Đánh giá trong giáo dục

t sè ®o cô thÓ vÒ nh÷ng g× ®· hoµn thµnh vµ võa dù b¸o nh÷ng g× cã thÓ hy väng cã ®­îc trong t­¬ng lai.
THTQHT cã thÓ ph©n lo¹i theo 3 tiªu ®Ò chÝnh:
- Bé ®Ò tr¾c nghiÖm thµnh qu¶ häc tËp tæng qu¸t: néi dung b¸m s¸t c¸c chñ ®Ò m«n häc cã trong ch­¬ng tr×nh häc vµ ®­îc dïng ë c¸c bËc häc kh¸c nhau víi c¸c yªu cÇu kh¸c nhau.
- Tr¾c nghiÖm cô thÓ tõng m«n häc: cã mÆt ®èi víi tõng m«n häc cô thÓ vµ lµ c¸c bµi tr¾c nghiÖm kh¸ch quan tiªu chuÈn ho¸ quan träng.
- C¸c bµi tr¾c nghiÖm chÈn ®o¸n: ®­îc x©y dùng ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng ®iÓm m¹nh, yÕu cô thÓ vÒ c¸c kü n¨ng c¬ b¶n nh­ ®äc hiÓu vµ tÝnh to¸n.
Gi¸ trÞ ch©n chÝnh cña c¸c THTQHT lµ x¸c ®Þnh ®­îc nh÷ng lÜnh vùc m¹nh, yÕu cña ng­êi häc vµ dïng TNTQHT cã thÓ ®o ®­îc c¸c hµnh vi sau ®©y cña ng­êi häc :
1) Sù ghi nhí
2) C¸c kü n¨ng
3) Møc ®é lËp luËn suy diÔn	
4) ViÖc diÔn ®¹t th«ng qua c¸ch viÕt
C¸c tr¾c nghiÖm ë líp häc ®­îc sö dông theo truyÒn thèng nh­ lµ mét ph­¬ng tiÖn ®¸nh gi¸ thµnh qu¶ häc tËp cña ng­êi häc vµ g¸n cho hä nh÷ng ®iÓm sè hay xÕp h¹ng, ®Òu ®ßi hái sù so s¸nh viÖc thùc hiÖn cña ng­êi häc ®èi chiÕu víi tiªu chuÈn hay tiªu chÝ thùc hiÖn. Th­êng ®­îc sö dông hai lo¹i tiªu chuÈn hay tiªu chÝ:
- T­¬ng ®èi: lµ nãi ®Õn viÖc xÕp h¹ng häc sinh tuú theo vÞ trÝ t­¬ng ®èi cña hä trong mét nhãm b¹n häc, cã thÓ hiÓu ®ã lµ c¸ch tiÕp cËn dùa theo chuÈn (Normative approach).
- TuyÖt ®èi: lµ nãi ®Õn viÖc xÕp h¹ng dùa trªn c¸c tiªu chuÈn (standard) cña viÖc thùc hiÖn bµi tr¾c nghiÖm - mét tr×nh ®é hiÓu biÕt mong muèn.
HÖ thèng ®iÓm ph¶i ®­îc x¸c ®Þnh mét c¸ch râ rµng ®Ó cã thÓ dïng ®­îc. C¸c ®iÓm sè cµng râ cµng tèt.
§Ó ®Þnh ra møc ®iÓm ®¹t, cÇn cã sù ph¸n xÐt, th­êng do gi¸o viªn ®øng líp (hay nhãm gi¸o viªn cïng m«n häc) xem xÐt c¸c c©u hái cña bµi tr¾c nghiÖm vµ quyÕt ®Þnh bao nhiªu c©u ph¶i tr¶ lêi ®óng ®Ó ®¹t ®­îc møc thµnh qu¶ häc tËp tèi thiÓu mét c¸ch hîp lý.
