Giáo án môn Ngữ văn 11 tiết 5: Câu cá mùa thu (Thu điếu) - Nguyễn Khuyến

Tuaàn 2 	Soaïn :
Tieát 5 + 6 	Giaûng : 
 Ñoïc vaên : CAÂU CAÙ MUØA THU
(Thu ñieáu)
 - Nguyeãn Khuyeán -
A.MỤC TIÊU BÀI HỌC
 1.Kiến thức :
 - Cảm nhận được vẻ đẹp của cảnh thu điển hình cho mùa thu Việt Nam vùng đồng bằng Bắc Bộ và vẻ đẹp tâm hồn của thi nhân.
 - Vẻ đẻp của bức tranh mùa thu ở nông thôn đồng bằng Bắc Bộ, tình yêu thiên nhiên, đất nước và tâm trạng của tác giả.
 - Tài năng thơ Nôm với bút phát tả cảnh và nghệ thuật sử dụng từ ngữ của Nguyễn Khuyến.
 2.Kĩ năng:
 - Biết cách đọc hiểu bài thơ Đường luật.
 - Phân tích, bình giảng thơ.
 3.Thái độ: Biết trân trọng và yêu quý thơ của NK viết về mùa thu.
B. CHUẨN BỊ BÀI HỌC
- Giáo viên: SGK,SGV, Giáo án chuẩn kiến thức kĩ năng.
- Học sinh: Đọc bài, soạn bài đầy đủ ở nhà.
C.HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC
1.Ổn định lớp:
2. Kieåm tra baøi cuõ : Phaân tích dieãn bieán taâm traïng cuûa Hoà Xuaân Höông theå hieän qua baøi thô Töï tình ?
3. Baøi môùi:
Hoaït ñoäng cuûa GV - HS
Noäi dung caàn ñaït
 * HÑ 1: Höôùng daãn HS tìm hieåu phaàn Tieåu daãn (SGK/21).
 - HS ñoïc thaàm phaàn Tieåu daãn.
 - Döïa vaøo phaàn Tieåu daãn, trình baøy vaøi neùt cô baûn veà tieåu söû, söï nghieäp saùng taùc cuûa Nguyeãn Khuyeán ?
 - HS laøm vieäc caù nhaân, traû lôøi.
- GV choát yù.
- Xuaát xöù cuûa baøi thô ?
- GV goïi 1 HS ñoïc dieãn caûm baøi thô, ngaét nhòp 4/3, gioïng ñieäu nheï nhaøng, saâu laéng.
- GV nhaän xeùt caùch ñoïc.
- Baøi thô ñöôïc saùng taùc theo theå thô naøo ?
 " Theå thô thaát ngoân baùt cuù Ñöôøng luaät.
 - Boá cuïc thöôøng gaëp ?
- GV löu yù HS tìm hieåu baøi thô theo noäi dung caûm xuùc goàm 2 phaàn : caûnh thu, tình thu.
* HÑ 2 : Höôùng daãn tìm hieåu chi tieát vaên baûn.
- Ñieåm nhìn ñeå caûm nhaän caûnh thu cuûa taùc giaû coù gì ñaëc saéc ? 
 + Ñieåm nhìn xuaát phaùt töø ñaâu ? 
 + Thay ñoåi, vaän ñoäng nhö theá naøo ?
 - HS trao ñoåi, traû lôøi.
 - GV choát yù, lieân heä ñieåm nhìn ôû 2 baøi thô Thu vònh, Thu ñieáu.
- Böùc tranh thu ñöôïc mieâu taû vôùi nhöõng caûnh vaät gì ? Maøu saéc nhö theá naøo ?
HS trao ñoåi, traû lôøi.
GV choát yù.
- Caûnh thu coù nhöõng ñöôøng neùt, söï vaän ñoäng nhö theá naøo ?
- Khoâng gian muøa thu ñöôïc mieâu taû nhö theá naøo ?
HS thaûo luaän, ñaïi dieän traû lôøi.
GV choát yù.
 - Nhaän xeùt veà böùc tranh phong caûnh muøa thu ? Caûnh thu trong baøi ñaëc tröng chu vuøng naøo ?
- Taùc giaû coù thöïc söï chuù yù ñeán vieäc caâu caù nhö nhan ñeà baøi thô ñaët ra khoâng ? T/g chuù taâm vaøo vieäc gì ?
HS trao ñoåi, traû lôøi.
GV choát yù.
