Giáo án Ngữ văn 10 tiết 22, 23: Tấm Cám

Ngày soạn: 5/10/08
Tiết : 22. 
Bài dạy: Đọc văn 	 TẤM CÁM
I. MỤC TIÊU
- Kiến thức: Giúp học sinh nắm được ý nghĩa của những mâu thuẫn, xung đột và sự biến hóa của Tấm trong truyện. Nắm được giá trị nghệ thuật của truyện Tấm Cám.
- Kĩ năng: Nâng cao kĩ năng đọc hiểu, phân tích nhân vật qua mâu thuẫn, xung đột trong tác phẩm tự sự.
- Thái độ: Có niềm tin vào sự chiến thắng của cái thiện đối với các ác trong xã hội.
 II. CHUẨN BỊ
Thầy: Đọc tài liệu tham khảo, SGK, SGV, bài tập cho học sinh.
Trò: Đọc SGK, học bài cũ, soạn bài mới.
III. HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC
Ổn định tổ chức (1 phút): Kiểm tra sĩ số học sinh.
2. Kiểm tra bài cũ (4 phút): Phân tích hình tượng nhân vật Ra –ma và lời thanh minh của Xi-ta trong đoạn trích Ra-ma buộc tội?
TIẾN TRÌNH TIẾT DẠY
TL
Hoạt động của thầy
Hoạt động của trò
Mục tiêu cần đạt
15
Hoaït ñoäng 1: Höôùng daãn ñoïc – hieåu khái quát.
GV: Goïi HS ñoïc tieåu daãn SGK, sau đó yêu cầu HS nhắc lại khái niệm truyện cổ tích.
GV: Döïa vaøo phaàn tieåu daãn SGK em haõy phaân loaïi truyeän coå tích? 
GV: Em haõy neâu ñaëc tröng cuûa truyeän coå tích thaàn kì?
 GV: Höôùng daãn hoïc sinh ñoïc vaø keå toùm taét vaên baûn.
HS: Nhaéc laïi khaùi nieäm veà truyeän coå tích.
HS: Döïa vaøo SGK, phaân loaïi truyeän coå tích.
HS: Döïa vaøo tieåu daãn SGK neâu ñaëc tröng cuûa theå loaïi truyeän coå tích thaàn kì.
HS: Ñoïc dieãn caûm vaên baûn, sau ñoù keå toùm taét caâu chuyeän.
I. Ñoïc – hieåu khaùi quaùt.
1) Khaùi nieäm.
 Truyện cổ tích là tác phẩm tự sự dân gian mà cốt truyện và hình tượng được hư cấu có chủ định, kể về số phận con người bình thường trong xã hội, thể hiện tinh thần nhân đạo và lạc quan của nhân dân lao động.
2. Phân loại truyện cổ tích : 
- Truyện cổ tích loài vật.
- Truyện cổ tích thần kì.
- Truyện cổ tích sinh hoạt.
 Truyện Tấm Cám thuộc loại truyện cổ tích thần kì.
3) Đặc trưng của truyện cổ tích thần kì.
- Có sự tham gia của những yếu tố thần kì.
- Kết cấu phổ biến: Nhân vật chính thường là những con người bất hạnh (mồ côi, nghèo khổ), trải qua hoạn nạn, cuối cùng được hưởng hạnh phúc, thỏa nguyện ước mơ. 
- Mâu thuẫn, xung đột gia đình, xã hội thể hiện đấu tranh giữa Thiện – Ác, Tốt – Xấu. Đề cao cái thiện chiến thắng cái ác nêu cao đạo đức để giáo dục con người, thể hiện ước mơ của nhân dân về công bằng xã hội, về hạnh phúc tràn đầy tinh thần lạc quan.
4) Đọc – kể tóm tắt.
65
Hoaït ñoäng 2: Höôùng daãn ñoïc – hieåu chi tieát.
GV: Ñònh höôùng ñeå HS phaân tích? 
GV: Keát caáu phoå bieán cuûa theå loaïi truyeän coå tích thaàn kì laø kieåu keát thuùc coù haäu: “thieän aùc ñaùo ñaàu xung höõu baùo”. Ñoù cuõng chính laø quaù trình ñi tìm haïnh phuùc cuûa nhaân vaät chính trong truyeän.
GV: Döïa vaøo vaên baûn, em haõy nhaän xeùt veà thaân phaän cuûa Taám – nhaân vaät chính trong truyeän?
GV: Cho hoïc sinh thaûo luaän nhoùm, sau ñoù moãi nhoùm seõ cöû ñaïi dieän trình baøy keát quaû.
Nhóm 1: Con đường đi tìm hạnh phúc của Tấm trải qua những chặng nào? Sự việc chính của mỗi chặng?
Nhóm 2: Hành động của mẹ con Cám trong mỗi chặng?
Nhóm 3: Thái độ và sự phản kháng của Tấm trong từng chặng?
Nhóm 4: Bản chất của những mâu thuẫn – xung đột giữa Tấm và mẹ con Cám? Cách giải quyết mâu thuẫn?
GV: Haõy neâu yù nghóa quaù trình bieán hoùa cuûa Taám? 
GV: Baøi hoïc vaø öôùc mô cuûa nhaân daân lao ñoäng göûi gaém qua truyeän?