Còng cÇn l­u ý thªm r»ng: §Ó ®o thµnh qu¶ cña ng­êi häc trong nhµ tr­êng cã thÓ sö dông tr¾c nghiÖm kh¸ch quan tiªu chuÈn ho¸ trong mèi quan hÖ víi tr¾c nghiÖm do gi¸o viªn tù so¹n ®Ó dïng ë líp häc. Hai lo¹i tr¾c nghiÖm trªn mÆc dï chóng kh¸c nhau vÒ mét sè ®Æc ®iÓm vµ c¸ch thøc sö dông, nh­ng nÕu c¶ hai ®Òu tèt th× chóng bæ sung, hç trî cho nhau trong viÖc tr¾c nghiÖm ë nhµ tr­êng. Song gi¸ trÞ chÝnh cña tr¾c nghiÖm do gi¸o viªn tù so¹n lµ chóng thÝch hîp h¬n ®Ó ®o thµnh qu¶ cña häc tËp ®èi víi c¸c qu·ng thêi gian häc kÐo dµi kh«ng qu¸ mét häc kú vµ cã thÓ ng¾n h¬n nhiÒu. Cßn tr¾c nghiÖm kh¸ch quan tiªu chuÈn ho¸ ®­îc x©y dùng sao cho bao trïm c¸c phÇn tæng hîp ®Çy ®ñ cña ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y.
VÒ mét ý nghÜa nµo ®ã - xÐt cho cïng - tÊt c¶ c¸c tr¾c nghiÖm ®Òu lµ tr¾c nghiÖm thµnh qu¶ häc tËp, cßn sù t¸ch biÖt chØ ®Ó m« t¶ nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña chóng mµ th«i.
3.5.2. ¦u, nh­îc ®iÓm cña tr¾c nghiÖm kh¸ch quan vµ tr¾c nghiÖm tù luËn
B¶ng 1:
VÒ vÊn ®Ò
¦u thÕ thuéc vÒ
Tr¾c nghiÖm kh¸ch quan (TNKQ)
Tr¾c nghiÖm tù luËn (TNTL)
- Bao phñ ®­îc toµn bé m«n häc
+
- Ýt tèn c«ng søc trong viÖc ®Ò ra
+
- Cã thÓ ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng diÔn ®¹t
+
- RÊt Ýt tèn c«ng chÊm bµi
+
- ChÊm ®iÓm hoµn toµn kh¸ch quan
+
- §¸nh gi¸ ®­îc t­ duy h×nh t­îng
+
- TÝnh may rñi cña c¸c kú kiÓm tra, thi
+
- ¸p dông c«ng nghÖ míi trong chÊm thi vµ ph©n tÝch kÕt qu¶ thi
+
3.5.3. Nh÷ng sù t­¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt gi÷a tr¾c nghiÖm kh¸ch quan vµ tr¾c nghiÖm tù luËn.
a) Nh÷ng ®iÓm t­¬ng ®ång (4 ®iÓm)
- §o l­êng ®­îc mäi thµnh qu¶ häc tËp quan träng mµ mét bµi kh¶o s¸t b»ng lèi viÕt cã thÓ kh¶o s¸t ®­îc.
- §Òu sö dông ®Ó khuyÕn khÝch ng­êi häc häc tËp nh»m ®¹t ®­îc môc tiªu hiÓu biÕt nguyªn lý, tæ chøc vµ phèi hîp c¸c ý t­ëng, øng dông kiÕn thøc trong viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.
- §Òu ®ßi hái Ýt, nhiÒu sù vËn dông ph¸n ®o¸n chñ quan
- Gi¸ trÞ cña hai lo¹i TNKQ vµ TNTL tuú thuéc vµo tÝnh kh¸ch quan vµo ®é tin cËy cña chóng.
b) Nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt (9 ®iÓm)
B¶ng 2:
Tr¾c nghiÖm kh¸ch quan (TNKQ)
Tr¾c nghiÖm tù luËn (TNTL)
- C©u hái buéc häc sinh ph¶i chän c©u tr¶ lêi ®óng nhÊt trong nh÷ng c©u cho s½n.
- C©u hái buéc häc sinh ph¶i tù m×nh diÔn t¶ c©u tr¶ lêi b»ng ng«n ng÷ cña chÝnh m×nh.
