Giáo án Ngữ văn Lớp 12 học kì II - Trường THPT Diễn Châu

iÕp nhËn v¨n häc
a.Môc ®Ých yªu cÇu:
- HiÓu ®­îc nh÷ng gi¸ trÞ c¬ b¶n cña v¨n häc.
- N¾m v÷ng nh÷ng nÐt b¶n chÊt cña ho¹t ®éng tiÕp nhËn v¨n häc.
B.tiÕn tr×nh bµi d¹y:
1. KiÓm tra bµi cò: KiÓm tra viÖc chuÈn bi bµi cña HS
2. Bµi míi.	
Ho¹t ®éng cña thÇy vµ trß
Néi dung cÇn ®¹t
ThÕ nµo lµ gi¸ trÞ v¨n häc? V¨n häc cã nh÷ng gi¸ trÞ c¬ b¶n nµo?
Gäi HS ®äc môc 1 (phÇn I- SGK). 
GV nªu yªu cÇu: 
H·y nªu v¾n t¾t c¬ së xuÊt hiÖn vµ néi dung cña gi¸ trÞ nhËn thøc vµ cho vÝ dô.
- HS ®äc- hiÓu, tãm t¾t thµnh nh÷ng ý chÝnh. Nªu vÝ dô cho tõng néi dung gi¸ trÞ nhËn thøc.
- GV nhËn xÐt vµ nhÊn m¹nh nh÷ng ý c¬ b¶n.
Gäi HS ®äc môc 2 (phÇn I- SGK). 
GV nªu yªu cÇu: 
 H·y nªu v¾n t¾t c¬ së xuÊt hiÖn vµ néi dung cña gi¸ trÞ gi¸o dôc vµ cho vÝ dô.
- HS ®äc- hiÓu, tãm t¾t thµnh nh÷ng ý chÝnh. Nªu vÝ dô cho tõng néi dung gi¸ trÞ gi¸o dôc.
- GV nhËn xÐt vµ nhÊn m¹nh nh÷ng ý c¬ b¶n.
Gäi HS ®äc môc 3 (phÇn I- SGK). 
GV nªu yªu cÇu: 
 H·y nªu v¾n t¾t c¬ së xuÊt hiÖn vµ néi dung cña gi¸ trÞ thÈm mÜ vµ cho vÝ dô.
- HS ®äc- hiÓu, tãm t¾t thµnh nh÷ng ý chÝnh. Nªu vÝ dô cho tõng néi dung gi¸ trÞ thÈm mÜ.
- GV nhËn xÐt vµ nhÊn m¹nh nh÷ng ý c¬ b¶n.
 Ba gi¸ trÞ cña v¨n häc cã mèi quan hÖ víi nhau nh­ thÕ nµo? V× sao?
- HS b»ng n¨ng lùc k¸i qu¸t, liªn t­ëng, suy nghÜ c¸ nh©n vµ tr×nh bµy.
- GV nhËn xÐt vµ nhÊn m¹nh mèi quan hÖ cña 3 gi¸ trÞ
Gäi HS ®äc môc 1 vµ 2 (phÇn II- SGK). 
GV nªu c©u hái:
 TiÕp nhËn v¨n häc lµ g×? Ph©n tÝch c¸c tÝnh chÊt trong tiÕp nhËn v¨n häc. 
- HS ®äc- hiÓu, tãm t¾t thµnh nh÷ng ý chÝnh- nªu kh¸i niÖm, ph©n tÝch tÝnh chÊt- cã vÝ dô. 
- GV nhËn xÐt vµ nhÊn m¹nh nh÷ng ý c¬ b¶n.
Gäi HS ®äc môc 3 (phÇn II- SGK). 
GV nªu c©u hái:
Cã mÊy cÊp ®é tiÕp nhËn v¨n häc? Lµm thÕ nµo ®Ó tiÕp nhËn v¨n häc cã hiÖu qu¶ thùc sù? 
- HS ®äc- hiÓu, tãm t¾t thµnh nh÷ng ý chÝnh (cã vÝ dô). 
- GV nhËn xÐt vµ nhÊn m¹nh nh÷ng ý c¬ b¶n.
