Chuyên đề Nâng cao năng lực đọc diễn cảm văn bản văn học trong dạy học văn

? Nhóm 1: Văn bản trữ tìnhNhóm 2: Văn bản tự sự Nhóm 3: Văn bản kịch Nhóm 4: Văn bản nghị luận Nhóm 5: Văn bản nhật dụng 731). Đọc tác phẩm trữ tìnhĐặc điểm của tác phẩm trữ tình- Tác phẩm trữ tình bộc lộ trực tiếp ý thức của con người. - “ Cái tôi” trữ tình luôn cảm xúc thực sự, bộc lộ hẳn ra. - Ngôn ngữ thơ được tổ chức một cách khác thường 74Cách đọc thơ trữ tình- Đọc nổi nhạc điệu của thể thơ: Nhịp điệu, vần- Đọc nổi hình ảnh thơ- Đọc nổi ngôn từ nghệ thuật thơ- Đọc nổi cảm xúc, tâm trạng chủ thể trữ tình75Nhạc điệu của thơ  - Câu 5 chữ:	Trên đường hành quân xa	Dừng chân bên xóm nhỏ	(Tiếng gà trưa - Xuân Quỳnh)- Câu 7 chữ (ngắt nhịp theo lối thơ Đường luật) :	Trời thăm thẳm/ xa vời khôn thấu	Nỗi nhớ chàng/ đau đáu nào xong	(Chinh phụ ngâm - Đoàn Thị Điểm)- Câu thơ 7 chữ theo thể hành (Tống bịêt hành - Thâm Tâm) :	Đưa người/ ta chỉ đưa người ấy	Một giã gia đình/ một dửng dưng		Mẹ thà/ coi như chiếc lá bay	Chị thà/ coi như là hạt bụi	Em thà/ coi như hơi rượu say 76Nhạc điệu của thơ 	Vần, âm điệu: Em ơi Ba Lan mùa tuyết tan Đường Bạch Dương sương trắng nắng tràn Ô hay buồn vương cây ngô đồng Vàng rơi, vàng rơi thu mênh mông 77Xác định ý nghĩa lời thơ Ví dụ trong bài thơ Tự tình của Hồ Xuân Hương, câu thơ “Đêm khuya văng vẳng trống canh dồn”, văng vẳng trống canh dồn không chỉ là tiếng trống canh đánh thức con người mà còn là tín hiệu thời gian dồn dập đối với một người đang khao khát tình duyên 78Ng«n tõ th¬ cã nh÷ng biÓu t­îng phæ biÕn mang néi dung v¨n hãa truyÒn thèng VÝ dô trong bµi th¬ “ C©u c¸ mïa thu”( Thu ®iÕu ) cña NguyÔn KhuyÕn cã c©u: Ngâ tróc quanh co kh¸ch v¾ng teoKh¸ch v¾ng teo” cã nghÜa lµ g×? NÕu mét cöa hµng kh¸ch v¾ng teo cã nghÜa lµ cöa hµng Õ, kh«ng cã ng­êi mua, kh«ng cã ai qua l¹i. Nh­ng trong th¬ cæ “v¾ng teo” lµ chç ®Ñp, chç thanh cao. ChØ n¬i thanh v¾ng ®¸ng quý. NguyÔn BØnh Khiªm trong bµi th¬ “ Nhµn” ®· nãi:Ta d¹i ta t×m n¬i v¾ng vÎNg­êi kh«n ng­êi ®Õn chèn lao xaoNh÷ng tr­êng hîp nh­ thÕ nµy kh«ng thÓ hiÓu theo nghÜa ®en cña tõ ng÷ ®­îc.79Hình ảnh và ngôn ngữ thơ + Hình ảnh có khi là những nhân tố trực tiếp của nội dung, là bức tranh nhỏ trong cuộc sống:	Anh đến Cu Ba một sáng ngày	Nắng rực trời tơ và biển ngọc	Đảo tươi một dải lụa đào bay.+ Hình ảnh có khi có được qua sự so sánh:	Ca lô đội lệch	Mồm huýt sáo vang	Như con chim chích 	Nhảy trên đường vàng 80CÊu tø cña th¬- CÊu tø lµ s¸ng t¹o ra mét h×nh ¶nh th¬ ®Ó dÉn d¾t ng­êi ®äc ®i vµo sù thËt cña t©m hån.	