Chủ Đề Văn – Lý Luận Văn Học –TTLT Vĩnh Viễn

 lấp mất. 
Tôi biết vậy nên tôi chỉ buồn chứ kho âng nỡ giận”. 
 Chao ôi, nếu ai cũng nghĩ được như thế thì quan hệ giữa con người với con người 
sẽ tốt đẹp biết bao nhiêu. Những câu văn xót xa mà đẹp đẽ như thế đã vượt ra khỏi muôn 
khổ của tác phẩm, nó nói về cái tình người muôn thuở cần có, nó có khả năng nhân đạo hóa 
con người, làm cho con người trở nên cao thượng và nhân ái hơn. 
 3/ Ở đây nói nhân đạo hóa để nhấn mạnh sức cảm hóa mạnh mẽ của nghệ thuật. 
Con người là sản phẩm của tạo hóa, nó vốn đẹp đẽ “nhân chi sơ, tính bản thiện”. Nhưng xã 
hội có thể làm tha hóa con người thì văn chương chân chính lại có khả năng tác động ngược 
lại. Tình thương, lòng nhân đạo sẽ cảm hóa, thức tỉnh lương tri vốn luôn ẩn chứa trong chiều 
sâu nội tâm con người, có khả năng “nhân đạo hóa” con người. Nói “khả năng” vì không 
nhất thiết bao giờ cũng có thể đạt được như vậy. Nó còn tuỳ thuộc vào sự tiếp nhận riêng 
biệt của chủ thể cảm thụ. Nhưng một nhà văn chân chính bao giờ cũng nung nấu, khát vọng 
 Văn – lý luận văn học –TTLT Vĩnh Viễn 242 
tác phẩm của mình sẽ đem lại một giá trị tinh thần nào đấy, nhằm cứu vãn con người. Ngay 
cả Truyện Kiều, dù Nguyễn Du có viết: 
“Lời quê chắp nhặt dông dài 
Mua vui cũng được một vài trống canh” 
thì ta cũng hiểu đó chỉ là một cách nói khiêm nhường. Khi trút lên ngòi bút bao nỗi đớn đau 
về cuộc đời, đương nhiên nhà văn khao khát những tấm lòng tri âm, những giọt nước mắt 
đồng cảm: 
Bất tri tam bách dư niên hậu 
Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như ? 
 Mấy thế kỉ trôi qua, Truyện Kiều và những tác phẩm đầy nhân đạo của Nguyễn Du 
mãi mãi là người bạn tâm tình, là nguồn sức mạnh của biết bao thế hệ độc giả, kể cả những 
độc giả trẻ tuổi hiện nay: 
Dẫu súng đạn nặng lòng ra hỏa tuyến 
Đi đường dài, em giữ “Truyện Kiều” theo. 
 (Chế Lan Viên – Gửi Kiều cho em Năm đi đánh Mỹ) 
 Không thể nào có thể nói hết khả năng nhân đạo hóa của văn học đối với con 
người. Nhưng quả thật, đọc một tác phẩm văn học chân chính, ta có cảm giác thật hạnh phúc 
và sung sướng như đang được đối diện, tâm tình trò truyện với một người bạn thông minh, 
nhân ái, từng trải, như đang được chia sẻ nỗi buồn, niềm vui, tâm tư, ước vọng; như đang 
được đón nhận ý chí, niềm tin, nghị lực trong cuộc hành trình đầy thử thách của cuộc sống. 
Biết bao nhiêu tác phẩm văn chương đã trở thành cuốn sách gối đầu giường của nhiều thế 
hệ. Nói như Gorki :“sách vở đã chỉ cho tôi chỗ đứng của mình trong đời sống, nói cho tôi biết 
rằng con người thật là vĩ đại và đẹp đẽ, rằng con người luôn luôn hướng về cái tốt đẹp hơn, 
rằng con người đã làm nên nhiều thứ trên trái đất và vì thế mà họ đã chịu biết bao đau khổ”. 
Và cũng chính Gorki đã tuyên ngôn: “Con người – cái tên mới đẹp làm sao, mới vinh quang 
làm sao. Con người phải tôn trọng con người”. 