Bµi tËp 1: Cã ng­êi cho gi¸ trÞ cao quý nhÊt cña v¨n ch¬ng lµ nu«i d­ìng ®êi sèng t©m hån con ng­êi, hay nãi nh­ Th¹ch Lam lµ "lµm cho lßng ng­êi ®­îc trong s¹ch vµ phong phó h¬n". Nãi nh­ vËy cã ®óng kh«ng? V× sao?
Bµi tËp 2: Ph©n tÝch mét t¸c phÈm v¨n häc cô thÓ (tù chän) ®Ó lµm s¸ng tá c¸c gi¸ trÞ (hoÆc c¸c cÊp ®é) trong tiÕp nhËn v¨n häc.
Bµi tËp 3: ThÕ nµo lµ c¶m vµ hiÓu trong tiÕp nhËn v¨n häc
I. Gi¸ trÞ v¨n häc
1. Kh¸i qu¸t chung
+ Gi¸ trÞ v¨n häc lµ s¶n phÈm kÕt tinh tõ qu¸ tr×nh v¨n häc, ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu kh¸c nhau cña cuéc sèng con ng­êi, t¸c ®éng s©u s¾c tíi con ng­êi vµ cuéc sèng.
+ Nh÷ng gi¸ trÞ c¬ b¶n:
- Gi¸ trÞ nhËn thøc.
- Gi¸ trÞ gi¸o dôc.
- Gi¸ trÞ thÈm mÜ.
2. Gi¸ trÞ nhËn thøc
+ C¬ së: 
- T¸c phÈm v¨n häc lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh nhµ v¨n kh¸m ph¸, lÝ gi¶i hiÖn thùc ®êi sèng råi chuyÓn hãa nh÷ng hiÓu biÕt ®ã vµo néi dung t¸c phÈm. B¹n ®äc ®Õn víi t¸c phÈm sÏ ®­îc ®¸p øng nhu cÇu nhËn thøc.
- Mçi ng­êi chØ sèng trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh, ë nh÷ng kh«ng gian nhÊt ®Þnh víi nh÷ng mèi quan hÖ nhÊt ®Þnh. V¨n häc cã kh¶ n¨ng ph¸ vì giíi h¹n tån t¹i trong thêi gian, kh«ng gian thùc tÕ cña mçi c¸ nh©n, ®em l¹i kh¶ n¨ng sèng cuéc sèng cña nhiÒu ng­êi, nhiÒu thêi, nhiÒu n¬i.
- Gi¸ trÞ nhËn thøc lµ kh¶ n¨ng cña v¨n häc cã thÓ ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña con ng­êi muèn hiÓu biÕt cuéc sèng vµ chÝnh b¶n th©n, tõ ®ã t¸c ®éng vµo cuéc sèng mét c¸ch cã hiÖu qu¶.
+ Néi dung:
- Qu¸ tr×nh nhËn thøc cuéc sèng cña v¨n häc: nhËn thøc nhiÒu mÆt cuéc sèng víi nh÷ng thêi gian, kh«ng gian kh¸c nhau (qu¸ khø, hiÖn t¹i, t­¬ng lai, c¸c vïng ®Êt, c¸c d©n téc, phong tôc, tËp qu¸n,). VÝ dô (). 
- Qu¸ tr×nh tù nhËn thøc cña v¨n häc: ng­êi ®äc hiÓu ®­îc b¶n chÊt cña con ng­êi nãi chung (môc ®Ých tån t¹i, t­ t­ëng, kh¸t väng, søc m¹nh, cña con ng­êi), tõ ®ã mµ hiÓu chÝnh b¶n th©n m×nh. VÝ dô ().
3. Gi¸ trÞ gi¸o dôc
+ C¬ së:
- Con ng­êi kh«ng chØ cã nhu cÇu hiÓu biÕt mµ cßn cã nhu cÇu h­íng thiÖn, khao kh¸t cuéc sèng tèt lµnh, chan hßa t×nh yªu th­¬ng.
- Nhµ v¨n lu«n béc lé t­ t­ëng- t×nh c¶m, nhËn xÐt, ®¸nh gi¸,  cña m×nh trong t¸c phÈm. §iÒu ®ã t¸c ®éng lín vµ cã kh¶ n¨ng gi¸o dôc ng­êi ®äc.
