Một số vấn đề mới trong hướng nghiệp

MỘT SỐ VẤN ĐỀ MỚI TRONG HƯỚNG NGHIỆP Mối liên hệ giữa hình thức tổ chức lao động và hướng nghiệp Các giai đoạn	1. 1890-1920	- TCLĐ: Hệ thống lao động mang tính chuyên nghiệp	- HN: Câu hỏi đặt ra: Tôi sẽ phải làm nghề nào?Nhà TV tìm con đường cho người đến với nghề; thẩm định, đánh giá năng lực và đưa ra lời khuyên chọn nghề; đánh giá năng lực có sẵn bằng test. Học thuyết mang tính cặp đôi ( Tg Holland - những năm 60 )	- Con người phải có kiến thức rõ ràng về bản thân ( hứng thú, năng lực)	- Con người phải hiểu về thế giới nghề nghiệp	T×m sù t­¬ng thÝch gi÷a 2 yÕu tè nµy : cÆp ®«i Holland quan niệm con người phải chọn môi trường làm việc sao cho đặc điểm nhân cách của mình được phát huy một cách tốt nhất. Hạn chế: Đặc điểm nhân cách con người và đặc điểm yêu cầu của nghề là cố định, không có sự phát triển. Holland miªu t¶ con ng­êi theo 6 kiểu nh©n c¸ch:	1. R ( Realiste ) – thùc tÕ: ThÝch mäi viÖc râ rµng, thÝch ho¹t ®éng tay ch©n, thÝch ho¹t ®éng, ®i l¹i	2. I ( Investigateur ) : thÝch kh¸m ph¸, ®iÒu tra, ph©n tÝch mäi viÖc	3. A (Artiste)- nghÖ sÜ : nh¹y c¶m, dÔ xóc ®éng, hành ®ộng theo c¶m tÝnh	4. S (Social)- xã hội : thÝch liªn hÖ, trao ®æi , thÝch gióp ®ì ng­êi kh¸c	5. E (Emtreprenan)- ®Çu t­ : thÝch lµm kinh tÕ, t×m kiÕm quyÒn lùc, lµm nh÷ng ®iÒu m×nh muèn.	6. C (Conventonnel)- tho¶ thuËn, tho¶ hiÖp. Lµm viÖc nghiªm tóc, chØn chu R C I E A S	 §Ó ®èi chiÕu, cã danh s¸ch c¸c nghÒ t­¬ng øng (tõ 1-10 nghÒ ­a thÝch) → T×m ra ®Æc ®iÓm nh©n c¸ch phï hîp víi nghÒ.	2. 1920-1950TCL§: M« h×nh cña Taylor: d©y chuyÒn sản xuất : c«ng viÖc chØ lµ 1 thao t¸c, kh«ng nãi lªn ®­îc n¨ng lùc, phÈm chÊt cña con ng­êi.HN: lµm thÕ nµo ®Ó thÝch nghi , hoµ nhËp víi 1 nhãm nµo ®ã. Xây dựng nh÷ng bé c«ng cô ®Ó thÝch nghi; test vÒ høng thó, gi¸ trÞ ( tÝnh h­íng ngo¹i, uy tÝn, së thÝch) cña con ng­êi.	3. 1950-1980 (HÖ thèng mang tÝnh kÜ thuËt) TCL§: SX ph¸t triÓn- tù ®éng ho¸.Thay ®æi vÞ trÝ lao ®éng cña con ng­êi. N¨ng lùc rÊt khã m« t¶: n¨ng lùc giao tiÕp.HN: Con ng­êi cã n¨ng lùc bÈm sinh nh­ng còng cã n¨ng lùc tiÒm n¨ng. 	- Con ng­êi ph¶i häc tËp, ®µo t¹o suèt ®êi 	( Fomation tout au long de lavie).	- HN phải hç trî, ®¸nh gi¸ n¨ng lùc c¸ nh©n: kh¶ n¨ng ®· cã vµ tiÒm n¨ng; tiến hành tæng kÕt n¨ng lùc, kü n¨ng cña ng­êi lao ®éng. ( Pháp: ANPE – CIO – CIBC)Häc thuyÕt cña SuperQuan t©m ®Õn nghÒ nghiÖp suèt cuéc ®êi. Miªu t¶ tõng giai ®o¹n cuéc ®êi vµ nhiÖm vô trong tõng giai ®o¹n ®ã: s¬ ®å cÇu vång. ë mçi giai ®o¹n, nhµ TV ®¸nh gi¸ sù tr­ëng thµnh mang tÝnh nghÒ nghiÖp. Nhµ TV ®Þnh vÞ con ng­êi trong s¬ ®å vµ x¸c ®Þnh ®­îc bèi c¶nh XH cña con ng­êi. X§ con ng­êi ë ®©u trong tiÕn tr×nh SN ®Ó gióp ng­êi ®ã b»ng c¸ch ®­a ra m« h×nh phï hîp víi c¸ nh©n.	4. 1980 ®Õn nayXH: Bèi c¶nh toµn cÇu ho¸, c«ng nghÖ tin häc	Sù kh«ng æn ®Þnh trong nghÒ nghiÖp, con ng­êi ®èi diÖn víi t­¬ng lai kh«ng ch¾c ch¾nHN: Lµm thÕ nµo ®Ó gióp con ng­êi ®èi mÆt vµ gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n trong nghÒ nghiÖp, gióp hä dÞch chuyÓn mét c¸ch tèt nhÊt?	