Nuôi rắn hổ mang

Cường (2009) 
 Ảnh: Hoàng Táo (2009) Ảnh: Xuân Chường(2007) 
- Kích thước chuồng nuôi (0,5-1m x 0,5-1m x 1m), có thể nuôi một con rắn sinh sản hay 1 con rắn thịt từ 3-4 tháng tuổi cho tới lúc bán thịt, thường là 5-6 tháng, hiệu quả kinh tế cao. ( báo nông nghiệp, 2006)
- Chuồng nuôi rắn là một hộp vuông, mỗi bề chừng 40 cm, phía trên là nắp chuồng bằng lưới sắt. Giữa các chuồng có cửa thông nhau để khi cần có thể mở cửa đuổi rắn qua chuồng khác để vệ sinh. Rắn trưởng thành thì một con một chuồng, với rắn con thì 20 con một chuồng.( Phạm Thành Diệu, 2009 )
Chuồng nên xây thành từng tầng để tăng diện tích nuôi, mỗi chuồng cao (sâu) 25 - 30cm, rộng 30 - 45cm (tuỳ loại rắn), dài 50 - 60cm; mỗi tầng đổ một lớp bê - tông 2cm, giúp khung chuồng chắc chắn, rắn không chui ra được. Các chuồng được ngăn với nhau bằng lớp gạch trát xi măng.
Nền chuồng nên phủ một lớp cát sạch, nhỏ và khô, trên xếp lớp gạch mộc khô (loại chưa nung qua lửa) với khoảng cách 1,5-2cm, chừa lại khoảng 1/5 diện tích chuồng ngoài cửa cho ăn để rắn thải chất cặn bã. Cửa chuồng được ghép bằng những thanh gỗ dày 1,5 - 2cm, rộng 2cm, có then cài chắc chắn.( Bùi Lê Bảo Hoàng, 2008 )
3. Phối giống:
- Cách phân biệt rắn đực, rắn cái:
Việc phân biệt một con rắn đực với một con rắn cái thật không đơn giản vì chúng có hình dạng và màu sắc gần giống nhau, mặt khác chúng lại có cơ quan sinh sản nằm bên trong cơ thể nên rất khó phân biệt. Thường rắn đực có đuôi dài hơn và phần đầu của đuôi (nơi tiếp giáp với hậu môn) hơi phình ra, trong khi ở con cái thì hơi thắt lại. Kích thước và trọng lượng của rắn đực cũng thường nhỏ hơn rắn cái
 + Rắn đực: Thân thon dài, có 2 cựa dài ở hai bên hậu môn lộ ra ngoài. Vẩy quanh hậu môn nhỏ xếp sít nhau, ấn mạnh tay vào hai bên huyệt thấy cơ quan giao cấu lộ ra.
 + Rắn cái: Thân to mập, cựa hai bên hậu môn ngắn, nằm ẩn sâu bên trong. Vẩy quanh hậu môn to, xếp không sít nhau, không thấy có cơ quan giao cấu. 
 -Phối giống:
Thông thường rắn sống đơn độc, chỉ đến mùa sinh sản rắn đực và rắn cái mới tìm đến nhau. Rắn động dục và sinh sản theo mùa, thường từ tháng 3-8 âm lịch, rắn nuôi nhốt có thể muộn hơn Khi động dục, rắn cái, bò tới bò lui tìm chỗ trống chui ra (tìm đực), đồng thời tiết ra chất dịch có mùi đặc trưng để báo hiệu và quyến rũ rắn đực Đây là thời điểm phối giống thích hợp nhất.
Trước mùa phối giống 1 tháng cần chú ý cho rắn sinh sản ăn no, đủ dinh dưỡng để phối giống và tạo trứng.
Khi chuẩn bị đẻ, con cái bò đi bò lại trong chuồng, tìm chỗ trũng, có rơm, cỏ khô để đẻ. Có thể làm ổ đẻ cho rắn bằng bao xác rắn đựng trấu cài đặt vào một góc chuồng, nơi yên tĩnh, tránh gió lùa
 Ảnh: Việt Anh (2008) Ảnh: Ngọc Lê (2008)
Trong điều kiện chăn nuôi, ấp trứng nhân tạo, cần kiểm tra trứng vài lần, nếu thấy các quả trứng to đều, trắng, khô ráo, vỏ láng bóng là trứng tốt; những quả quá to hay quá nhỏ, vỏ xỉn vàng là trứng hỏng phải loại bỏ. Tổ chức ấp trứng nhân tạo đạt được kết quả tốt hơn.
( báo nông nghiệp, 2006)
Trung bình một con rắn đẻ khoảng 20 trứng thậm chí nhiều hơn, sau khi rắn đẻ mình lấy trứng rồi ấp khoảng 55 ngày trứng nở nếu nhiệt độ đảm bảo 30 độ.(Nguyễn Mạnh Hoạch, 2008)
4. Nuôi dưỡng và chăm sóc:
Khoảng 60-80 ngày sau trứng nở. Rắn con dài khoảng 30cm đã có khả năng bạnh cổ.
