Đề cương bài giảng về Tăng trưởng và phát triển kinh tế theo yêu cầu phát triển bền vững

153/2004/QĐTTg, ngày 17 tháng 8 năm 2004 của Thủ tướng chính phủ)Mục đích và yêu cầu của định hướng chiến lược phát triển bền vững của Việt Nam trong thế kỷ XXIPhát triển bền vững phải trở thành quan điểm chiến lược chung để xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội.Agenda 21 của Việt Nam là một khung kế hoạch chung để thiết kế các chương trình hành động, bao gồm những mục tiêu, những hoạt động và phương tiện nhằm đạt được sự phát triển bền vững trong thế kỷ XXI.Agenda 21 của Việt Nam thể hiện được ý chí, tinh thần và tập hợp trí tuệ của toàn dân => Toàn xã hội đều phải có trách nhiệm cùng xây dựng và cùng thực hiện các chương trình hành động của Agenda 21.131- Các đại lượng đo lường sản lượng của nền kinh tế1.1- Tổng sản phẩm trong nước hay tổng sản phẩm quốc nội (GDP: Gross Domestic Product)GDP là tổng giá trị của toàn bộ sản phẩm hàng hoá và dịch vụ được tạo ra trong một thời kỳ nhất định (thường là 1 năm) trên phạm vi lãnh thổ của một quốc gia, không phân biệt nguồn vốn và chủ sở hữu ở trong hay ngoài nước. Như vậy, các nhân tố làm tăng tổng sản phẩm quốc nội của một nước không phải chỉ do các đơn vị kinh tế của chính nước đó tạo ra trong lãnh thổ quốc gia, mà còn do các đơn vị nước ngoài thường trú tại nước đó tạo ra. Chẳng hạn, mức tăng GDP ở Việt Nam năm 1995 là 9,5%, trong đó 5,2% là mức tăng trưởng do các đơn vị của Việt Nam ở trong nước tạo ra, còn 4,3% là mức tăng trưởng do các đơn vị nước ngoài thường trú ở Việt Nam tạo ra, hay tổng GDP của Việt Nam năm 2004, các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài chiếm 14%, năm 2005 chiếm 15%. II- Đo lường sự tăng trưởng kinh tế và phát triển kinh tế14 GDP có thể được tính theo 3 cách sau:Theo phương pháp sản xuất: GDP được đo bằng tổng giá trị gia tăng của tất cả các đơn vị sản xuất thường trú trong nền kinh tế.Trong đó: GOi là tổng giá trị sản xuất của ngành i.ICi là chi phí trung gian của ngành i (đợc dùng hết cho sản xuất ra tổng giá trị sản xuất của ngành i).* Theo phương pháp chi tiêu: GDP được đo bằng tổng chi cho tiêu dùng cuối cùng của các hộ gia đình â, đầu tư tư nhân cho tích lũy tài sản (I), chi tiêu của Chính phủ (G) và chi tiêu qua thương mại quốc tế (X-M). GDP = C + I + G + X – MChú ý: C không tính xây nhà ở mới của khu vực tư nhân. I bao gồm đầu tư ròng, khấu hao tài sản cố định và xây nhà ở mới của khu vực tư nhân. G không bao gồm các khoản chi chuyển nhượng của Chính phủ như chi bảo biểm xã hội, trợ cấp thất nghiệp, v.v X là giá trị hàng hoá xuất khẩu và M là giá trị hàng hoá nhập khẩu.15* Theo phương pháp thu nhập: GDP được đo bằng tổng các loại thu nhập.GDP = W + i + R + Pr + D + TeTrong đó: W: thu nhập của người lao động dưới hình thức tiền lương, tiền công;i: Thu nhập của người có tiền cho vay;R: thu nhập của người có đất đai, tài sản cho thuê;Pr: thu nhập của người có vốn đầu tư vào sản xuất kinh doanh;D: khấu hao tài sản cố định;Te: thuế gián thu.161.2- Tổng sản phẩm quốc dân (GNP: Gross National Product)GNP hay GNI là tổng giá trị của toàn bộ sản phẩm hàng hoá và dịch vụ do các công dân của một nước tạo ra trong một thời kỳ nhất định (thường là một năm) không phân biệt các hàng hoá dịch vụ đó được tạo ra ở trong hay ngoài nước. Nghĩa là chỉ xem xét về mặt quốc tịch chứ không xem xét về mặt lãnh thổ.GNP = GDP + Thu nhập từ nước ngoài - Chi trả ra nước ngoài. Vậy GNP và GDP của Việt Nam, đại lượng nào lớn hơn? Vì sao?Nói chung, đối với các nước đang phát triển GNP nhỏ hơn GDP, vì sự chi trả ra nước ngoài lớn hơn thu nhập từ nước ngoài. Còn đối với các nước phát triển, GNP lớn hơn GDP, vì thu nhập từ nước ngoài lớn hơn chi trả ra nước ngoài.GDP và GNP được xác định thông qua giá cả hàng hoá, dịch vụ. Vì vậy, để xác định đúng tổng sản phẩm quốc nội và tổng sản phẩm quốc dân cũng như để đánh giá đúng tốc độ tăng trưởng và phát triển thì GDP và GNP phải tính theo giá cả ổn định, nếu có lạm phát thì phải chia cho chỉ số lạm phát khi tính toán.17GDP và GNP phản ánh kết quả hoạt động sản xuất, kinh doanh của một quốc gia, nhưng khả năng cải thiện đời sống còn phụ thuộc vào qui mô dân số của quốc gia đó. Vì thế, để đánh giá xác thực tăng trưởng và phát triển kinh tế ảnh hưởng đến đời sống như thế nào thì phải tính thu nhập quốc nội và thu nhập quốc dân bình quân đầu người.Thu nhập quốc nội hay thu nhập quốc dân bình quân đầu người tính bằng tiền cũng chưa phải là chỉ số phản ánh chính xác tuyệt đối đời sống vật chất của một quốc gia, vì sức mua của đồng tiền ở những thị trường khác nhau rất khác nhau. Do đó, để so sánh GDP hay GNP giữa các nước, người ta xác định theo sức mua ngang giá PPP (Purcjasing Power Parity) của giỏ hàng hoá và dịch vụ tiêu dùng thiết yếu. GDP (GNP) danh nghĩa (tính theo giá thị trường hiện hành) GDP (GNP) thực tế = Chỉ số lạm phát GDP hay GNP GDP hay GNP = Người Tổng dân số182- Các chỉ số đo lường tăng trưởng kinh tế.2.1- Mức tăng trưởng tuyệt đối GDP hay GNP của quốc gia và theo bình quân đầu người.  Yn = Yn - Yo; Trong đó: Yn là mức tăng trưởng tuyệt đối GDP hay GNP của quốc gia năm n so với năm gốc (0). Yn là mức tăng trưởng tuyệt đối GDP hay GNP tính bình quân đầu người năm n so với năm gốc (0). Yn là giá trị GDP hay GNP năm n. Yo là giá trị GDP hay GNP của năm gốc (0). Yn Yn - Yo Yn =Người Tổng dân số Tổng dân số192.2- Mức tăng trưởng tương đối hay tốc độ tăng trưởng của năm n so với năm gốc (0) ký hiệu là gn.2.3- Tốc độ tăng trưởng hàng năm: so sánh tốc độ tăng trưởng của năm sau so với năm liền kề ký hiệu là gn. Yn - Yo Yn gn = x 100 = x 100 = (%) Yo Yo Yn - Y(n-1) Yn gn = x 100 = x 100 = (%) Y(n-1) Y(n-1)203- Các chỉ số đo lường phát triển kinh tế.Tốc độ tăng trưởng kinh tế cao, ổn định.Sự thay đổi theo hướng tiến bộ trong cơ cấu kinh tế, xã hội và dân cư.Các chỉ số phản ánh sự cải thiện đời sống nhân dân trên các mặt: Thu nhập, giáo dục, y tế, văn hoá.Chỉ số tổng hợp được Liên hợp quốc sử dụng để đánh giá sự phát triển của một quốc gia là chỉ số phát triển con người (HDI: Human Development Index).HDI do 3 yếu tố chính cấu thành, bao gồm:GDP (GNP)/người, năm, có điều chỉnh theo chỉ số sức mua tiền tệ.Chỉ số về giáo dục: căn cứ vào tỷ lệ người lớn biết chữ.Chỉ số sức khoẻ: căn cứ vào tuổi thọ trung bình.HDI nhận giá trị từ 0 đến 1 (0 < HDI < 1). HDI càng gần tới 1 nói lên điều gì? HDI càng gân tới 0 nói lên điều gì?214- Mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển kinh tế.Tăng trưởng kinh tế với tốc độ cao và ổn định aà một nội dung cơ bản của phát triển kinh tế.Tăng trưởng kinh tế chỉ biến đổi lượng chứ chưa biến đổi về chất của nền kinh tế. Tăng trưởng kinh tế do đó chỉ là điều kiện cơ bản cần thiết của phát triển kinh tế. Vì không có sự lớn lên về lượng thì không có sự biến đổi về chất của nền kinh