Tài liệu tập huấn PTD

 gia của người 
dân và nhóm PTD có thể xác định nhiều giải pháp cho CLB áp 
dụng hay thí nghiệm. Tuy nhiên, không phải những giải pháp 
nào cũng được thực hiện cùng một lúc, bởi vì có nhiều sự giới 
hạn về tài chánh, lao động, các nguồn tài nguyên khác nên cần 
phải được xếp hạng ưu tiên chúng. Xếp hạng ưu tiên cần dựa trên 
tiêu chí của địa phương cũng như những tiêu chí bên ngoài (có 
tác động trực tiếp đến cộng đồng). 
NHỮNG VẬT LIỆU CẦN THIẾT 
Giấy khổ lớn 
Viết Marker 
Hạt giống, kẹo hoặc hạt sỏi 
CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH 
1. Liệt kê những giải pháp khả thi (những chọn lựa) (xem phần 
tìm kiếm các giải pháp khả thi - bước 2). Những giải pháp 
(chọn lựa) không thỏa mãn yêu cầu của dự án và/hoặc 
MARD/NAEC1 nên loại bỏ ra khỏi danh sách này. 
2. Bây giờ, các thành viên CLB cần xác định những tiêu chí họ 
muốn sử dụng đánh giá sự chọn lựa. Những tiêu chí này có 
1 MARD/NAEC: Bộ Nông Nghiệp & Phát Triển Nông Thôn/ Trung Tâm Khuyến Nông 
Quốc Gia 
MDAEP - DỰ ÁN KHUYẾN NÔNG ðBSCL TÀI LIỆU TẬP HUẤN PTD 112
thể xác định thông qua đánh giá tuyệt đối, cách so sánh cặp, 
xếp hạng các chọn lựa. 
3. Người điều hành giúp những thành viên vẽ ma trận trên 
giấy khổ lớn. Tất cả những chọn lựa được liệt kê theo chiều 
trục ngang của ma trận. Tất cả những tiêu chí được liệt kê 
theo chiều trục thẳng đứng. Hạt giống, biểu tượng, hình vẽ, 
tranh, v.v... có thể được dùng minh hoạ cho những chọn lựa 
(giải pháp) và tiêu chí. 
4. Giấy vẽ ma trận đặt trên nền nhà. Yêu cầu các thành viên 
tham dự ngồi vòng quanh nó thành hình bán nguyệt. Tờ giấy 
nên đặt chổ dễ quan sát và những thành viên có thể thấy 
được. 
5. Người điều hành bảo đảm mọi thành viên hiểu rõ những 
tiêu chí. Lưu ý là những tiêu chí nên được giải thích theo 
cách mà những giải pháp này đem lại tốt sẽ cho điểm cao 
nhất. Ví dụ: các tiêu chí như “lao động” hoặc “chi phí sản 
xuất” nên đọc là “ yêu cầu lao động không cao” và “chi phí 
sản xuất thấp”. 
6. Người điều hành trình bày lần lượt từng tiêu chí. Người điều 
hành yêu cầu một trong những nông dân để tiến hành. Nông 
dân nên suy xét những giải pháp (lựa chọn) nào rất tốt, 
những lựa chọn nào tốt, trung bình, và kém. Nông dân có 
thể sử dụng đá sỏi, hạt giống vv.. để cho điểm mỗi lựa chọn. 
 Rất tốt = 3 hạt 
 Tốt = 2 hạt 
 Trung bình = 1 hạt 
 Kém = 0 hạt 
 Người điều hành nên yêu cầu nông dân giải thích tại sao họ 