Rắn con sau khi nở có thể tự sống 3-5 ngày bằng khối noãn hoàng tích ở trong bụng. Sau thời gian này, bụng rắn con xẹp lại, da nhăn nheo và lột xác đầu tiên.
 Ảnh: Thái Bình (2006) Ảnh: Hoàng Nam (2007)
Thức ăn của rắn non chủ yếu là ếch, nhái, cá, tép, sâu bọ, côn trùng Cứ 3-5 ngày lại cho rắn con ăn một lần. Số lượng thức ăn tăng dần theo tuổi
Thức ăn của rắn trưởng thành chủ yếu là chuột, cóc, ếch, nhái... Ngoài ra, chúng còn ăn trứng bọ cánh cứng, bướm và các côn trùng khác như sâu, giun, dế
Rắn có tập tính ăn mồi cử động, muốn rắn ăn mồi không cử động thì phải tập hay dùng que đung đưa mồi thì rắn mới ăn. Rắn bắt mồi bằng cách đớp, ngoạm Răng cong vào trong và nhờ cấu tạo của xương hàm mở rộng nên có thể nuốt được những con mồi lớn
Khẩu phần thức ăn: Rắn dưới 6 tháng tuổi, định lượng thức ăn bằng 30% trọng lượng cơ thể/tháng, chia làm 7-10 lần; rắn trên 6 tháng đến 1 năm tuổi, định lượng thức ăn 
bằng 20% trọng lượng cơ thể/tháng, chia làm 5-6 lần; rắn trên 1 năm tuổi, định lượng thức ăn bằng 10% trọng lượng cơ thể/tháng, chia làm 2-4 lần.
Nước uống: Tốt nhất nên cung cấp đầy đủ nước sạch và mát cho rắn uống và tắm tự do.
Trong mỗi chuồng nuôi rắn nên để một máng nước sạch và mát cho rắn uống hoặc tắm (nhất là giai đoạn lột da), đồng thời tăng thêm độ ẩm khi thời tiết hanh khô, vì nếu hanh khô quá rắn chậm lớn và da bị hỏng.
 Ảnh: Anh Tú (2006) Ảnh: Sơn Hải (2008)
Thường ngày phải dọn sạch phân trong chuồng, số phân hàng ngày thải ra không nhiều, phân khô, ít gây mùi thối.
Định kỳ, 5-7 ngày vệ sinh chuồng trại một lần, lau chùi sạch sẽ những chất thải cho khỏi hôi hám, ruồi nhặng không bu bám đem theo mầm bệnh. Trời nắng nóng thì phun nước tắm rửa cho rắn, trời lạnh và ẩm không cần tắm, chỉ vệ sinh khô, mùa đông cần che chắn xung quanh chuồng cho rắn. Tránh mùi lạ cho rắn Khi vào chuồng rắn phải luôn đề phòng rắn tấn công
Rắn đực, rắn cái phải nuôi riêng để tiện theo dõi, quản lý, chăm sóc nuôi dưỡng
Quá trình sinh trưởng, phát triển phải trải qua những lần lột da. Sự lột da không diễn ra theo một chu kỳ nhất định. Rắn lột da nhằm rũ bỏ lớp da cũ, già cỗi, chật chội, tạo điều kiện cho tế bào mới phát triển tốt hơn. Sắp lột da, rắn không ăn mồi, tính trở nên hung dữ, da chuyển dần sang màu trắng, thích ở chỗ ẩm ướt và yên tĩnh. Lớp da mới mang màu sắc đẹp, mềm bóng, sau 2-3 tuần da rắn trở lại bình thường.
Sau khi lột da nếu được cung cấp thức ăn đầy đủ, chăm sóc nuôi dưỡng tốt, tốc độ tăng trưởng của rắn có thể tăng nhanh hơn 2-3 lần. ( Báo nông nghiệp, 2006)
Sau khi nuôi 5-7 tháng, nếu chăm sóc tốt, rắn có thể đạt trọng lượng 2,5-4kg
Tuổi thành thục sinh dục của rắn hổ mang thường trên hai năm. (Theo tài liệu của Trung tâm Khuyến nông – Khuyến ngư Quốc gia)
5.Lấy nọc rắn:
 Ảnh: Thanh Tâm (2008)
Nọc rắn thường được dùng để chế tạo huyết thanh kháng nọc, chữa cho những người bị rắn cắn.
Nọc rắn còn được dùng chế các thuốc giảm đau, chống viêm trong thấp khớp, đau cơ, đau dây thần kinh... dưới dạng tiêm hay thuốc mỡ.
Loại nọc độc làm đông máu được ứng dụng chế tạo thuốc cầm máu, chống chảy máu nội tạng.
Từ nọc độc của rắn hổ mang, các nhà khoa học đã trích ra một chất có tên là contortrastin, có khả năng khống chế tế bào ung thư, làm chậm sự lan truyền của các khối u.