tế. Tuy nhiên tăng trưởng kinh tế mà không dẫn tới biến đổi về chất theo hướng tiến bộ thì chưa đủ để phát triển kinh tế. Phát triển kinh tế với khái niệm như trên có vai trò và tác động to lớn trong thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.221- Các nhân tố kinh tế.1.1- Các yếu tố đầu vào của quá trình sản xuấtNếu ta gọi các biến số đầu vào là xi, hàm số đầu ra là Y, sự tăng trưởng có mối quan hệ hàm số sau: Y = F(xi)Trong đó: (xi): là các yếu tố đầu vào của sản xuất. cụ thể là: Nguồn lực về vốn Nguồn lực lao động Nguồn lực tài nguyên thiên nhiên Nguồn lực khoa học - công nghệ.Ngoài 4 yếu tố cơ bản trên tăng trưởng và phát triển kinh tế còn chịu sự tác động của nhiều nhân tố khác như qui mô sản xuất, các hệ thống tổ chức kinh tế tối ưu, mối quan hệ tác động lẫn nhau giữa các ngành kinh tế, các thành phần kinh tế (cơ cấu kinh tế), các yếu tố thị trường (thị trường hàng hoá và dịch vụ, thị trường nguyên liệu, thị trường công nghệ, thị trường lao động, thị trường tài chính và tiền tệ...).III- Các nhân tố ảnh hưởng đến tăng trưởng và phát triển kinh tế231.2- Quan hệ cung - cầu và giá cân bằngTrong nền kinh tế thị trường, tổng sản lượng hàng hoá và dịch vụ (Y) do các yếu tố tổng cung (AS), tổng cầu (AD) quyết định tạo nên giá cả cân bằng (P*) và sản lượng cân bằng (Y*), (E là điểm cân bằng cung - cầu).Tăng trưởng kinh tế chỉ được thực hiện khi chủ thể quản lý biết sử dụng tối ưu mối quan hệ giữa cung và cầu, tạo ra sự tăng lên về sản lượng cân bằng liên tục từ năm này sang năm khác.CungYADASASCầuADY*PGiá cân bằngPPYYOOOP*E242- Các nhân tố phi kinh tế Các nhân tố phi kinh tế là các nhân tố thuộc các phân hệ khác như xã hội, chính trị, tâm linh... nhưng chúng có ảnh hưởng rất lớn đến tăng trưởng và phát triển kinh tế. Đặc điểm là: Rất khó lượng hoá. Thậm chí trong nhiều trường hợp không thể lượng hoá, tính toán hoặc so sánh được bằng các con số và giá trị cụ thể về sự ảnh hưởng của nó. Có sự tác động rất to lớn và phức tạp. Chúng ta có thể nêu ra một số nhân tố phi kinh tế cơ bản như sau:Thể chế chính trị và đường lối phát triển kinh tế - xã hội.Đặc điểm dân tộc.Đặc điểm tôn giáo.Đặc điểm văn hoá.251- Sự ổn định chính trị - xã hội.2- Đầu tư phát triển khoa học - công nghệ và giáo dục - đào tạo, đảm bảo khả năng ứng dụng công nghệ tiên tiến của thế giới.3- Tăng trưởng và phát triển phải trở thành mục tiêu phấn đấu của toàn xã hội.4- Không ngừng nâng cao trình độ dân trí và chất lượng nguồn nhân lực.IV- Các điều kiện đảm bảo cho sự tăng trưởng và phát triển kinh tế 261- Sự cần thiết khách quan phải phát huy vai trò của Nhà nước.2- Những việc Nhà nước cần làm để thúc đẩy tăng trưởng và phát triển kinh tế theo yêu cầu phát triển bền vững.2.1- Hoạch định chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của đất nước theo yêu cầu phát triển bền vững.2.2- Tạo môi trường và điều kiện cho các thành phần kinh tế phát huy những năng tiềm của chúng để đẩy nhanh tăng trưởng và phát triển kinh tế.2.3- Bảo đảm các dịch vụ công cộng và cơ sở hạ tầng cho sự tăng trưởng và phát triển kinh tế.2.4- Tác động tích cực, có hiệu quả vào việc phân bổ các nguồn lực cho tăng trưởng và phát triển.2.5- Thực hiện tốt việc gắn tăng trưởng kinh tế với đảm bảo công bằng xã hội trong quá trình phát triển theo yêu cầu phát triển bền vững.V- vai trò của nhà nước đối với tăng trưởng và phát triển kinh tế theo yêu cầu phát triển bền vững27