- Gi¸ trÞ nhËn thøc lu«n lµ tiÒn ®Ò cña gi¸ trÞ gi¸o dôc. Gi¸ trÞ gi¸o dôc lµm s©u s¾c thªm gi¸ trÞ nhËn thøc.
+ Néi dung:
- V¨n häc ®em ®Õn cho con ng­êi nh÷ng bµi häc quý gi¸ vÒ lÏ sèng. VÝ dô ().
- V¨n häc h×nh thµnh trong con ng­êi mét lÝ t­ëng tiÕn bé, gióp hä cã th¸i ®é vµ quan ®iÓm ®óng ®¾n vÒ cuéc sèng. VÝ dô ().
- V¨n häc gióp con ng­êi biÕt yªu ghÐt ®óng ®¾n, lµm cho t©m hån con ng­êi trë nªn lµnh m¹nh, trong s¸ng, cao th­îng h¬n. VÝ dô ().
- V¨n häc n©ng ®ì cho nh©n c¸ch con ng­êi ph¸t triÓn, gióp cho hä biÕt ph©n biÖt ph¶i- tr¸i, tèt- xÊu, ®óng- sai, cã quan hÖ tèt ®Ñp vµ biÕt g¾n bã cuéc sèng cña c¸ nh©n m×nh víi cuéc sèng cña mäi ng­êi. VÝ dô ().
+ §Æc tr­ng gi¸o dôc cña v¨n häc lµ tõ con ®­êng c¶m xóc tíi nhËn thøc, tù gi¸o dôc (kh¸c víi ph¸p luËt, ®¹o ®øc,). V¨n häc c¶m hãa con ng­êi b»ng h×nh t­îng, b»ng c¸i thËt, c¸i ®óng, c¸i ®Ñp nªn nã gi¸o dôc mét c¸ch tù gi¸c, thÊm s©u, l©u bÒn. V¨n häc kh«ng chØ gãp phÇn hoµn thiÖn b¶n th©n con ng­êi mµ cßn h­íng con ng­êi tíi nh÷ng hµnh ®éng cô thÓ, thiÕt thùc, v× mét cuéc ®êi ngµy cµng tèt ®Ñp h¬n. VÝ dô ().
4. Gi¸ trÞ thÈm mÜ
+ C¬ së: 
- Con ng­êi lu«n cã nhu cÇu c¶m thô, th­ëng thøc c¸i ®Ñp.
- ThÕ giíi hiÖn thùc ®· cã s½n vÎ ®Ñp nh­ng kh«ng ph¶i ai còng cã thÓ nhËn biÕt vµ c¶m thô. Nhµ v¨n, b»ng n¨ng lùc cña m×nh ®· ®­a c¸i ®Ñp vµo t¸c phÈm mét c¸ch nghÖ thuËt, gióp ngêi ®äc võa c¶m nhËn ®­îc c¸i ®Ñp cuéc ®êi võa c¶m nhËn ®­îc c¸i ®Ñp cña chÝnh t¸c phÈm.
- Gi¸ trÞ thÈm mÜ lµ kh¶ n¨ng cña v¨n häc cã thÓ ®em ®Õn cho con ng­êi nh÷ng rung ®éng tr­íc c¸i ®Ñp (c¸i ®Ñp cuéc sèng vµ c¸i ®Ñp cña chÝnh t¸c phÈm).
+ Néi dung:
- V¨n häc ®em ®Õn cho con ng­êi nh÷ng vÎ ®Ñp mu«n h×nh, mu«n vÎ cña cuéc ®êi (thiªn nhiªn, ®Êt n­íc, con ng­êi, cuéc ®êi, lÞch sö,). VÝ dô ().
- V¨n häc ®i s©u miªu t¶ vÎ ®Ñp con ng­êi (ngo¹i h×nh, néi t©m, t­ t­ëng- t×nh c¶m, nh÷ng hµnh ®éng, lêi nãi, ). VÝ dô ().