Hiểu biết con người, hiểu chính mình, cảm thông chia sẻ với nỗi khổ đau của con 
người, biết căm ghét cái giả dối, ti tiện, tàn ác, biết hướng tới cái chân, thiện, mĩ; biết sống 
một cách chân thật, nhân ái, cao thượng đó là những dấu hiệu của quá trình ‘nhân đạo 
hóa” mà văn học chân chính đã và mãi mãi sẽ đem lại cho con người, vì hạnh phúc của con 
người. 
Giảng bình “Các vị La Hán chùa Tây Phương” – Huy Cận 
* Nghệ thuật miêu tả các pho tượng 
Phong cách riêng của Huy Cận: “Sự gắn bó của cảm xúc với những suy tưởng, triết 
lý”. 
Được khơi dậy từ những cảm xúc trước các pho tượng ở chùa Tây Phương, bài thơ 
không phát triển theo hướng triết lý về Phật giáo, cũng như nhân thế nói chung  cảm nghĩ 
và bình luận lịch sử về những đau khổ bế tắc của một thời đại quá khứ – thời đại mà các pho 
tượng được sáng tạo. 
Huy Cận từ chỗ đứng trong thời đại, theo tác giả, về căn bản đã giải tỏa được 
những đau khổ của con người và những bế tắc của lịch sử – mà nhìn lại để đồng cảm, xót 
 Văn – lý luận văn học –TTLT Vĩnh Viễn 243 
thương, trân trọng với cha ông trong quá khứ. Ý nghĩa phổ quát về nhân sinh mà các pho 
tượng này gợi lên lại được quy vào ý nghĩa phản ánh hiện thực thời đại của các tác phẩm 
điêu khắc này. Do đó, việc xác định của pho tượng chùa Tây Phương là tượng A La Hán hay 
tượng 18 vị tổ của phái Thiền Tông, cũng không có ý nghĩa quan trọng quyết định đối với 
việc cảm thụ và phân tích bài thơ của Huy Cận. Bởi lẽ, với tác giả, các hình tượng những con 
người trên đường tu tới “Phật” này thực ra chỉ là hình ảnh sống động của những đau khổ và 
bế tắc của con người trong một thời đại lịch sử cụ thể. 
Bài thơ kết cấu theo cách đi từ những quan sát, miêu tả cụ thể với cảm xúc và suy 
tưởng về các pho tượng đến việc cảm nhận và bình luận về một thời đại lịch sử cuối cùng là 
liên hệ đối chiếu xưa – nay. 
* Phần đầu của bài thơ (gồm 8 khổ, 32 câu): miêu tả các pho tượng và cả nhóm 
tượng, đây là phần đạt nhất của bài thơ. Cần tập trung phân tích. 
- Khổ thơ đầu nói những vương vấn, ám ảnh, cái ấn tượng chung của tác giả sau 
khi thăm các pho tượng chùa Tây Phương. Ba khổ tiếp theo đặc tả bằng lối “quay cận cảnh” 
ba pho tượng với những dáng vẻ, tư thế rất khác nhau, tiêu biểu cho cả quần thể tượng. 
Đây vị xương trần chân với tay 
Cớ chi thiêu đốt tấm thân gầy 
Trầm ngâm đau khổ sâu vòm mắt 
Tự bấy ngồi y cho đến nay. 
 Ở pho tượng thứ nhất, bằng những nét đặc tả gầy guộc, khô héo của thân hình 
(xương trần chân với tay, tấm thân gầy, sâu vòm mắt) cùng tư thế bất động (Tự bấy ngồi y 
cho đến nay) trong dáng trầm ngâm đau khổ, những câu thơ đã biểu hiện được sức mạnh 
nung nấu của nội tâm đến nỗi thiêu đốt cả hình hài: nhà tu hành mãi sống với những suy 
nghĩ mà quên cả thể xác, trong một hình thể vật chất thu nhỏ chứa đựng được sự rộng lớn và 
sâu xa của tư tưởng, tâm linh. Xương phơi trần trụi, tưởng như có thể bốc lửa vì quá khô. Lửa 
bên trong đã thiêu đốt hết thịt Cặp mắt chỉ nhìn bên trong. 
