Dạy học theo kiểu giải thích và theo kiểu mở mang tính thiết kế - Một sự lựa chọn và phối hợp trong dây kỹ thuật

 Khuyến khích độc lập sáng tạo. 
Để hướng đến các biện pháp này cần phải có một khái niệm (konzept) về 
phương pháp dạy học phù hợp. Từ đặc điểm chung của dạy học định hướng 
hoạt động, ta có thể vận dụng vào trong các giờ dạy về nội dung mang tính 
thiết kế kỹ thuật. Dạy học định hướng hoạt động phải xuất phát từ mâu thuẩn 
của mối liên hệ giữa: 
- Kỹ thuật – sự phát triển của kỹ thuật – hoạt động nghề nghiệp hiện 
tại. 
- Mục tiêu đào tạo và chất lượng đào tạo thực tế. 
Từ việc phân tích của phương pháp luận (methodology) của khoa học về 
kỹ thuật thiết kế chế tạo máy móc, thì chúng ta thấy rằng mỗi hệ thống kỹ 
thuật là một hệ thống mở và được giới hạn bởi nhiệm vụ của nó. Chính vì vậy 
trong dạy nghề kỹ thuật cần phải trang bị cho người học từ những kiến thức 
đơn lẻ rồi sau đó ứng dụng nó để giải quyết các nhiệm vụ mang tính tổng 
hợp. Chính vì vậy mà có phương pháp dạy học dưới hình thức này là rất đa 
dạng để phát triển ở người học tính sáng tạo, năng lực tưởng tượng, năng 
lực giải quyết công việc. Hoạt động sáng tạo là hoạt động “phát minh”. Phát 
minh của học sinh là tư duy và hoạt động. “Hoạt động” là vận dụng các kết 
quả của tư duy vào thực tiễn. Dạy học định hướng hoạt động là dạy tìm ra kết 
quả thông qua tư duy và vận dụng kết quả đó vào hoạt động thực tiễn. Chính 
vì vậy đối với những nội dung mang tính thiết kế kỹ thuật cần phải sử dụng 
phương pháp dạy học khuyến khích học sinh tìm các lời giải thiết kế (hoạt 
động phát minh). Hoạt động phát minh đối với nội dung mang tính thiết kế này 
có thể tiến hành dưới dạng giờ dạy lý thuyết hoặc giờ dạy theo phương pháp 
dạy học theo dự án (lý thuyết kết hợp với thực hành). 
Kỹ thuật về thiết kế chế tạo là một khoa học mở bằng phương pháp phát 
hiện để hoàn thiện và làm phong phú nó. Chính vì vậy giờ dạy theo kiểu thiết 
kế kỹ thuật giáo viên cần phải chú ý tới yếu tố mở của nó để trang bị cho 
người học các kỹ năng phát minh, phát triển. Phương pháp giải quyết, phát 
hiện ra nguyên tắc giải quyết, cấu trúc cải tiến lại hệ thống kỹ thuật và sự 
hành động là những thành phần cơ bản về nội dung. Để tiến hành học các 
nội dung này; người học trong giờ dạy học là người tự thực hiện, tự điều 
khiển, tự hoạt động và thông qua đó phát triển được năng lực “phát minh” giải 
quyết các nhiệm vụ thiết kế kỹ thuật. Tính trung tâm của những giờ học như 
trên đã di chuyển qua người học, do đó người học có động cơ học tập tốt 
hơn, có tính tự chịu trách nhiệm cao hơn. 
II. KIỂU PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC GIẢI THÍCH VÀ KIỂU PHƯƠNG PHÁP 
DẠY HỌC MỞ MANG TÍNH THIẾT KẾ TRONG DẠY KỸ THUẬT 
1. Kiểu dạy học giải thích tuyến tính 
Giờ dạy tập trung hướng vào các mục đích chuyên môn và nội dung bài 
dạy. Có nhiều phương pháp khác nhau và hình thức tổ chức học tập khác 
nhau nhưng cũng đều định hướng đến mục đích dạy học. Nội dung dây học 
kỹ thuật có thể tiến hành từ nguyên nhân – hiệu ứng, hiệu quả như hình dưới: 
NGUYÊN NHÂN, 
NGUYÊN TẮC, 
CẤU TẠO,... 
Dạy theo kiểu 
giải thích 
HIỆU QUẢ, 
HIỆU ỨNG, 
NHIỆM VỤ,... 
Từ đó người học nắm được các mối quan hệ nhân quả và các chức năng 
của các chi tiết bộ phận trong hệ thống kỹ thuật. Vấn đề do giáo viên đưa ra 
và đồng thời trình bày lời giải cho vấn đề đó dưới dạng giải thích. Con đường 
giải thích này phần lớn là theo con đường quy nạp và theo dạng tuyến tính. 