VD: B¾t ®Çu mét tiÕng trèng canh dån, råi tØnh dËy, thÊy m×nh tr¬ träi, c« ®¬n gi÷a cuéc ®êi, råi suy nghÜ vÒ sè phËnlµ tø cña bµi th¬ Tù t×nh (Hå Xu©n H­¬ng). Trong tø th¬ bao gåm c¶ kh«ng gian, thêi gian, t×nh huèng, c¶ m¹ch suy nghÜ, c¶m xóc.- Trong mét bµi th¬ cã tø cña toµn bµi, cã tø cña c©u, cã tø cña ®o¹n.81 H×nh ¶nh c¸i “t«i” tr÷ t×nh cña nhµ th¬Th¬ thÓ hiÖn sù thËt cña t©m hån con ng­êi, tr­íc hÕt lµ t©m hån cña ng­êi lµm th¬. VD: Bài “Buổi chiều đứng ở phủ Thiên Trường” thể hiện thắm thiết tình quê của Trần Nhân Tông, con người tuy có địa vị tối cao nhưng tâm hồn vẫn gắn bó máu thịt với quê hương thôn dã. Bài Bánh trôi nước, Hồ Xuân Hương thể hiện sự trân trọng vẻ đẹp, phẩm chất trong trắng, son sắt của người phụ nữ Việt Nam xưa và tấm lòng cảm thương sâu sắc cho thân phận chìm nổi của họ. 	Mçi bµi th¬ ®Òu biÓu hiÖn mét sù thËt cña t©m hån. Sù thËt t©m hån lµ ®iÒu thÇm kÝn cña mçi ng­êi, nhê th¬ tr÷ t×nh mµ ®­îc béc lé, truyÒn ®Õn víi ng­êi kh¸c.82Sù thËt t©m hån chØ cã thÓ ®­îc béc lé nhê ý thøc vÒ c¸i “t«i” cña t¸c gi¶. 	+ C¸i “t«i” lµ mét sù ý thøc vÒ m×nh víi mäi vËt, víi ng­êi kh¸c. Mçi c¸i “t«i” cã mét ®iÒu ®am mª. Mét niÒm xóc c¶m kh«ng gièng ai.	+ C¸i “t«i” thÓ hiÖn trong ý thøc vÒ c¸c hµnh ®éng, cö chØ, suy nghÜ, c¶m xóc cña chÝnh m×nh. NÕu kh«ng cã c¸i “t«i” – tøc lµ kh«ng cã sù ý thøc vÒ t©m hån m×nh, kh«ng cã ý thøc vÒ t©m hån m×nh th× kh«ng cã th¬.	+ C¸i “t«i” cã nh÷ng biÓu hiÖn kh¸c nhau. C¸i “t«i” nhá- “tiÓu ng·”, lµ c¸i “t«i” c¸ nh©n, c¸ thÓ, cã c¸i “t«i” lín- “®¹i ng·”, lµ c¸i “t«i” cña ®oµn thÓ, quèc gia, d©n téc, Tõ ®ã nhËn biªt ®­îc t©m hån c¸ nh©n vµ t©m hån d©n téc.83- BiÖn ph¸p ®¶o trËt tù tõ trong c©u th¬ lµm t¨ng hiÖu qu¶ gîi t¶, g©y Ên t­îng m¹nh.VD: Bµi th¬ “ Cã bÖnh, b¶o mäi ng­êi”( M·n Gi¸c) cã c©u:Xu©n qua tr¨m hoa rôngXu©n tíi tr¨m hoa t­¬i.§Æt “xu©n qua” tr­íc “xu©n tíi” cã ý nãi tíi hai ®êi hoa, diÔn ®¹t c¸i ý thiªn nhiªn tuÇn hoµn, lu©n håi. T¸c gi¶ muèn ®èi s¸nh thiªn nhiªn víi ®êi ng­êi ®Ó thÊy ®êi ng­êi bÕ t¾c. Muèn hiÓu cµnh mai trong c©u cuèi l¹i ph¶i so víi tr¨m hoa rông vµ tr¨m hoa t­¬i ë c©u trªn ®Ó thÊy cµnh mai nµy thuéc mét lo¹i hoa kh¸c, mét biÓu t­îng kh¸c, kh«ng ph¶i hoa th«ng th­êng mµ lµ hoa ngé ®¹o.84§äc tø th¬- Tø th¬(thi tø) cã nghÜa lµ m¹ch suy nghÜ, høng thó, t×nh c¶m trong th¬, thÓ hiÖn t­ t­ëng, t×nh c¶m, quan niÖm cña nhµ th¬.