- Sè c©u hái gåm nhiÒu c©u cã tÝnh chuyªn biÖt, ng­êi häc chØ tr¶ lêi b»ng c©u ng¾n gän.
- Sè c©u hái t­¬ng ®èi Ýt vµ mang tÝnh tæng qu¸t, häc sinh ph¶i tr¶ lêi dµi dßng.
- Ng­êi häc ph¶i dµnh phÇn lín thêi gian ®Ó ®äc vµ suy nghÜ.
- Ng­êi häc ph¶i dµnh phÇn lín thêi gian ®Ó suy nghÜ vµ viÕt.
- ChÊt l­îng cña bµi tr¾c nghiÖm kh¸ch quan ®­îc x¸c ®Þnh phÇn lín do "kü n¨ng ng­êi so¹n th¶o" c©u hái.
- ChÊt l­îng bµi tr¾c nghiÖm tù luËn tuú thuéc vµo "kü n¨ng cña ng­êi chÊm" bµi.
- C©u hái khã so¹n th¶o, nh­ng dÔ dµng ë viÖc chÊm bµi vµ cho ®iÓm chÝnh x¸c.
- C©u hái dÔ so¹n, song khã chÊm vµ khã cho ®iÓm chÝnh x¸c.
- Ng­êi ra bµi tù do béc lé kiÕn thøc vµ c¸c yªu cÇu c¸ nh©n qua viÖc ®Æt c©u hái; häc sinh chØ cã quyÒn tù do béc lé hiÓu biÕt qua tØ lÖ c©u hái tr¶ lêi ®óng.
- Ng­êi chÊm tù cho ®iÓm theo xu h­íng riªng cña m×nh, cßn ng­êi häc còng tù do béc lé c¸ tÝnh cña m×nh qua c©u tr¶ lêi b»ng lèi viÕt dµi.
- Bµi TNKQ gióp c¸c gi¸o viªn chÊm thÈm ®Þnh ®­îc møc ®é hoµn thµnh c¸c môc tiªu häc tËp mét c¸ch dÔ dµng, chÝnh x¸c.
- Gi¸o viªn chÊm bµi th­êng khã thÈm ®Þnh ®­îc râ rµng, chÝnh x¸c møc ®é hoµn thµnh c¸c môc tiªu häc tËp cña ng­êi häc .
- Bµi TNKQ dÔ h­íng tíi cho phÐp vµ ®«i khi khuyÕn khÝch häc sinh chän c©u tr¶ lêi b»ng sù "pháng ®o¸n" (®o¸n mß) may rñi.
- DÔ cho phÐp vµ ®«i khi khuyÕn khÝch häc sinh viÕt c©u tr¶ lêi b»ng ng«n ng÷ tõ, hoa mü theo sù "lõa phØnh" khã x¸c ®Þnh.
- Sù ph©n bè kÕt qu¶ ®iÓm cña häc sinh hÇu nh­ hoµn toµn ®­îc quyÕt ®Þnh do sè c©u tr¶ lêi ®óng cu¶ bµi tr¾c nghiÖm.
- Sù ph©n bè kÕt qu¶ ®iÓm cña ng­êi häc hÇu nh­ ®­îc kiÓm so¸t phÇn lín bëi ng­êi chÊm (Ên ®Þnh ®iÓm tèi ®a/tèi thiÓu).
3.5.4. C¸c tr­êng hîp sö dông tr¾c nghiÖm kh¸ch quan vµ tr¾c nghiÖm tù luËn.
a) Tr­êng hîp sö dông tr¾c nghiÖm tù luËn.
ViÖc so¹n th¶o vµ sö dông TNTL th× ë n­íc ta c¸c gi¸o chøc vËn dông kh¸ tèt vµ hÇu hÕt hä ®· ®­îc huÊn luyÖn kü cµng trong c¸c ch­¬ng tr×nh s­ ph¹m, ®ång thêi ®· ®­îc dïng phæ biÕn, th­êng xuyªn trong c¸c kú kiÓm tra, thi:
- Khi thÝ sinh kh«ng qu¸ ®«ng.