Kiểu dạy học giải thích tuyến tính này trong quá khứ và hiện tại trong dạy kỹ 
thuật là mang tính phổ biến. Để người học tiếp thu được bài tốt, giáo viên khi 
giải thích cần tạo ra mối liên kết phụ thuộc lẫn nhau của các thành phần nội 
dung để học sinh thấy. 
Ưu điểm của kiểu dạy học giải thích tuyến tính là giáo viên làm chủ được 
kế hoạch của mình về hoạt động định hướng mục đích và nội dung dạy học. 
Còn về nhược điểm thì giờ học như vậy mang tính đơn điệu một chiều, chính 
vì vậy người học bị động, ít có tính liên thông quan hệ với hoạt động nghề 
như tìm tòi phát hiện, chỉ đáp ứng được mục tiêu dạy học về chuyên môn, ít 
đáp ứng được các mục tiêu mang tính giáo dục và phát triển người học. 
2. Kiểu phương pháp dạy học mở mang tính thiết kế 
Để khắc phục các nhược điểm của kiểu dạy học theo giải thích tuyến tính 
như chỉ thực hiện được các mục tiêu về năng lực chuyên môn, nhưng không 
hình thành được ở người học năng lực về phương pháp cũng như năng lực 
hợp tác; người ta sử dụng kiểu dạy học mở mang tính thiết kế. Kiểu dạy học 
này là kiểu dạy học giải quyết những tình huống có vấn đề của cuộc sống 
nghề nghiệp liên quan đến nội dung chuyên môn. Nó đối ngược với kiểu dạy 
học giải thích tuyến tính với hình thức dạy học là dạy phát hiện. Tính mở của 
kiểu phương pháp dạy học này được thể hiện bởi các đặc trưng sau đây: 
- Tính đa lời giải; 
- Khuyến khích học sinh tham gia vào giải quyết vấn đề; 
- Giảm bớt sự căng thẳng của người học. 
Dạy học theo kiểu mở được thiết kế dựa trên phương pháp nghiên cứu 
khoa học, khuyến khích con người tìm kiếm tích cực và có niêm vui trong 
hoạt động đó. Tiền thân của dạy học theo kiểu mở là dạy theo sự ngẫu nhiên, 
tự nhiên sống động. Nay được hiểu là dựa trân kinh nghiệm học sinh đã có, 
mở ra phạm vi cho học sinh hoạt động, từ những tình huống có vấn đề, lấy 
học sinh làm trung tâm, khuyến khích tính chủ thể của người học trong quá 
trình dạy học. 
Kiểu dạy học mở mang tính thiết kế có những đặc trưng sau đây: 
- Sự nhận thức kỹ thuật của người học là dựa trên những kinh nghiệm 
của người học và cùng với nó để phát triển nhận thức kỹ thuật. 
- Vai trò của người giáo viên là người truyền đạt tri thức chuyển hóa 
thành người tư vấn tổ chức cho người học tự nhận thức. 
- Khơi dậy sự tò mò tìm kiếm ở người học. 
Kiểu dạy học mở, mở ra một cơ hội cho người học hoạt động và phát triển 
kỹ năng hoạt động. Để thực hiện được giờ dạy theo kiểu mở thì cần phải có 
những tình huống vấn đề (hay những nhiệm vụ học tập) mang tính tổng thể, 
có không gian quyết định, có độ tự do trong việc đưa ra các lời giải. Những 
lời giải của học sinh được tổng hợp lại thông qua đàm thoại trong hình thức 
học theo nhóm. Hoạt động chủ yếu chính là hoạt động của người học tìm ra 
và quyết định lời giải tối ưu cho vấn đề đó. 
Cấu trúc trong kiểu dạy học này theo kiểu phương pháp tư duy sáng tạo 
“brainstorming” và kế thừa phát triển (1). Chính vì vậy giáo viên cần phải 
khuyến khích người học tìm kiếm các lời giải và chấp nhận các lời giải, sau 
đó cùng với người học nhận xét để họ thấy được các lời giải đúng. Trong giờ 
học kiểu này học sinh được tổ chức học theo nhóm, thảo luận, hợp tác với 
nhau và học lẫn nhau. 
Kiểu dạy học mở trong dạy kỹ thuật là cho những nội dung mang tính thiết 
kế hệ thống kỹ thuật, ngược lại với kiểu giải thích, có nghĩa là đi từ hiệu quả, 
hiệu ứng, nhiệm vụ đến cấu tạo, cấu trúc của hệ thống kỹ thuật như sơ đồ 
dưới (2). 