- Qua khoâng gian tónh laëng trong baøi thô ta thaáy taâm traïng taùc giaû nhö theá naøo ?
- Caûnh thu vaø khoâng gian nhö treân gôïi leân gôïi leân noãi nieàm gì cho taùc giaû ?
- Qua caûnh thu, tình thu ta caûm nhaän ñöôïc gì veà taâm hoàn nhaø thô ?
 - Nhaän xeùt vai neùt ngheä thuaät cuûa baøi thô?
-HS trao ñoåi, ñaïi dieän traû lôøi.
- GV chuaån kieán thöùc.
- Taùc giaû duøng ngheä thuaät gì ñeå theå hieän khoâng gian tónh laëng ?
-Caùch söû duïng ngoân ngöõ trong baøi ttheá naøo?
- Hs khái quát lại nội dung bài học trong phần ghi nhớ
 Khaùi quaùt giaù trò noäi dung vaø ngheä thuaät cuûa baøi thô ?
- HS laøm vieäc caù nhaân, traû lôøi.
GV hướng dẫn HS luyện tập.
- Gv ra câu hỏi kiểm tra, đánh giá.
- Gv gợi ý
+ Tác giả thân nhàn mà tâm không nhàn. 
+ Lo lắng cho vận mệnh của đất nước.
+ Trách bản thân không giúp ích gì cho đất nước.
 HS về nhà làm bài tập
I. Tìm hieåu chung.
1. Taùc giaû.
(SGK/ 21)
2. Taùc phaåm.
- Naèm trong chuøm ba baøi thô thu.
- Boá cuïc : 2 phần.
II. Ñoïc – Hieåu vaên baûn.
1Caûnh thu: 
- Ñieåm nhìn ñeå caûm nhaän caûnh thu : gaàn " cao, xa " gaàn.
- Khoâng khí muøa thu ñöôïc gôïi leân töø söï dòu nheï, thanh sô cuûa caûnh vaät.
- Saéc maøu thu: nöôùc trong veo, soùng bieác, trôøi xanh ngaét.
- Ñöôøng neùt thu uyeån chuyeån nheï nhaøng” hôi gôïn tí, kheõ ñöa veøo, maây lô löûng”.
- Khoâng gian tónh: vaéng ngöôøi, vaéng tieáng , tieáng caù ñôùp moài caøng taêng theâm söï yeân aéng, tónh mòch.
è Bốn câu đầu thể hiện sự rung cảm của một tâm hồn thi sĩ trước cảnh mùa đẹp, tĩnh lặng đặc trưng của vùng Bắc Bộ
2. Tình thu.
- Taùc giaû môû roäng taám loøng, söï chuù yù ñeå ñoùn nhaän caûnh thu.
- Taâm traïng thöïc söï yeân tónh, vaéng laëng, caûm nhaän tinh teá caûnh vaät.
- Câu thơ kết bài hiện lên hình ảnh của một ông lão câu cá trong không gian thu tĩnh lặng và u buồn trước thời thế.
 à Taâm hoàn gaén boù tha thieát vôùi thieân nhieân, ñaát nöôùc, taám loøng yeâu nöôùc thaàm kín maø saâu saéc.
3. Ngheä thuaät :
- Bút pháp thủy mặc đường thi và vẻ đẹp thi trung hữu họa của bức tranh phong cảnh
- Vận dụng tài tình nghệ thuật đối.
- Gieo vaàn eo : Khoâng gian vaéng laëng, thu nhoû daàn phuø hôïp taâm traïng.
- Ngoân ngöõ giaûn dò, trong saùng, dieãn ñaït tinh teá.
4. Ghi nhôù :( SGK/ 22)
III. Tổng hợp, đánh giá, khái quát.
1.Nội dung:
 Bức tranh thiên nhiên mang vẻ đẹp điển hình cho mùa thu làng cảnh Việt Nam. Cảnh đẹp nhưng buồn, phản ánh tình yêu thiên nhiên đất nước và tâm sự thời thế của tác giả.
2/ Nghệ thuật.
Từ ngữ, hình ảnh đậm đà chất dân tộc. Ngôn ngữ trong sáng, giản dị, có khả năng diễn đạt nhưng biểu hiện tinh tế cuả sự vật, nghệ thuật lấy động nói tĩnh.
IV.Luyeän taäp :
1. Kiểm tra,đánh giá.
- Vì sao bài thơ mùa thu đẹp như vậy mà chúng ta lại cảm nhận được nỗi u buồn, trầm lắng, suy tư của tác giả trong bài thơ? 