- Tø trong bµi th¬ lµ mét cÊu tróc bao gåm hai yÕu tè chÝnh: H×nh t­îng vµ c¶m xóc. Tø th¬ kh«ng chØ biÓu hiÖn ë h×nh t­îng mµ cßn biÓu hiÖn ë kÕt cÊu.VÝ dô: Bµi th¬ “Mùa xuân nho nhỏ” – Thanh Hải- H×nh t­îng trung t©m lµ nh©n vËt tr÷ t×nh, tøc t©m tr¹ng c¶m xóc cña b¶n th©n thi sÜ. H×nh t­îng ë ®©y ®­îc hiÖn thùc ho¸ b»ng h×nh t­îng mùa xuân víi tÊt c¶ c¸c chi tiÕt t¹o h×nh: xuân thiên nhiên, xuân đất nước và ước nguyện xuân của đời người.- M¹ch c¶m xóc ®­îc tæ chøc hÕt søc chÆt chÏ theo sù vËn ®éng cña “Mùa xuân”. Më ®Çu bµi th¬ lµ bøc tranh thiªn nhiªn khi mïa xuân về với hình ảnh bông hoa và tiếng chim hót vµ khÐp l¹i b»ng lời ước nguyện làm một “mùa xuân nho nhỏ” cho bøc tranh xuân thêm đẹp như con chim mang đến tiếng hót, bông hoa mang đến hương sắc cho đời..85VD: §©y th«n VÜ D¹ - Hµn mÆc Tö.CÊu tróc m¹ch th¬Khæ IKhæ IIKhæ III- C¶nh t­¬i s¸ng: (C¶nh thùc) T©m thÕ c¸i t«i: Khao kh¸t Cung bËc c¶m xóc. Nghiªng vÒ vui C¶nh huyÒn ¶o (Thùc méng ®an xen)T©m thÕ c¸i t«i: Mong mái Cung bËc c¶m xóc: Kh¾c kho¶i C¶nh m«ng lung: (Méng)T©m thÕ c¸i t«i: Hoµi nghi C¶m xóc: Buån.864.§äc t×m hiÓu t©m hån th¬.4.1.T©m hån th¬- T©m hån kh«ng gi¶n ®¬n chØ lµ thÕ giíi néi t©m, thÕ giíi bªn trong, mµ cßn lµ sù sèng tinh thÇn víi nh÷ng c¶m xóc, t×nh c¶m, trÝ tuÖ lµ kh¸t väng cña con ng­êi, lµ nh÷ng phÈm chÊt, gi¸ trÞ tinh thÇn mµ con ng­êi cã ®­îc.T©m hån kh«ng chØ lµ ý thøc mµ cßn lµ v« thøc, lµ nh÷ng c¶m nhËn ham muèn thÇm kÝn cña con ng­êi.T©m hån lµ c¸i phÈm chÊt riªng cña mçi con ng­êi cã ®­îc.	 §äc th¬ kh«ng ph¶i chØ ®Ó n¾m b¾t t­ t­ëng, nhËn thøc mµ ph¶i n¾m b¾t ®­îc t©m hån cña nhµ th¬.87III. KÕt luËn.§äc th¬ ®ßi hái ng­êi ®äc ph¶i ph¸t huy søc t­ëng t­îng vµ c¶m thô cña m×nh. Do ®ã kh«ng b¾t buéc mäi ng­êi ®Òu c¶m thô nh­ nhau. §iÒu quan träng lµ sù ph©n tÝch, lÝ gi¶i cã c¨n cø trong ng÷ c¶nh hÑp cña v¨n b¶n vµ ng÷ c¶nh réng cña v¨n häc. C¸c c¸ch hiÓu kh¸c nhau nÕu ®óng sÏ bæ sung cho nhau.2. §äc th¬ kh«ng nhÊt thiÕt lµ hiÓu theo sù chØ dÉn cña nhµ th¬. Ng­êi ®äc cã thÓ tù m×nh kh¸m ph¸ c¸ch hiÓu cña m×nh, miÔn lµ kh«ng m©u thuÉn víi ng÷ c¶nh.3. §äc th¬ cuèi cïng cÇn h×nh thµnh quan niÖm cña ng­êi ®äc vÒ t¸c phÈm th¬, nhµ th¬, hiÓu ®­îc c¸i lÝ cña nã, c¶m ®­îc vÎ ®Ñp, c¸i hay cña bµi th¬ lµ ®­îc.4. §äc th¬ cã t¸c dông n©ng cao n¨ng lùc thÈm mÜ cña con ng­êi, n©ng cao trÝ tuÖ, søc t­ëng t­îng, lµm phong phó cho ®êi sèng t©m hån.882). Đọc tác phẩm tự sự Đặc điểm tác phẩm tự sựNgười trần thuậtSự kiện, cốt truyệnNhân vậtNgôn ngữ tự sự89Người trần thuậtNgười trần thuật là trung gian giữa cái được miêu tả và độc giả; là người chứng kiến, giải thích những gì đã xảy ra.Người trần thuật có thể ở trạng thái ẩn (ngôi thứ ba) hoặc hiện (ngôi thứ nhất).90Điểm nhìn trần thuật (Điểm nhìn mà