doøng ñieän xuyeân qua maët phaúng, raéc maït saét leân, goõ nheï, ta coù töø phoå nhö hình veõ : 
Qua c¸c thÝ nghiÖm, em h·y cho biÕt đường sức từ lµ đường như thế nào? 
I. TỪ TRƯỜNG 
Tõ tr­êng 
BÀI 19: 
II. ĐƯỜNG SỨC TỪ 
1. Các thí nghiệm 
2. Kh ái niệm đường sức từ 
Đường sức từ là những đường vẽ ở trong không gian có từ trường, sao cho tiếp tuyến tại mỗi điểm có hướng trùng với hướng của từ trường tại điểm đó 
* Các tính chất của đường sức từ 
- Qua mỗi điểm trong không gian chỉ vẽ được một đường sức từ 
- Các đường sức từ là những đường cong khép kín hoặc vô hạn ở hai đầu 
- Các đường sức từ có chiều xác định 
- Nơi nào từ trường mạnh, các đường sức từ dày hơn so với nơi từ trường yếu 
I. TỪ TRƯỜNG 
Tõ tr­êng 
BÀI 19: 
II. ĐƯỜNG SỨC TỪ 
1. Các thí nghiệm 
2. Kh ái niệm đường sức từ 
3. Các ví dụ về đường sức từ 
N 
S 
Chi ều của đường sức từ đối với nam châm: hướng ra từ cực bắc, hướng vào cực nam 
I. TỪ TRƯỜNG 
Tõ tr­êng 
BÀI 19: 
II. ĐƯỜNG SỨC TỪ 
1. Các thí nghiệm 
2. Kh ái niệm đường sức từ 
3. Các ví dụ về đường sức từ 
I 
 Chieàu cuûa caùc ñöôøng söùc 
 Qui taéc naém tay phaûi 
 Giô ngoùn tay caùi cuûa baøn tay phaûi höôùng theo chieàu doøng ñieän, khum boán ngoùn kia xung quanh daây daãn thì chieàu töø coå tay đ eán caùc ngoùn tay laø chieàu cuûa ñöôøng söùc töø 
I. TỪ TRƯỜNG 
Tõ tr­êng 
BÀI 19: 
II. ĐƯỜNG SỨC TỪ 
III. TỪ TRƯỜNG TRÁI ĐẤT 
: SGK 
Nhê cã t­¬ ng t¸c tõ gi ÷a c¸c nam ch ©m, nam ch ©m víi s¾t, nam ch ©m víi dßng ® iÖn vµ gi ÷a dßng ® iÖn víi nhau mµ c¸c cuén d©y ®­ îc øng dông nhiÒu trong kü thuËt . 
Nam ch ©m cã mÆt ë hÇu hÕt c¸c m¸y mãc , thiÕt bÞ ® iÖn tö , thiÕt bÞ tù ® éng . B¶n th ©n tõ tr ­ êng cã ý nghÜa to lín trong kü thuËt , ng ­ êi ta t×m c¸ ch biÕn tõ th µ nh ® iÖn phôc vô ® êi sèng : M¸y ph ¸t ® iÖn xoay chiÒu mét pha , m¸y ph ¸t ® iÖn mét chiÒu , m¸y ph ¸t ® iÖn xoay chiÒu 3 pha ... 
Ứng dụng của từ trường 
Tõ tr­êng cã mang n¨ng l­îng kh«ng? T¹i sao 
Cã! V× khi ®Æt kim nam ch©m trong ®ã th× 
Kim nam ch©m bÞ dÞch chuyÓn nªn 
Tõ tr­êng cã sinh c«ng 
Treo mét qu¶ cÇu bÊc l¹i gÇn 1 nam ch©m thÊy nã bÞ hót vÒ phÝa nam ch©m. víi hiÖn t­îng nµy mét häc sinh ®· kÕt luËn: Nam ch©m cã t¸c dông lùc lªn ®iÖn tÝch ®øng yªn . §iÒu nµy cã m©u thuÉn víi lý thuyÕt t­¬ng t¸c tõ kh«ng? 
KÕt luËn trªn lµ sai. §ã lµ t­¬ng t¸c ®iÖn, nam ch©m nhiÔm ®iÖn do h­ëng øng 
Cñng cè 
CUÛNG COÁ 
Caâu 1 : Noùi ñeán löïc töø ta hieåu raèng ñoù laø 
b) Löïc töông taùc giöõa nam chaâm vaø daây daãn mang doøng ñieän . 
 
a) Löïc töông taùc giöõa hai nam chaâm. 
c) Löïc töông taùc giöõa hai daây daãn mang doøng ñieän . 
d) Taát caû caùc caâu treân ñeàu ñuùng . 
Caâu 2 : Choïn caâu ñuùng trong caùc caâu sau? 
b) Töø tröôøng gioáng ñieän tröôøng ôû ñaëc ñieåm taùc duïng moät löïc leân baát kyø moät haït ñieän tích naøo naèm trong noù . 
a) Töø tröôøng laø daïng vaät chaát ñaët bieät toàn taïi xung quanh haït mang ñieän tích . 
c) Khi moät haït mang ñieän tích chuyeån ñoäng qua moâi tröôøng xung quanh nam chaâm seõ chòu moät löïc taùc duïng leân haït ñieän tích ñoù . 
d) Taát caû caùc caâu treân ñeàu ñuùng . 
 
CUÛNG COÁ 
K ính chúc các thầy cô giáo Sức khoẻ - Hạnh phúc 
Giáo viên: NGUYỄN HỒNG LĨNH