- V¨n häc cã thÓ ph¸t hiÖn ra vÎ ®Ñp cña nh÷ng sù vËt rÊt nhá bÐ, b×nh th­êng vµ c¶ vÎ ®Ñp ®å sé, k× vÜ. VÝ dô ().
- H×nh thøc ®Ñp cña t¸c phÈm (kÕt cÊu, ng«n ng÷,) còng chÝnh lµ mét néi dung quan träng cña gi¸ trÞ thÈm mÜ. VÝ dô ().
5. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c gi¸ trÞ v¨n häc
 + Ba gi¸ trÞ cã mèi quan hÖ mËt thiÕt, kh«ng t¸ch rêi, cïng t¸c ®éng ®Õn ng­êi ®äc (kh¸i niÖm ch©n- thiÖn- mÜ cña cha «ng).
 + Gi¸ trÞ nhËn thøc lu«n lµ tiÒn ®Ò cña gi¸ trÞ gi¸o dôc. Gi¸ trÞ gi¸o dôc lµm s©u s¾c thªm gi¸ trÞ nhËn thøc. Gi¸ trÞ thÈm mÜ khiÕn cho gi¸ trÞ nhËn thøc vµ gi¸ trÞ gi¸o dôc ®­îc ph¸t huy. Kh«ng cã nhËn thøc ®óng ®¾n th× v¨n häc kh«ng thÓ gi¸o dôc ®­îc con ng­êi v× nhËn thøc kh«ng chØ ®Ó nhËn thøc mµ nhËn thøc lµ ®Ó hµnh ®éng. Tuy nhiªn, gi¸ trÞ nhËn thøc vµ gi¸ trÞ gi¸o dôc chØ cã thÓ ph¸t huy mét c¸ch tÝch cùc nhÊt, cã hiÖu qu¶ cao nhÊt khi g¾n víi gi¸ trÞ thÈm mÜ- gi¸ trÞ t¹o nªn ®Æc tr­ng cña v¨n häc.
II. TiÕp nhËn v¨n häc
1. TiÕp nhËn trong ®êi sèng v¨n häc
TiÕp nhËn v¨n häc lµ qu¸ tr×nh ng­êi ®äc hßa m×nh vµo t¸c phÈm, rung ®éng víi nã, ®¾m ch×m trong thÕ giíi nghÖ thuËt ®­îc dùng lªn b»ng ng«n tõ, l¾ng tai nghe tiÕng nãi cña t¸c gi¶, th­ëng thøc c¸i hay, c¸i ®Ñp, tµi nghÖ cña ng­êi nghÖ sÜ s¸ng t¹o. B»ng trÝ t­ëng t­îng, kinh nghiÖm sèng, vèn v¨n hãa vµ b»ng c¶ t©m hån m×nh, ng­êi ®äc kh¸m ph¸ ý nghÜa tõng cña c©u ch÷, c¶m nhËn søc sèng cña tõng h×nh ¶nh, h×nh t­îng, nh©n vËt, lµm cho t¸c phÈm tõ mét v¨n b¶n kh« khan biÕn thµnh mét thÕ giíi sèng ®éng, ®Çy søc cuèn hót.
TiÕp nhËn v¨n häc lµ ho¹t ®éng tÝch cùc cña c¶m gi¸c, t©m trÝ ng­êi ®äc nh»m biÕn v¨n b¶n thµnh thÕ giíi nghÖ thuËt trong t©m trÝ m×nh.
+ Ph©n biÖt tiÕp nhËn vµ ®äc: tiÕp nhËn réng h¬n ®äc v× tiÕp nhËn cã thÓ b»ng truyÒn miÖng hoÆc b»ng kªnh thÝnh gi¸c (nghe).
