Chuyên đề Ngữ văn 9 thuyết minh về một danh lam, thắng cảnh: Di tích danh thắng Tây Thiên

 nơi đào tạo về Phật giáo một cách có hệ thống, tạo điều kiện để Phật giáo Việt Nam phát triển cả về bề rộng cũng như chiều sâu. Đến nơi đây, bất giác du khách nhớ đến câu truyền tụng dân gian có từ vài thế kỉ trước:
“Ai là người tu tiên đắc đạo,
Lên Tây Thiên Tam Đảo mà tu”
Thiền Viện Trúc Lâm Tây Thiên
Lầu trống và lầu chuông (Thiền Viện Trúc Lâm Tây Thiên)
Chùa Thiên Ân (bên dưới Thiền Viện Trúc Lâm Tây Thiên)
	Đền Cậu: Từ đền Thõng đến bến đỗ xe điện, từ đây có thể đi xe điện hoặc đi đường bộ men theo dòng suối là đến đền Cậu. Đền Cậu khởi nguồn là khe Trường Sinh, tương truyền là nơi “Cậu” ngự lại chiêu mộ và nuôi quân để đi theo phò Quốc Mẫu. Đền vừa được tu sửa lại vào năm 1993. Quãng đường từ đền Thõng tới đền Cậu chỉ khoảng hơn 1 km với hai hàng cây xanh mát, những mái nhà dân lúp xúp xen lẫn sắc vàng của những vườn cải đang trổ hoa dọc con suối nhỏ. Người ta lên đền Cậu để cầu tài, phúc, lộc, thọ và những nguyện ước tốt đẹp về mặt tình duyên, con cái. 
Đền Cậu
	Ga cáp treo: Sau khi rời đền Cậu, chúng ta đến ga cáp treo Tây Thiên. Dự án Cáp treo Tây Thiên đang được tiến hành và đưa vào hoạt động từ tháng 02/2012, đã là điểm thu hút đông đảo khách du lịch tới địa danh này. Nhà ga xuất phát từ đền Cậu đến chân đền Thượng với chiều dài 2500 m, trên độ cao từ 200-500 m, với công nghệ và thiết bị cáp treo hiện đại nhất thế giới. 
Ga cáp treo Tây Thiên
Đường đi của cáp treo Tây Thiên
	Thác Bạc: Có thể đến thác Bạc bằng hai đường. Đi bằng đường cáp treo đến chân đền Thượng vòng xuống hoặc từ đền Cậu đi bộ men theo suối là đến. Thác Bạc là điểm đến hấp dẫn cho du khách ưa khám phá thiên nhiên, ưa mạo hiểm. Một lần được tắm dưới dòng thác Bạc, ta sẽ thấy sảng khoái và thanh tịnh, tâm hồn trong sáng và yêu cuộc sống biết nhường nào. Bởi thác Bạc là dòng nước thơm của núi dừng Tây Thiên, với độ cao hơn 40 m, nước đổ xuống trắng xóa như giát bạc, chảy ra hợp lưu với Suối Vàng ở hồ sen rồi chảy ra khe Giải Oan. 
Thác Bạc Tây Thiên
	Đền Cô: Từ thác Bạc đi lên một đoạn là đến đền Cô. Đền Cô cũng có niên đại lâu đời và hiện đang thờ Cô Bé, tương truyền là một vị con nhà Trời đã cùng Quốc Mẫu giúp dân dựng nước. Cảnh sắc nơi đây thanh nhã, thoáng đãng và yên bình với thảm thực vật phong phú cùng khí hậu quanh năm trong lành, mát mẻ. Dòng suối Giải Oan (còn gọi là Bát Nhã Tuyền) cùng giếng nước cổ sát chân đền tăng thêm vẻ tịch mịch và thanh tĩnh cho không gian nơi đây. Rất nhiều khách hành hương từng đến đền Cô đã thừa nhận rằng “suối và giếng này rất thiêng”. Nếu ai lấy nước từ đó dâng lên cùng lễ vật rồi uống sẽ thấy trong lòng thư thái, thanh thản và tịnh tâm đến lạ lùng. 