- Khi muèn khuyÕn khÝch vµ ®¸nh gi¸ c¸ch diÔn ®¹t.
- Khi muèn t×m hiÓuý t­ëng cña thÝ sinh h¬n lµ kh¶o s¸t thµnh qu¶ häc tËp.
- Khi cã thÓ tin t­ëng kh¶ n¨ng chÊm bµi tù luËn cña gi¸o viªn lµ chÝnh x¸c.
- Khi kh«ng cã nhiÒu thêi gian so¹n ®Ò nh­ng cã ®ñ thêi gian ®Ó chÊm bµi.
b) Tr­êng hîp cÇn thiÕt sö dông tr¾c nghiÖm kh¸ch quan.
TNQK ®Æc biÖt víi nh÷ng ­u thÕ riªng vèn cã vµ sù phong phó vÒ h×nh thøc kiÓm tra, ®¸nh gi¸ nã ngµy cµng chøng tá kh¶ n¨ng ®¸p øng tèt môc ®Ých yªu cÇu ®o l­êng c¬ b¶n trong gi¸o dôc nh»m cã thÓ võa ®¶m b¶o ®­îc tÝnh chÝnh x¸c, tÝnh gi¸ trÞ, tÝnh hÖ thèng (cã kÕ ho¹ch), tÝnh kh¸ch quan c«ng b»ng, võa cã t¸c dông gi¸o dôc (tæ chøc vµ ph¸t triÓn) vµ gi¸o d­ìng ®èi víi c¸ nh©n vµ tËp thÓ, võa g©y ®­îc høng thó, võa tiÕt kiÖm ®­îc thêi gian vµ søc lùc cña gi¸o viªn vµ häc sinh trong qu¸ tr×nh d¹y häc; do ®ã TNKQ cÇn t¨ng c­êng vµ sö dông khi:
- CÇn kh¶o s¸t kÕt qu¶ häc tËp cña sè ®éng häc viªn, hoÆc dïng l¹i bµi kh¶o s¸t ®ã vµo mét thêi ®iÓm kh¸c.
- CÇn cã nh÷ng kÕt qu¶ ®iÓm sè ®¸ng tin cËy, kh«ng phô thuéc vµo chñ quan cña ng­êi chÊm bµi.
- C¸c yÕu tè c«ng b»ng, v« t­, chÝnh x¸c vµ muèn ng¨n chÆn sù gian lËn trong thi cö lµ nh÷ng yÕu tè quan träng nhÊt cña viÖc thi cö.
- Khi ®· cã nhiÒu c©u tr¾c nghiÖm tiªu chuÈn ho¸ dù tr÷ s½n ®Ó cã thÓ lùa chän vµ so¹n ®­îc c¸c bµi tr¾c nghiÖm míi, vµ muèn chÊm nhanh ®Ó c«ng bè sím kÕt qu¶.
- Khi muèn kiÓm tra mét ph¹m vi hiÓu biÕt réng, muèn ng¨n ngõa n¹n häc tñ, häc vÑt vµ gi¶m thiÓu sù may rñi.
c) Tr­êng hîp sö dông phèi hîp TNKQ vµ TNTL.
TNKQ vµ TNTL ®Òu lµ ph­¬ng tiÖn kiÓm tra - ®¸nh gi¸ h÷u hiÖu vÒ kÕt qu¶ lÜnh héi kiÕn thøc trong qu¸ tr×nh häc tËp cña ng­êi häc, c¶ TNKQ lÉn TNTL ®Òu cÇn thiÕt sö dông ®Ó:
- §o l­êng mäi thµnh qu¶ häc tËp mµ mét bµi kh¶o s¸t viÕt cã kh¶ n¨ng ®o l­êng ®­îc.
- Kh¶o s¸t kh¶ n¨ng hiÓu vµ ¸p dông c¸c nguyªn lý ®óng ®¾n vµ s¸ng t¹o ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò / t×nh huèng míi ®Æt ra.