đặt 3, 2, 1 hoặc không hạt nào cho các lựa chọn. 
MDAEP - DỰ ÁN KHUYẾN NÔNG ðBSCL TÀI LIỆU TẬP HUẤN PTD 113
7. Người điều hành nên yêu cầu những thành viên khác xem 
họ có đồng ý với cách đánh giá của đồng sự không. Thường 
sự bàn luận sẽ diễn ra. Một vài nông dân muốn cho hai viên 
đá sỏi, người khác chỉ cho một, v.v. Người điều hành nên cố 
gắng tìm ra 
nguyên nhân tại 
sao. Đôi khi sự 
khác nhau do sự 
hiểu lầm tiêu chí 
hoặc nông dân 
chưa quen với một 
vài lựa chọn. 
Trong trường hợp 
này, những nông 
dân này có thể 
giúp nông dân 
khác để hiểu các 
tiêu chí hay các giải pháp. Người điều hành cũng sẽ phải 
giúp họ. Giữa những nông dân cũng có thể cho điểm khác 
bởi vì nhận thức và kinh nghiệm khác nhau. Ví dụ, nông 
dân khá giả có thể cho rằng giá mua bò sữa khá thấp, trong 
khi nông dân nghèo cho rằng giá cao. Cả hai đều đúng. 
Trong trường hợp này, không yêu cầu sự nhất quán. Điểm số 
khác nhau có thể được phản ảnh trên ma trận. Tuy nhiên, 
người điều hành và nông dân nên cố gắng hiểu tại sao 
những nông dân khác nhau cho điểm số khác nhau. 
8. Bước 6 và 7 được lặp lại cho tất cả tiêu chí. Người điều hành 
phải bảo đảm rằng mọi thành viên tham gia tích cực vào bài 
tập. Bạn nên nắm bắt các quan điểm của tất cả thành viên 
tham dự, đặc biệt những người ít thế lực. 
Hình 8. Nông dân tham gia xếp hạng ma trận lựa 
chọn cây trồng ưu tiên 
MDAEP - DỰ ÁN KHUYẾN NÔNG ðBSCL TÀI LIỆU TẬP HUẤN PTD 114
9. Khi cho điểm đã hoàn thành, người điều hành trình bày ma 
trận cho CLB. Theo từng tiêu chí một, người điều hành trình 
bày những điểm số của mỗi chọn lựa và tóm tắt các lý do tại 
sao. Trong bước này, các thành viên trong CLB nên phản hồi 
các điểm cho. Họ có thể điều chỉnh. 
10. Cuối cùng, người điều hành yêu cầu các thành viên CLB xác 
định những lựa chọn (giải pháp) nào họ muốn để thử 
nghiệm và tại sao. Các thành viên tham dự nên sử dụng 
những thông tin trong ma trận để đánh giá sự lựa chọn của 
họ. Một lần nữa, không đòi hỏi sự nhất quán. Miễn là có một 
số lượng hợp lý nông dân quan tâm, giải pháp đó có thể 
được thử nghiệm. CLB có thể thử nghiệm các giải pháp khác 
nhau. 
11. Cách cho điểm bằng hạt có thể thay thế bằng những dấu 
chấm. CLB có thể treo giấy vẽ biểu đồ ma trận trên tường 
nhà của CLB họ để tham khảo trong tương lai. Người điều 
hành sao chép 1 bản trên giấy rời. Bạn cũng cần viết lại các 
ghi chú về những lý do ẩn chứa trong các điểm số. 
NHỮNG ƯU ĐIỂM 