Đền Cô (thờ Cô Bé)
Suối Giải Oan
	Tịnh thất Tây Thiên và chùa Phù Nghi: Từ đền Cô, men theo một lối rẽ quanh co trong rừng, qua các khe suối nhỏ, các gốc cây bám rễ sâu vào lòng đất sẽ tới Tịnh Thất Tây Thiên và chùa Phù Nghi. Cảnh vật nơi đây tinh khôi, nguyên sơ và u tịch. Gần hai thập kỉ trước, như tiên đoán Phật pháp sẽ hưng thịnh tại Tây Thiên, cố Viện chủ chùa Hương Hòa thượng Thích Viên Thanh đã chấn tích quang lâm, cắm đất dựng lên ngôi tịnh thất đơn sơ trên nền chùa cổ Phù Nghi làm nơi chuyên tu phát triển cho ni giới. Năm 2010, được sự chấp thuận của Thủ tướng Chính phủ và UBND tỉnh Vĩnh Phúc, Tịnh thất Tây Thiên đã được xây dựng và khôi phục ngôi chùa cổ Phù Nghi với kiến lập tên gọi mới Tây Thiên Thăng Long, khánh thành ngày mùng 5 tháng 3 năm Tân Mão tức ngày 07/4/2011. Tịnh Thất Tây Thiên ban đầu chỉ là một thảo am nhỏ của ba sư cô trẻ ẩn tu, sau đó phát triển rộng rãi theo pháp môn Mật Tông Tây Tạng của dòng truyền thừa Drukpa nhưng chỉ nhận sư nữ. Dòng truyền thừa này đã có lịch sử trên 800 năm, qua 12 đời Pháp vương với vô số hành giả, trải rộng từ Á sang Âu. Đã có 12 vị ni sư Tây Thiên được cử đi cầu pháp, thọ học các nghi quỹ và pháp tu Mật Tông ở một ni viện tại Nepal. Mọi sinh hoạt và tu tập của chư ni đều do ba vị chức sự quản lí và điều hành dưới sự lãnh đạo của một sư bà, trong đó một vị chịu trách nhiệm về nghi lễ và đời sống ni chúng, một vị chịu trách nhiệm về giáo dục và một vị chịu trách nhiệm về ngoại giao.
Lễ khởi công xây dựng ngôi Tam Bảo chùa Phù Nghi
Tịnh Thất Tây Thiên
	Khu di tích đền Thượng: Từ đền Cô, tiếp tục theo những bậc thang đi khoảng 1,5 km nữa là tới khu di tích đền Thượng, nằm giữa cảnh quan thiên nhiên kì vĩ, với mây mù, thông reo, chim hót, trên đỉnh Thạch Bàn của dãy núi Tam Đảo. Đền Thượng có từ đời Hùng Vương thứ bảy. Trong đền còn lưu giữ nhiều hoành phi và câu đối có giá trị. Trong quần thể di tích danh thắng Tây Thiên, đền Thượng được coi là nơi thờ chính của Quốc Mẫu. Trước đây, ngôi đền có kết cấu 5 gian, 2 trái giống như ngôi nhà của người Việt, một bên thờ Phật, một bên thờ Quốc Mẫu. Đến năm 2003, đền và chùa được xây riêng. Chùa Thiên Phúc Tự được xây dựng và bàn giao cho các ni cô tại Tịnh thất Tây Thiên trông nom. Đền Thượng được xây dựng và đưa vào phục vụ du khách từ tháng 10/2009. Khu vực đền Thượng gồm 28.650 m2 với các công trình: đền Thượng, đền Tam Tòa Thánh Mẫu, đền Cô Chín, đền Mẫu Thượng Hoàng Thiên cùng các công trình khác như nhà Tả, Hữu mạc, nhà công quán, điểm thường trực của Ban quản lí, khu ki ốt dịch vụ Từ đền Thượng, du khách có thể đến các điểm khác như đền thờ Thần, mộ tổ Thiền Sư, Bàn cờ Tiên
Đền Thượng Tây Thiên
Đền Tam Tòa Thánh Mẫu ở khu đền Thượng
Đền Cô Chín
Bà Chúa Thượng Ngàn Tây Thiên
Mộ của các Tổ Tăng chùa Tây Thiên
Tiên ông đánh cờ (Bàn cờ Tiên) trên đỉnh Thạch Bàn
Đền Mẫu Sinh: Sau hành trình đến với đền Thượng, trên đường về du khách đến thăm viếng đền Mẫu Sinh. Đền Mẫu Sinh có diện tích 2316 m2 thuộc thôn Đông Lộ, xã Đại Đình. Năm 1763 được chép là Đình thôn Đông Lộ, sau này nhân dân xây dựng thành ngôi đền thờ Quốc Mẫu và thân phụ, thân mẫu của bà. Tương truyền đây là nơi sinh ra Quốc Mẫu Tây Thiên với tục danh Lăng Thị Tiêu.
Cổng vào đền Mẫu Sinh
Đền thờ thân phụ, thân mẫu của Quốc Mẫu ở đền Mẫu Sinh
Lăng Mẫu ở đền Mẫu Sinh
Đền Mẫu Hóa: Sau khi rời đền Mẫu Sinh, chúng ta đến thăm viếng đền Mẫu Hóa. Trước có tên gọi là Đình Tổng (thuộc tổng Đông Lộ), nay thuộc thôn Sơn Phong, xã Đại Đình. Đền nằm trên diện tích 9040 m2, tương truyền đây là nơi hóa thân của Quốc Mẫu Tây Thiên. Bên cạnh cổng đền còn có giếng Mộc Dục là nơi Quốc Mẫu tắm gội trước khi hóa thân về trời. Theo sự tích, giếng nước không bao giờ cạn, kể cả những năm hạn hán. Trước đây, giếng được kè bằng đá cuội, đến năm 1997 được nhân dân xây dựng lại để bảo vệ. Trong đền còn có long ngai, bài vị ghi bằng chữ Hán “Tam Đảo Sơn Trụ Quốc Mẫu đại vương”. Tại đây có đền Mẫu, lăng mộ và chùa Thiên Thọ. 