- Kh¶o s¸t kh¶ n¨ng lùa chän c¸c d÷ kiÖn thÝch hîp vµ c¸c nguyªn t¾c ®Ó phèi hîp nh»m gi¶i quyÕt vÊn ®Ò / t×nh huèng phøc t¹p.
- KhuyÕn khÝch vÒ viÖc häc tËp ®Ó ®¹t c¸c møc ®é lÜnh héi kiÕn thøc.
Bµi tËp t×nh huèng
 Mét lÇn, «ng HiÖu tr­ëng T cïng víi ®oµn kiÓm tra (do «ng quyÕt ®Þnh thµnh lËp) tiÕn hµnh kiÓm tra giê lªn líp cña gi¸o viªn B theo kÕ ho¹ch ®Þnh tr­íc. Sau dù giê, §oµn kiÓm tra tæ chøc ph©n tÝch s­ ph¹m vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶:
- Gi¸o viªn B tù nhËn xÐt vµ ®¸nh gi¸ giê gi¶ng cña m×nh ®¹t lo¹i kh¸
- §a sè c¸c thµnh viªn trong ®oµn kiÓm tra nhËn xÐt vµ ®¸nh gi¸ giê gi¶ng ®¹t yªu cÇu, chØ riªng mét thµnh viªn cña ®oµn ®ång ý víi ý kiÕn tù nhËn xÐt vµ ®¸nh gi¸ cña gi¸o viªn.
- HiÖu tr­ëng T nhËn xÐt, ®¸nh gi¸: Lo¹i ®¹t yªu cÇu
Sau lêi nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ vµ kÕt luËn cuèi cïng cña HiÖu tr­ëng, gi¸o viªn B ph¶n øng d÷ déi vµ kh«ng t¸n thµnh víi nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ cña §oµn vµ HiÖu tr­ëng. Cuéc tranh luËn diÔn ra kh¸ c¨ng th¼ng, nh÷ng ý kiÕn cña c¸c bªn vÉn gi÷ nguyªn quan ®iÓm cña m×nh vµ kh«ng mét chót thay ®æi. Tr­íc t×nh huèng ®ã HiÖu tr­ëng sÏ gi¶i quyÕt thÕ nµo?
C©u hái vµ vÊn ®Ò «n tËp
1. 	Tr×nh bµy nhËn thøc míi vÒ vÞ trÝ, vai trß vµ ý nghÜa cña ®¸nh gi¸ trong gi¸o dôc.
2. 	Ph©n tÝch nh÷ng chøc n¨ng c¬ b¶n cña ®¸nh gi¸
3. 	Nªu nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n ®¶m b¶o môc ®Ých ®¸nh gi¸.
4. 	Nªu hÖ thèng nh÷ng nguyªn t¾c ®¸nh gi¸ vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn vËn dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguyªn t¾c ®ã.
5. 	Nªu vµ ph©n tÝch c¸c kiÓu (lo¹i) ®¸nh gi¸ (®¸nh gi¸ cã tÝnh chÊt ®µo t¹o, ®¸nh gi¸ cã tÝnh chÊt tæng thÓ, ®¸nh gi¸ theo chuÈn mùc, ®¸nh gi¸ theo tiªu chÝ).
6. 	Ph©n tÝch nh÷ng tiªu chÝ ®Ó ®¸nh gi¸ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña häc sinh (kiÕn thøc, kü n¨ng, th¸i ®é).
7. 	ý nghÜa vµ t¸c dông tÝch cùc cña tr¾c nghiÖm trong tr­êng häc.
8. 	Ph©n tÝch ­u, nh­îc ®iÓm, sù t­¬ng ®ång vµ sù kh¸c biÖt gi÷a tr¾c nghiÖm tù luËn vµ tr¾c nghiÖm kh¸ch quan. ChØ ra nh÷ng tr­êng hîp cÇn thiÕt ph¶i sö dông tr¾c nghiÖm tù luËn, tr¾c nghiÖm kh¸ch quan vµ sù phèi hîp gi÷a chóng.