NGUYÊN NHÂN, 
CẤU TẠO, 
CẤU TRÚC,... 
Dạy theo kiểu 
giải thích 
Dạy theo kiểu 
mở mang tính 
thiết kế 
HIỆU QUẢ, 
HIỆU ỨNG, 
NHIỆM VỤ,... 
Thực tế là đi từ một tình huống có vấn đề, người học tìm kiếm các lời giải 
tối ưu thông qua hoạt động nhóm. Quá trình đó được mô tả theo sơ đồ sau: 
Khi các lời giải của học sinh không có lời giải nào đúng hoặc học sinh gặp 
khó khăn trong việc giải quyết vấn đề thì giáo viên sử dụng kết hợp hai kiểu 
phương pháp giải thích tuyến tính và kiểu thiết kế. Kiểu giải thích tuyến tính 
có thể tổ chức học sinh theo hai con đường (xem sơ đồ dưới): 
- Thứ nhất là tổ chức cho họ tự thu nhận thông tin còn khiếm khuyết. 
- Thứ hai là giáo viên hướng dẫn giải thích, cung cấp nội dung thông tin 
cho người học. 
Kiểu dạy học mở mang tính thiết kế về bản chất cấu trúc trong theo con 
đường giải quyết vấn đề, cho nên tạo được một không khí học tập tốt, phát 
triển được tư duy giải quyết vấn đề ở người học và là kiểu dạy học lấy người 
học làm trung tâm. 
Vấn 
Đề 
Lời 
Giải 
Lời 
Giải 
Đánh 
giá 
L. giải 
tối ưu 
Đối tượng 
thật 
GV
TL 
Vấn đề Lời giải 
1..n 
Đánh 
giá 
Lời giải 
tối ưu 
Đối tượng 
thật 
Sau đây là sự so sánh vai trò của giáo viên trong hai kiểu dạy học trên: 
KIỂU DẠY HỌC 
GIẢI THÍCH TUYẾN TÍNH 
KIỂU DẠY HỌC 
MỞ MANG TÍNH THIẾT KẾ 
1. Thầy truyền, giải thích cho 
người học tiếp thu. 
1. Thầy hướng dẫn cho trò tự 
nghiên cứu tìm kiếm lời giải. 
2. Thầy độc thoại hay phát vấn. 2. Thầy tổ chức cho người học thực 
hiện, giải quyết tìm kiếm lời giải, 
hợp tác với bạn, đối thoại người 
học – người học – thầy. 
3. Thầy giảng cho người học bị 
động tiếp thu, học thuộc lòng. 
3. Thầy hướng dẫn cho người học 
cách tự học, phát hiện, giải quyết 
vấn đề. 
Một số khó khăn khi thực hiện theo kiểu dạy học mở mang tính thiết kế: 
- Có thể giảm thời gian giảng dạy trên lớp, song đòi hỏi phải đảm bảo thời 
gian và điều kiện để người học tự nghiên cứu đưa ra các lời giải, đối thoại 
với bạn và với thầy. Điều kiện đảm bảo cho kiểu dạy học mở mang tính 
thiết kế như sách, tài liệu chuyên môn cần thiết, không gian lớp học. 
- Đòi hỏi người thầy có một năng lực tổ chức và năng lực chuyên môn cao. 
III. KẾT LUẬN 
Cải tiến đổi mới phương pháp dạy học là con đường chính để đáp ứng 
được các mục tiêu giáo dục trong việc đào tạo kỹ thuật và nghề nghiệp. Trong 
dạy lý thuyết kỹ thuật hiện nay, kiểu phương pháp dạy học giải thích tuyến 
tính là phổ biến. Kiểu này có thể kết hợp với kiểu mở mang tính thiết kế để 
khắc phục các nhược điểm của nó và phát huy được các mặt mạnh của kiểu 
mở mang tính thiết kế. 
Để quá trình dạy học có thể thực hiện được theo kiểu mở mang tính thiết 
kế hoặc kết hợp với kiểu giải thích tuyến tính, cần phải có điều kiện đảm bảo 
như: 
- Thiết kế lại một số nội dung dạy học mang tính thiết kế trong các môn kỹ 
thuật. 
- Phương tiện dạy học và phương tiện kỹ thuật phải đầy đủ như máy chiếu, 
các loại bảng, 
- Không gian lớp học phải phù hợp với số lượng người học. 
- Thầy cô giáo phải có động cơ, hứng thú cũng như năng lực chuyên môn 
cũng như sư phạm. 
- Năng lực, thói quen của người học.