2. TÝnh chÊt tiÕp nhËn v¨n häc
TiÕp nhËn v¨n häc thùc chÊt lµ mét qu¸ tr×nh giao tiÕp (t¸c gi¶ vµ ng­êi tiÕp nhËn, ng­êi nãi vµ ng­êi nghe, ng­êi viÕt vµ ng­êi ®äc, ng­êi bµy tá vµ ng­êi chia sÎ, c¶m th«ng). V× vËy, gÆp gì, ®ång ®iÖu hoµn toµn lµ ®iÒu khã. §iÒu nµy thÓ hiÖn ë 2 tÝnh chÊt c¬ b¶n sau:
+ TÝnh chÊt c¸ thÓ hãa, tÝnh chñ ®éng, tÝch cùc cña ng­êi tiÕp nhËn. C¸c yÕu tè thuéc vÒ c¸ nh©n cã vai trß quan träng: n¨ng lùc, thÞ hiÕu, së thÝch, løa tuæi, tr×nh ®é häc vÊn, kinh nghiÖm sèng,TÝnh khuynh h­íng trong t­ t­ëng, t×nh c¶m, trong thÞ hiÕu thÈm mÜ lµm cho sù tiÕp nhËn mang ®Ëm nÐt c¸ nh©n. ChÝnh sù chñ ®éng, tÝch cùc cña ng­êi tiÕp nhËn ®· lµm t¨ng thªm søc sèng cho t¸c phÈm. VÝ dô ().
+ TÝnh ®a d¹ng, kh«ng thèng nhÊt: c¶m thô, ®¸nh gi¸ cña c«ng chóng vÒ mét t¸c phÈm rÊt kh¸c nhau, thËm chÝ cïng mét ng­êi ë nhiÒu thêi ®iÓm cã nhiÒu kh¸c nhau trong c¶m thô, ®¸nh gi¸. Nguyªn nh©n ë c¶ t¸c phÈm (néi dung phong phó, h×nh t­îng phøc t¹p, ng«n tõ ®a nghÜa,) vµ ng­êi tiÕp nhËn (tuæi t¸c, kinh nghiÖm, häc vÊn, t©m tr¹ng,). VÝ dô ().
3. C¸c cÊp ®é tiÕp nhËn v¨n häc
a) Cã 3 cÊp ®é tiÕp nhËn v¨n häc:
+ CÊp ®é thø nhÊt: c¶m thô chØ tËp trung vµo néi dung cô thÓ, néi dung trùc tiÕp cña t¸c phÈm. §©y lµ c¸ch tiÕp nhËn ®¬n gi¶n nh­ng kh¸ phæ biÕn.
+ CÊp ®é thø hai: c¶m thô qua néi dung trùc tiÕp ®Ó thÊy ®­îc néi dung t­ t­ëng cña t¸c phÈm.
+ CÊp ®é thø ba: c¶m thô chó ý ®Õn c¶ néi dung vµ h×nh thøc ®Ó thÊy ®­îc c¶ gi¸ trÞ t­ t­ëng vµ gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm.
b) §Ó tiÕp nhËn v¨n häc cã hiÖu qu¶ thùc sù, ng­êi tiÕp nhËn cÇn:
+ N©ng cao tr×nh ®é.
+ TÝch lòy kinh nghiÖm.
+ Tr©n träng t¸c phÈm, t×m c¸ch hiÓu t¸c phÈm mét c¸ch kh¸ch quan, toµn vÑn.
+ TiÕp nhËn mét c¸ch chñ ®éng, tÝch cùc, s¸ng t¹o, h­íng tíi c¸i hay, c¸i ®Ñp, c¸i ®óng.
 + Kh«ng nªn suy diÔn tïy tiÖn.
III. LuyÖn tËp
Bµi tËp 1:
+ §©y chØ lµ c¸ch nãi ®Ó nhÊn m¹nh gi¸ trÞ gi¸o dôc cña v¨n ch­¬ng, kh«ng cã ý xem nhÑ c¸c gi¸ trÞ kh¸c.
+ CÇn ®Æt gi¸ trÞ gi¸o dôc trong mèi quan hÖ kh«ng thÓ t¸ch rêi víi c¸c gi¸ trÞ kh¸c.
Bµi tËp 2: 
Tham kh¶o c¸c vÝ dô trong SGK vµ trong bµi gi¶ng 
Bµi tËp 3:
§©y lµ c¸ch nãi kh¸c vÒ c¸c cÊp ®é kh¸c nhau trong tiÕp nhËn v¨n häc: c¶m lµ cÊp ®é tiÕp nhËn c¶m tÝnh, hiÓu lµ cÊp ®é tiÕp nhËn lÝ tÝnh.