từ đó SV, SK được dẫn dắt)Điểm nhìn của tác giảĐiểm nhìn của ngườikể chuyệnĐiểm nhìn của nhân vật(Cuộc đời, tính cách nv lão Hạc được nhìn và kể từ nhiều phía: ông giáo, bà giáo, Binh Tư)91SỰ KIỆNCái bất thường xảy ratrong chuỗi cái bình thườngBước ngoặt của nhân vật;bộc lộ số phậnĐược nghệ thuật hoá92Cốt truyện Tính chấtTính liên tụchữu hạn trong trật tự thời gianMối quan hệ nhân quảbộc lộ ý nghĩaKết cấu Cốt truyện đơn tuyến Cốt truyện Đa tuyếnChức năng Gắn kết sự kiện Bộc lộ mâu thuẫnTạo ra ý nghĩa nhân sinhTiến trình Trình bàyThắt nút-Phát triển Đỉnh cao Mở nút93Cách đọc tác phẩm tự sựĐọc nổi hình ảnh người kể truyệnĐọc thể hiện đặc điểm nhân vật qua lời thoạiSử dụng ngữ điệu phong phú và đa dạng, thể hiện được nhịp điệu của truyệnĐọc cần giữ giọng943). Đọc tác phẩm kịchĐặc điểm kịch bản văn họcTình huống kịchXung đột kịchHành động và cốt truyện kịchNhân vật kịchNgôn ngữ kịch95Cách đọc tác phẩm kịch- Người đọc cần tưởng tượng một sân khấu kịch đang diễn ra- Hoá thân vào nhân vật, đọc bộc lộ cá tính NV- Ngữ điệu đa dạng, phong phú- Không đọc phân vai ngay giai đoạn đầu964). Đọc văn bản nghị luậnĐặc điểm văn bản nghị luận- Luận điểm- Luận cứ- Lập luận- Ngôn từ97Nghị luận là hoạt động chiếm lĩnh thế giới bằng tư duy lôgic. Nghị luận là nhận thức lôgic lí thuyết về các hiện tượng có ý nghĩa xã hội.Nghị luận hướng tới mục đích thuyết phục.98Ngôn từ nghị luậnNgôn từ trong nghị luận được sử dụng sao cho nội dung khái niệm hiện lên trên bề mặt. NL hướng tới hình thành khái niệm về sự vật, hiện tượng tác động tới lí trí người đọc và chiếm lĩnh phần trừu tượng của SVHT ấy.99- Dạy để làm thay đổi người học- Dạy ít, học nhiều- Giáo viên học để dạy và dạy để học - Dạy học dưới sự hỗ trợ của công nghệ thông tin	+ Thiết kế các bài giảng điện tử	+ Đẩy mạnh khái thác Internet để dạy học100Mô hình ra lệnhMô hình trao quyềnĐề ra mục tiêuTạo ra sự đồng thuận về mục tiêuVạch rõ vai tròDần dần xác định vai tròViết rõ quy trìnhGợi ý về quy trìnhKiểm soát ứng xử Nhấn mạnh vào chất lượng để họ tự quyết Xem xét kết quả đúng hay saiTập trung hướng vào quá trình Chỉ bảo, hướng dẫnHợp tác, thảo luận, cộng tácTin tưởng vào sự thúc đẩy bên ngoàiKhuyến khích sáng kiến và động viênSO SÁNH HAI MÔ HÌNH VỀ MENTORINGSource: Mink, Qwen and Mink, 1993101Thuyết động cơ thúc đẩy theo Hy Vọng của VroomSự Đam MêXNiềm Hy Vọng=Sức Mạnh102Chuỗi Mắt Xích Nhu Cầu - Mong Muốn - Thỏa Mãn103HÃY TIN TƯỞNG VÀO TIỀM NĂNG CỦA CON NGƯỜI Tin rằng ai đó rất quan trọng Xin chân thành cảm ơn các Thầy Cô đã tham gia chuyên đề!104