Tại trại người ta nuôi rắn bằng sữa để lấy nọc, thường cứ hai tuần một lần, mỗi lần thu được chừng 0,6-0,8 cc, khi thấy tuyến nọc ngay phía sau mắt của chúng “sưng” lên. Khi mới tiết ra, nọc là chất lỏng rất nhớt, trong suốt, nhưng khô, sẽ kết tinh thành những tinh thể hơi vàng. ( Báo nông nghiệp, 2006)
IV. Bệnh tật:
Rắn là động vật hoang dã mới được thuần hóa, sức đề kháng cao, ít dịch bệnh, có khả năng thích ứng với điều kiện nuôi dưỡng.
Sau mỗi lứa nuôi, cần loại bỏ cát, gạch mộc cũ, phun thuốc sát trùng toàn bộ chuồng nuôi.
Nếu rắn bị tiêu chảy, phân lỏng màu trắng hoặc lẫn máu, có thể cho ăn thức ăn trộn với thuốc trừ bệnh tiêu chảy (loại thuốc dùng cho gia cầm). (Bùi Lê Bảo Hoàng, 2008)
Tuy nhiên, phòng bệnh tổng hợp là biện pháp phòng bệnh tốt nhất cho rắn: Chăm sóc nuôi dưỡng tốt, ăn uống sạch sẽ, thức ăn đảm bảo thành phần và giá trị dinh dưỡng, chuồng trại luôn sạch sẽ, không lầy lội, không nóng quá, lạnh quá, không có mùi lạ, tránh ruồi nhặng và các loài côn trùng khác gây hại cho rắn. Đặc biệt, khi môi trường sống thay đổi phải chăm sóc nuôi dưỡng thật chu đáo để phòng và chống stress gây hại cho rắn. ( Báo nông nghiệp, 2006)
V. Kết luận:
-Trước đây, nhiều người dân đi bắt rắn hoang dã để bán, không những vi phạm luật, mà hiệu quả kinh tế cũng thấp, đồng thời lại gây nên nạn chuột phá hại mùa màng trên diện rộng. Nhưng, nay nghề nuôi rắn đã làm cho nhiều hộ chuyển sang bắt chuột để bán, làm giảm đáng kể nạn “giặc chuột”.
-Hiện nay, thịt rắn đang là món “đặc sản” được các nhà hàng, quán nhậu tiêu thụ rất mạnh. Rắn hổ mang, giá bán khoảng 200 -300 000 đ/kg, có khi hơn, nhất là khi chế biến thành món ăn có thể bán với giá cao hơn nhiều. Chế biến cũng đơn giản: bỏ đầu, vảy, ruột là được. Thịt rắn hổ mang trắng, thơm, ngon và bổ dưỡng
- Mật rắn hổ mang pha rượu uống có tác dụng bổ khỏe và tinh thần sảng khoái, hay dùng để xoa bóp các vết thương tụ máu, nơi có các khớp bị sưng đau tác dụng tương đương mật gấu. 
- Huyết rắn pha với rượu uống có tác dụng bổ khỏe, tinh thần sảng khoái và chữa các bệnh chóng mặt, hoa mắt 
- Nọc độc của rắn dùng làm thuốc tê, thuốc chữa đau các khớp xương, tê thấp 
- Rắn hổ mang cùng với rắn cạp nong, rắn ráo ngâm rượu, thành rượu tam xà chữa bệnh tê thấp và viêm đau khớp xương Ngoài ra, rắn sống còn là mặt hàng xuất khẩu có giá trị kinh tế cao. 
-Da rắn còn được sử dung trong công nghiêp đẻ sản xuất:giày da, túi xách
-Nuôi rắn phục vụ tham quan du lịch là ngành có nhiều triển vọng phát triển.
-Nuôi rắn có thu nhập cao trong khi việc chăm sóc lại rất đơn giản, bởi rắn là loài rất ít khi bị bệnh, thức ăn của rắn đơn giản, dẽ tìm. Hơn nữa, rắn chỉ ăn 2 lần trong 1 tuần, mỗi vụ nuôi rắn thịt chỉ kéo dài 5 đến 6 tháng (thường từ tháng 5-11) nên không tốn nhiều thời gian.
Tóm lại: Nuôi và bảo tồn rắn; đặc biệt là rắn hổ mang, sẽ giúp cho mọi người làm giàu ngay trên mảnh đất quê hương.
TÀI KIỆU THAM KHẢO
1. Lê Nguyên Ngật, 2007. Đời sống các loài lưỡng cư và bò sát,phần họ rắn hổ, tr122. NXB Giáo Dục.
2.Nguyễn Văn Sáng, Hồ Thu Cúc, Nguyễn Quảng Trường, Nghuyễn Vũ Khôi, 2005. Nhận dạng một số loài bò sát – ếch nháy ở Việt Nam, phần rắn, tr54. NXB Nông Nghiệp.
3.  01-12-2006. Báo Nông Nghiệp.
4.ộ nông nghiêp và phát triển nông thôn.
5. 
6. 
7. 
8. Báo kinh tế nông thôn, www.kinhtenongthon.com.vn/Story/khoahoccn/khuyenngu/2008/8/13041.html