GV: Em haõy nhaän xeùt haønh ñoäng traû thuø cuûa Taám ñoái vôùi meï con Caùm ôû cuoái truyeän? Taïi sao taùc gaûi daân gian laïi xaây döïng haønh ñoäng naøy? Lieân heä vôùi truyeän Thaïch Sanh ñeå laøm roõ ñieàu naøy?
HS: Döïa vaøo ñaëc tröng cuûa truyeän coå tích thaàn kì nhaän xeùt caùch keát thuùc cuûa truyeän Taám Caùm.
HS: Thaûo luaän, traû lôøi: Tấm mang một thân phận bất hạnh, đầy tủi nhục.
HS: Hoïc sinh tieán haønh thaûo luaän theo nhoùm.
HS:Thảo luận, trả lời: Quá trình biến hóa của Tấm thể hiện sức sống mãnh liệt của nhân vật, đồng thời thể hiện ước mơ cái thiện sẽ chiến thắng cái ác.
HS: Suy nghĩ trả lời.
HS: Suy nghó vaø traû lôøi theo yù mình, mieãn laø lí giaûi hôïp lí.
II. Đọc – hiểu chi tiết.
1) Thân phận và con đường đi tìm hạnh phúc của Tấm.
a) Thân phận của Tấm.
- Tấm ở với dì ghẻ là mẹ của Cám.
- Mồ côi mẹ từ hồi còn bé, sau mấy năm thì mồ côi cha.
- Bị dì ghẻ hành hạ, phân biệt đối xử.
=> Tấm mang một thân phận bất hạnh, đầy tủi nhục.
b) Con đường đi tìm hạnh phúc của Tấm.
Những sự việc chính
Hành động của mẹ con Cám
Thái độ - sự phản kháng của Tấm
Chiếc yếm đỏ
Lừa gạt, cướp lấy giỏ tép.
Khóc 
Chịu đựng, nhường nhịn
Ý thức được thân phận
- Chim vàng anh
- Cây xoan đào
- Quả thị,..
=> Từ sự bị động yếu đuối, Tấm đã có những phản kháng mạnh mẽ và quyết liệt.
Con cá bống
Lén lút giết chết con bống.
Lễ hội
Trắng trợn trộn thóc với gạo.
Tấm hóa thân
Tìm cách tiêu diệt Tấm đến cùng.
=> Sự tàn ác của mẹ con Cám ngày càng tăng đồng thời với giá trị vật chất và tinh thần.
Triết lí dân gian
Gieo gió gặt bão.
Ở hiền gặp lành.
* Bản chất của mâu thuẫn:
- Mâu thuẫn gia đình: Mẹ ghẻ - con chồng.
- Mâu thuẫn xã hội: Thiện – ác.
* Cách giải quyết mâu thuẫn:
- Tấm mất yếm đào: Bụt cho cá bống.
- Tấm mất cá bống: Bụt cho hi vọng.
- Tấm không được đi hội: Bụt cho đàn chim sẻ xuống giúp.
- Tấm chết: Hóa thành chim vàng anh, cây xoan đào, quả thị,...
=> Con đường đi tìm hạnh phúc của nhân vật thiện trong truyện cổ tích là phải giải quyết mâu thuẫn, mà cách giải quyết phổ biến nhất là sử dụng yếu tố kì ảo.
2) Bài học và ước mơ của nhân dân lao động.
a) Bài học:
- Phải tự mình bảo vệ hạnh phúc của mình.
- Không tìm hạnh phúc ở cõi nào khác mà tìm ngay ở cõi đời này.
b) Ước mơ:
- Ước mơ được đổi đời của những người lao động nghèo khổ.
- Ước mơ về sự công bằng trong xã hội.
3) Hành động trả thù của Tấm.
- Đây là hành động phù hợp với diễn biến tâm lí của Tấm sau những gì mà mẹ con Cám đã gây ra cho Tấm. Không còn cách trả thù nào ngoài hành động trả thù mà dân gian đã xây dựng.
- Mẹ con Cám đáng bị trừng trị như vậy.
5
Hoaït ñoäng 3: Höôùng daãn toång keát.
GV: Yeâu caàu HS döïa vaøo phaàn ghi nhôù SGK ñeå toång keát.
HS: Toång keát.
III. Toång keát:
 - Nội dung: Từ mâu thuẫn –xung đột trong gia đình giữa Tấm và mẹ con Cám, truyện đã khái quát lên thành mâu thuẫn giữa cái thiện và cái ác trong xã hội.
- Nghệ thuật: Cốt truyện li kì, hấp dẫn, lôi cuốn người đọc, có sự tham gia của yếu tố thần kì, khắc họa hình tượng nhân vật Tấm: Từ yếu đuối, thụ động đến kiên quyết đấu tranh giành lại cuộc sống và hạnh phúc cho mình.
- Củng cố, dặn dò (1 phút): Nắm được thể loại truyện cổ tích, nắm được cuộc đấu tranh giữa Tấm và mẹ con Cám là cuộc đấu tranh giữa thiện và ác.Nhận biết được ước mơ của nhân dân qua những yếu tố kì ảo và cách kết thúc có hậu.
- Bài tập về nhà: Đọc và soạn trước bài: Miêu tả và biểu cảm trong bài văn tự sự.
IV. RÚT KINH NGHIỆM