Häc thuyÕt vÒ sù dÞch chuyÓn (Schlossber): Gióp c¸ nh©n ®­¬ng ®Çu víi nh÷ng thay ®æi b»ng viÖc ph©n tÝch c¸c t×nh huèngC«ng cô cña nhµ TV lµ b¶ng tham vÊn. Nhµ TV kh«ng ®­a ra lêi khuyªn cô thÓ mµ gióp c¸ nh©n thÝch øng víi hoµn c¶nh míi, h×nh thµnh l¹i niÒm tin...SEP- niềm tin vào khả năng của bản thân Theo Bandura, SEP (sentiment d’efficacité personnelle - cảm nhận về những gì con người có thể làm được) là niềm tin (mang tính chất chủ quan) thuộc lĩnh vực tự đánh giá của mỗi người về khả năng của mình. Niềm tin liên quan đến từng mảng công việc, thuộc một lĩnh vực cụ thể SEP là yếu tố quan trọng để quá trình tư duy, hoạt động xảy ra nhanh. SEP là cốt lõi, đóng vai trò tích cực.SEP cho phép con người có thể đầu tư được nhiều công sức cho công việc, có lòng quyết tâm và sự kiên trì để vượt qua khó khăn. Niềm tin là cơ sở để ta cố gắng, điều kiện tốt để thành công song không quyết định được hoàn toàn Làm thế nào đánh giá được SEP: Xác định tình huống, nhiệm vụ cụ thể Xác định được những khó khăn của công việc đó→đánh giá được sức mạnh của niềm tin Biên soạn bộ câu hỏi để đánh giá Những yếu tố hình thành SEP: Kinh nghiệm: đây là điều kiện quan trọng nhất. 	Đó là việc đã làm và thành công→nâng cao cấp độ về SEP (khẳng định). Quan sát : học bằng cách quan sát để phát triển SEP. Có quan sát quá trình và quan sát kết quả Sự thuyết phục mang tính xã hội	Là những hành vi, thái độ của người khác ảnh hưởng đến SEP.	Hiệu ứng liên quan đến thể chất và tinh thần (thể trạng/cảm xúc) 	Nhà TV có thể tác động vào 4 yếu tố hình thành SEP bằng cách yêu cầu học sinh có những thực nghiệm của bản thân Vấn đề tham vấn trong hướng nghiệp Tuy còn là vấn đề gây tranh luận song xu hướng chung hiện nay trong hướng nghiệp là tham vấn (conseilling). Các nghiên cứu gần đây tr×nh bµy luËn ®iÓm dÇn xãa bá ranh giíi gi÷a tham vấn cá nhân, tham vấn sự nghiệp và tâm lý trị liệu. 	Thế nào là tham vấn? Môc ®Ých cña tham vấn (Heppner và Fretz): 	“ Hç trî c¸ nh©n gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò vµ ®èi mÆt víi nh÷ng khã kh¨n cña cuéc sèng hay nãi mét c¸ch kh¸c, gióp c¸ nh©n thay ®æi”.C¸c lÜnh vùc can thiÖp cña tham vấn (Hill): - “ch÷a trÞ”: hç trî gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò, ra quyÕt ®Þnh.- “phßng ngõa”: dù ®o¸n, phßng ngõa, phßng tr­íc c¸c khã kh¨n trong t­¬ng lai.- “ gi¸o dôc vµ ph¸t triÓn”: kh¸m ph¸ vµ ph¸t triÓn tiÒm n¨ng.C¸c ®Æc ®iÓm chÝnh cña tham vấn (Hill-1993) : 1. TËp trung vµo nh÷ng ng­êi b×nh th­êng h¬n lµ nh÷ng ng­êi bÞ rèi nhiÔu nÆng.	2. Chó träng ®Õn kh¶ n¨ng, ph­¬ng tiÖn t¹o nªn thµnh c«ng, ®iÓm m¹nh, c¸c mÆt tÝch cùc cña tr¹ng th¸i t©m thÇn c¸ nh©n, bÊt kÓ vÊn ®Ò ®ang hiÖn diÖn cña hä.	3. NhÊn m¹nh ®Õn c¸c can thiÖp t­¬ng ®èi ng¾n.	4. Chó ý ®Õn sù t­¬ng t¸c gi÷a c¸ nh©n - m«i tr­êng (kh«ng tËp trung th¸i qu¸ vµo bªn nµo).	5. NhÊn m¹nh ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn trong lÜnh vùc gi¸o dôc vµ ®Þnh h­íng c¸ nh©n.Điểm khác biệt giữa tư vấn và tham vấn:	Tư vấn: cho lời khuyên; tham vấn: không cho lời khuyên.Lưu ý: 	- Tư vấn hay tham vấn đều xuất phát từ nhu cầu của học sinh /thân chủ.	