- Mô tả bức tượng thứ hai, tác giả lại thấy được nhà nghệ sĩ điêu khắc đã dùng 
những đường nét chuyển động mạnh mẽ của hình thể để diễn tả những vận động sôi sục, dữ 
dội của nội tâm. Hàng loạt động từ và hình ảnh diễn tả trạng thái căng thẳng dồn nén của cơ 
thể, đặc biệt là khuôn mặt “Mắt giương, mày nhíu xệch, trán như nổi sóng biển luân hồi, môi 
cong chua chát tâm hồn héo, gân vặn bàn tay, mạch máu sôi” thể hiện những suy nghĩ nung 
nấu, trăn trở dữ dội của tư tưởng như muốn đứt tung, vọt trào ra khỏi thân xác con người, 
đồng thời cũng thấy sự bế tắc vô phương giải thoát. Bốn câu thơ giàu chất tạo hình, sống 
động như là chạm khắc bằng lời, quả là một tác phẩm điêu khắc bằng thơ. 
- Ở pho tượng thứ ba, trong cái tư thế lạ lùng “chân tay co xếp lại, tròn xoe tựa thể 
chiếc thai non”. Dường như hoàn toàn cách biệt với cuộc sống bên ngoài, tác giả lại đặc tả 
đôi tai dài rộng khác thường đón nhận những tiếng dội mọi nỗi đau khổ của chúng sinh (theo 
quan niệm xưa, đôi tai to và dày được coi là một nét tướng mạo của Phật). 
* Sau khi đặc tả ba pho tượng, tác giả gom chung cả quần thể tượng. Ở đây dùng 
bút pháp tả bao quát kết hợp với suy tưởng bình luận. Đây là “ cuộc họp lạ lùng trăm vật 
vã”, là hội tụ của những khổ đau, trăn trở, quằn quại ở cao điểm của nó, thời điểm mà “bấy 
nhiêu quằn quại run lần chót”. Cũng từ các bức tượng này, háy lên những khát vọng giải 
thoát, truy tìm nhức nhói lời giải đáp và đồng thời cũng có thể biểu hiện sự bế tắc, bất lực 
 Văn – lý luận văn học –TTLT Vĩnh Viễn 244 
tột độ. Câu thơ có sức khái quát cao và suy tưởng sâu nhưng không thoát li hình ảnh các bức 
tượng: 
“Mặt cúi, mặt nghiêng, mặt ngoảnh sau 
Quay theo tám hướng hỏi trời sâu 
Một câu hỏi lớn. Không lời đáp 
Cho đến bây giờ mặt vẫn chau” 
 Tác giả của “Lửa thiêng” những năm trước Cách mạng tháng Tám, đã từng mang 
nỗi đau đời, nỗi sầu nhân thế và cả những tìm tòi bế tắc, siêu hình, vì thế mà sự cảm nhận 
và suy tưởng về các pho tượng chùa Tây Phương còn lại là một sự đồng cảm thấm thía qua 
trải nghiệm của chính mình. 
* Tuy có những nhược điểm – (ở phần sau bài thơ: ít gắn với trực tiếp cảm xúc, 
biện luận lịch sử hơi dài dòng), bài thơ vẫn là một trong những tác phẩm trội nhất của Huy 
Cận sau Cách mạng tháng Tám. Trên cái nền cảm xúc tinh tế trầm lặng, nhà thơ hướng tới 
những suy tưởng khái quát, những suy ngẫm triết lý. Suy tưởng được bắt nguồn từ những 
quan sát chi tiết và cảm xúc trực tiếp, những cái hữu hạn hữu hình mà mở tới những niềm 
bao la của tâm tưởng Sự suy nghĩ trong thơ Huy Cận không có dạng sắc sảo, đập mạnh 
vào trí tuệ, mà thường là thâm trầm, bàng bạc như chất men thấm dần, trong một âm điệu 
thơ khoan thai, trầm lắng, có khi thanh thoát nhẹ nhàng.. 
* * *