 Cổng vào đền Mẫu Hóa Đền Mẫu Hóa
 Giếng Mộc Dục Chùa Thiên Thọ ở khu đền Mẫu Hóa
Lăng mộ Quốc Mẫu
Khu di tích danh thắng Tây Thiên vẫn còn tiềm ẩn những giá trị cần được khám phá, nghiên cứu. Di tích Tây Thiên có nội dung thờ tự tín ngưỡng phức hợp và phong phú, là trung tâm tín ngưỡng đa thần giáo của nhân dân ta, có đủ các loại hình di tích lịch sử văn hóa, đan xen với nhau rất khó phân định rạch ròi, tạo nên sự đa dạng và hoành tráng. Tính chất phức hợp trong thờ tự, tín ngưỡng hội tụ cả đạo Phật (chùa), đạo Lão (am), đạo Nho (đền), tín ngưỡng dân gian (miếu). Nhưng trước hết, Tây Thiên gắn với cửa Phật ngay từ tên gọi và là nơi thờ tự chính của Quốc Mẫu Tây Thiên, trong tâm thức người Việt là nơi đất Mẹ - đất Mẫu, nơi “nước trong nguồn chảy ra”. Năm 1991, Tây Thiên đã vinh dự được Nhà nước xếp hạng là Di tích danh thắng cấp Quốc gia và được Vĩnh Phúc quy hoạch thành khu du lịch trọng điểm của tỉnh. 
Lễ hội Tây Thiên
	Tây Thiên là một trong những di tích, danh thắng có lưu lượng khách tham quan nhiều nhất của tỉnh Vĩnh Phúc và cả nước. Theo thống kê không đầy đủ, hàng năm có hàng triệu du khách đến Tây Thiên tham quan, vãn cảnh và cầu tự, cầu phúc. 
Du khách thập phương hành hương và chiêm ngưỡng cảnh đẹp Tây Thiên
Số lượng khách tham quan đông như vậy, bởi bên cạnh di tích danh thắng Tây Thiên, Thiền Viện Trúc Lâm Tây Thiên là khu du lịch Thị trấn Tam Đảo thơ mộng, du lịch sinh thái Vườn Cò, Dốc Dít (Đạo Trù), Hồ Xạ Hương, Hồ Bản Long, Thác Thậm Thình (Minh Quang), di tích đền Chân Suối (thờ thân mẫu của Lăng Thị Tiêu), hồ Làng Hà (Hồ Sơn) Hay cũng bởi sự mượt mà, đằm thắm của những làn điệu dân ca Sán Dìu Soọng cô, món bánh ngỗng, xôi đen, cheo leo, bánh trưng gù đầy hương vị, đậm đà bản sắc, luôn để lại dư âm trong lòng người khi đã một lần thưởng thức.
Hát Soọng cô của đồng bào Sán Dìu tại lễ hội Tây Thiên
Hội thi gói bánh chưng gù, bánh dầy, bánh gio của người Sán Dìu tại Lễ hội Tây Thiên
Trong tình hình hiện nay, việc xây dựng, bảo vệ tài nguyên di tích danh thắng Tây Thiên là cần thiết. Tây Thiên là tài sản quý giá mà lịch sử và thiên nhiên ban tặng cho quê hương Tam Đảo, cho tỉnh Vĩnh Phúc và cả nước, vì thế chúng ta cần thể hiện lòng tự hào và tôn kính; góp phần bảo tồn, tôn tạo và phát huy các giá trị văn hóa vùng chân núi Tam Đảo, làm cho quê hương đất nước ngày càng giàu đẹp. Đặc biệt giáo dục cho thế hệ trẻ trân trọng, kế thừa và phát huy truyền thống của cha ông về ý nghĩa văn hóa của khu di tích danh thắng Tây Thiên là rất cần thiết; để tỏ lòng tri ân của nhân dân với Quốc Mẫu và thể hiện lòng hiếu khách với mong muốn xây dựng Tây Thiên trở thành điểm nhấn về du lịch tâm linh và sinh thái khi đến Vĩnh Phúc và Tam Đảo. Tây Thiên xứng đáng là đệ nhất danh lam của Vĩnh Phúc. Chúng tôi cùng các bạn hãy ra sức bảo tồn và phát huy nguồn tài nguyên vô giá này. Hãy đến Tây Thiên của quê hương Tam Đảo, các bạn và du khách sẽ được tìm hiểu toàn diện di tích danh thắng và sẽ thấy đất và người Tam Đảo mến khách biết nhường nào!
	Như vậy, tôi đã giới thiệu và giúp các bạn tìm hiểu về quần thể khu di tích danh thắng Tây Thiên để các bạn biết rõ hơn về các điểm di tích lịch sử và cảnh quan thiên nhiên nơi đây. Cuối cùng, xin chúc các bạn luôn mạnh khỏe sau chuyến tham quan đầy bổ ích và thú vị ngày hôm nay. Xin hẹn gặp lại các bạn ngày trở lại gần nhất!
Tam Đảo, ngày 08 tháng 4 năm 2014
Tác giả
Lê Mạnh Quỳnh
(Phó Hiệu trưởng Trường THCS Tam Đảo)