- Tùy từng trường hợp, từng tình huống cụ thể mà có thể tiến hành tư vấn hay tham vấn cho phù hợp.Một số quan điểm về hướng nghiệp hiện nayHiÖn nay, nÒn kinh tÕ tri thøc ®ßi hái nguån nh©n lùc cã chÊt l­îng cao, cã thÓ thÝch øng víi nhiÒu lo¹i h×nh nghÒ nghiÖp. Gi¸o dôc nghÒ nghiÖp ph¶i chó träng n©ng cao chÊt l­îng nguån nh©n lùc, nh©n lùc ph¶i ®a n¨ng§Ó ®µo t¹o g¾n víi thÞ tr­êng lao ®éng, ph¶i cã ®Þnh h­íng vÒ sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh nghÒ trong x· héi. Nhµ n­íc ph¶i x©y dùng hÖ thèng th«ng tin vÒ h­íng ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh nghÒ, dù b¸o vÒ nguån nh©n lùc vµ thÞ tr­êng lao ®éng. 	Trong x· héi ph¸t triÓn, c«ng t¸c h­íng nghiÖp còng cÇn cã nh÷ng ®æi míi. Cần thay ®æi nh÷ng ®Þnh h­íng gi¸ trÞ nghÒ nghiÖp (b¶o ®¶m kÕt hîp hµi hoµ gi÷a lîi Ých, nhu cÇu c¸ nh©n vµ x· héi; c©n b»ng c¸c gi¸ trÞ, lîi Ých vËt chÊt vµ gi¸ trÞ tinh thÇn) H­íng nghiÖp hiện nay lµ h­íng ®Õn thÕ giíi viÖc lµm, kh«ng chỉ h­íng ®Õn một nghÒ mµ h­íng ®Õn mét nhãm nghÒ vµ réng h¬n Con ng­êi ph¶i linh ho¹t, ®a d¹ng, cã kh¶ n¨ng thÝch øng caotrong thÕ giíi nghÒ nghiÖp ®Ó cã thÓ dÔ dµng chuyÓn nghÒ. V× vËy, con ng­êi ph¶i häc tËp, ®µo t¹o suèt ®êi. Do n¨ng lùc tiÕp tôc ®­îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp nên t­ vÊn h­íng nghiÖp kh«ng chØ ®¸nh gi¸ n¨ng lùc s½n cã mµ ph¶i hç trî, ®¸nh gi¸ n¨ng lùc c¸ nh©n ở khía cạnh tiÒm n¨ng.TVHN cần tiÕn hµnh tæng kÕt n¨ng lùc, kü n¨ng cña ng­êi lao ®éng. Hiện nay, t­ vÊn h­íng nghiÖp ph¶i gióp con ng­êi ®èi mÆt vµ gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n trong nghÒ nghiÖp, gióp hä dÞch chuyÓn mét c¸ch tèt nhÊt. T­ vÊn h­íng nghiÖp kh«ng chØ chó ý ®Õn sù phï hîp, thÝch øng nghÒ nghiÖp mµ cÇn quan t©m h¬n ®Õn sù say mª, høng thó, kh¸m ph¸ thÕ giíi nghÒ nghiÖp. “Trong môi trường việc làm thay đổi ngày càng nhanh chóng, chỉ dẫn (guidance) và tư vấn (counselling) giáo dục và nghề nghiệp (vocational) là hết sức quan trọng và phải là một bộ phận cấu thành của tất cả các chương trình GDNN bởi nó góp phần nâng cao tính tương thích và hiệu quả của đào tạo. Hoạt động tư vấn nghề nghiệp cần phải hiểu và đánh giá đúng các năng lực của học viên và người được đào tạo, và phải giúp họ khám phá các lựa chọn nghề nghiệp. Sự tích hợp các môn học về nghề nghiệp vào chương trình giáo dục phổ thông phải được đi kèm bởi các chỉ dẫn giúp khuyến khích học sinh có được thái độ tích cực đối với công việc. Chỉ dẫn và tư vấn nghề nghiệp phải xác định việc phát triển nghề nghiệp là một quá trình mang tính hệ thống trong đó các cá nhân hình thành và phát triển ý thức nghề nghiệp, khả năng có việc làm và sự trưởng thành. Chỉ dẫn và tư vấn nghề nghiệp phải theo sát các yêu cầu của thị trường lao động và giúp đỡ học sinh xây dựng và phát triển các kế hoạch nghề nghiệp sao cho phù hợp nhất với bản thân “ (Theo v¨n kiÖn Héi nghÞ thÕ giíi vÒ Gi¸o dôc nghÒ nghiÖp-UNESCO-1999) Trong tr­êng phæ th«ng, t­ vÊn h­íng häc cho häc sinh cũng là một phần quan trọng của công tác hướng nghiệp (Pháp: định hướng học đường). Ở Việt Nam hiện nay, cÇn më réng c«ng t¸c h­íng nghiÖp sang c¸c tr­êng §H, C§, TCCN vµ c¸c ®èi t­îng ngoµi x· héi. Xin trân trọng cảm ơn!