2. Baøi taäp :( 1, 2.SGK/2
4. Höôùng daãn töï hoïc :
a. Baøi cuõ :
- Hoïc thuoäc loøng, ñoïc dieãn caûm baøi thô.
- Naém veû ñeïp böùc tranh muøa thu; tình caûm, taâm traïng cuûa taùc giaû.
- Phaân tích caùi hay trong ngheä thuaät söû duïng töø ngöõ.
b. Baøi môùi : Phaân tích ñeà, laäp daøn yù baøi vaên nghò luaän.
- OÂn taäp kieán thöùc vaên nghò luaän ñaõ hoïc.
- Tìm hieåu caùc thao taùc trong phaân tích ñeà ?
- Laäp daøn yù theo trình töï nhö theá naøo ?
5.Hướng dẫn đọc thêm: Khóc Dương Khuê – Nguyễn Khuyến.
A.TÁC GIẢ
+ GV yêu cầu HS nhắc lại những nét chính về cuộc đời Nguyễn Khuyến.
+Nêu những nét chính về Dương Khuê?
Dương Khuê: đánh dấu trong SGK/31.
+ Gọi HS đọc văn bản. Chú ý giọng đọc để phù hợp với văn bản
+ Hoàn cảnh ra đời bài thơ “ Khóc Dương Khuê”?
+ Xác định bố cục bài thơ?
Bố cục: 3 phần.
 2 câu đầu: Tâm trạng ban đầu khi nghe tin bạn mất.
 24 câu tiếp: Những kỉ niệm đẹp của tình bạn.
 Phần còn lại: Tấm lòng thương xót, tha thiết của nhà thơ.
b/Tác phẩm :
* Hoàn cảnh ra đời : bài thơ “Khóc Dương Khuê”ra đời vào năm 1902, khi nghe tin bạn thân mất ( Dương Khuê), Nguyễn Khuyến đã sáng tác bài thơ này.
B.ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN.
1 Tâm trạng thái ban đầu của nhà thơ khi nghe tin bạn mất.
+ Hai câu đầu, theo em, tác giả đã dùng biện pháp nghệ thuật gì? từ ngữ cụ thể?
+ Tình cảm của NK đối với bạn như thế nào qua bài thơ ấy?
+ Nói giảm, nói tránh: “ Thôi đã thôi rồi”: nỗi đau đớn khi nghe tin bạn mất.
+ Lời thơ như một tiếng than nhẹ nhàng nhưng thắm thiết → tấm lòng chân thành đối với bạn.
- Những kỉ niệm đẹp của tình bạn chân thành thuỷ chung gắn bó:
+ Tác giả đã kể lại những kỉ niệm gì? Nhận xét về cách nhắc lại những kỉ niệm của tác giả? Những kỉ niệm được nhắc như thế cho thấy mối quan hệ giữa hai người như thế nào?
+ Kể lại những kỉ niệm của mình đối với bạn: chuyện lâu nhất là mấy chục năm, gần nhất cũng 3 năm, mọi chuyện cứ hiện rõ như mới vừa xảy ra → Tình bạn keo sơn, thắm thiết.
+ Em hiều như thế nào về cụm từ “ Biết thôi thôi là”?
+ Nhịp thơ biến động → tâm trạng xúc động.
 è Đó là nhữnh hồi ức đẹp, sâu lắng của một tình bạn chân thành, sâu sắc.
2. Tấm lòng thương xót, tha thiết của nhà thơ.(Nỗi hẫng hụt mất mát)
+ Nhận xét về cách miêu tả nỗi đau đớn, bàng hoàng hụt hẫng của tác giả khi mất bạn? Nhắc đến “ rượu không uống, thơ không làm, đàn không gảy” NK muốn nói điều gì?
Từ đó em đánh giá như thế nào về tình bạn giữa NK và DK?
+ “ Ai chắng mà đưa”: kết cấu trùng điệp, câu thơ như một lời trách bạn, thực chất đó là tiếng nói nức nở, đau xót đến ngẩn ngơ, hụt hẫng của tác giả → Tình bạn tri âm tri kỉ.
+ Nêu cách hiểu của em về nội dung hai câu thơ cuối?
+ “ Tuổi già chứa chan”: Nỗi đau ở bên trong khi mất đi người bạn già. Đó là nỗi đau triền miên bất tận.