 Chất lượng mỗi giải pháp có thể thấy được ở ma trận. Điều 
nầy làm cho sự thảo luận dễ dàng hơn. 

 Bài tập giúp nông dân hiểu rõ những lý do khác, những mong 
muốn, quan tâm, v.v... tốt hơn. Nó cũng giúp người điều hành 
có một bức tranh tốt về các lý do, những mong muốn, quan 
tâm của mỗi thành viên. 

 Ma trận có thể làm cho CLB có động lực tốt để lựa chọn giải 
pháp để thử nghiệm. 

 Ma trận này có thể sử dụng cho tham khảo khi đánh giá 
những thí nghiệm ở giai đoạn sau của tiến trình PTD. 
MDAEP - DỰ ÁN KHUYẾN NÔNG ðBSCL TÀI LIỆU TẬP HUẤN PTD 115
NHỮNG NHƯỢC ĐIỂM 

 Yêu cầu cao về kỹ năng điều hành đối với người điều hành. 
Tuy nhiên, kỹ năng của họ sẽ được cải thiện sau một vài lần 
thực hành. 
Hộp 22. Những yêu cầu về kỹ năng & thái độ 
o Suy nghĩ mở. Những quan điểm của nông dân có thể khác 
với bạn. Những quan điểm khác nhau cũng sẽ có giữa các 
nông dân, 
o Thể hiện sự quan tâm, 
o Thể hiện sự tôn trọng, 
o Sử dụng ngôn ngữ dễ hiểu, 
o Sử dụng những câu hỏi mở, 
o Sử dụng những câu hỏi rõ ràng, 
o Yêu cầu nhiều câu hỏi đào sâu ! 
o Không nên ngắt lời, 
o Chú ý ngôn ngữ cơ thể của các thành viên, 
o Tránh lấn át! 
o Thoải mái, và giới hạn thời gian!. 
MDAEP - DỰ ÁN KHUYẾN NÔNG ðBSCL TÀI LIỆU TẬP HUẤN PTD 116
XẾP HẠNG GIÀU - NGHÈO 
(Wealthy Ranking) 
GIỚI THIỆU 
Tình trạng kinh tế của một cộng đồng hay các thành viên trong 
một CLB hoàn toàn khác nhau. Sự khác biệt về tình trạng kinh tế 
hay mức độ giàu nghèo trong CLB có thể phản ảnh sự khó khăn, 
nhu cầu và ước muốn khác nhau giữa những thành viên trong 
CLB. 
Quan điểm về mức độ giàu nghèo ở vùng này cũng sẽ khác với 
vùng khác, nông dân sử dụng tiêu chí riêng của họ. Do vậy, xếp 
hạng giàu nghèo nên sử dụng tiêu chí riêng của nông dân. 
LÝ DO XẾP HẠNG 

 Để xác định các tiêu chí xác định tình trạng giàu nghèo được 
sử dụng bởi chính nông dân, 

 Để xác định vị trí kinh tế - xã hội tương đối của mỗi nông hộ 
trong CLB, 

 Để xác định các thành viên nghèo trong CLB cho các ưu tiên 
và nghiên cứu khác. 
MDAEP - DỰ ÁN KHUYẾN NÔNG ðBSCL TÀI LIỆU TẬP HUẤN PTD 117
CÁC BƯỚC 
1. Làm một danh sách tất cả các nông hộ trong CLB. Cho 1 số 
đối với mỗi hộ. Viết tên và số của mỗi hộ trên 1 thẻ (card) 
riêng. 
2. Yêu cầu CBKN xã, hoặc người am hiểu xác định ba (3) người 
nghèo và một (1) người khá giàu trong số các thành viên CLB. 
Bốn (4) thành viên đại diện này sẽ được yêu cầu để tham gia 
trong bài tập nầy. Họ sẽ làm công việc như người phân loại. 
3. Đưa các thẻ này cho người phân loại. Yêu cầu họ phân loại 
các thẻ thành nhiều nhóm như họ muốn (ví dụ: rất giàu, giàu, 
khá, nghèo, rất nghèo). Họ nên sử dụng tiêu chí riêng của họ. 
Nếu 2 hộ có điều kiện kinh tế (giàu nghèo) giống nhau, nên 
đặt họ cùng một nhóm. 
4. Sau khi phân loại xong, hỏi họ về sự khác biệt giữa các nhóm 
khác nhau. Điều này sẽ giúp bạn xác định các tiêu chí mà 
người xếp loại sử dụng. Liệt kê lại các tiêu chí cho những tra 
cứu sau nầy (và phản hồi cho CLB). 
5. Đánh số cho các nhóm. Đánh số 1 cho các hộ giàu nhất, và lần 
lượt như vậy cho các nhóm khác. 
6. Đối với mỗi hộ, ghi số của nhóm trên thẻ nông hộ mà nó 
thuộc về. Nếu người phân loại không xếp một nông hộ nào 
đó vào các nhóm (bởi vì họ không chắc, không biết rõ nông 
hộ đó, v.v) thì để thẻ nông hộ đó trống. 
7. Bây giờ lấy tờ giấy ghi điểm trên đó bạn ghi tất cả các hộ. 
Điểm cho mỗi hộ được tính như sau: 
Lấy số trên thẻ (số nhóm) chia cho số các nhóm (tổng số 
nhóm) và nhân cho 100. Ví dụ: Có 5 nhóm, hộ của Thanh 
MDAEP - DỰ ÁN KHUYẾN NÔNG ðBSCL TÀI LIỆU TẬP HUẤN PTD 118
được đặt ở nhóm 3, vì vậy hộ này sẽ có số điểm là: 3/5 x 100 = 
60. Viết số điểm này trên tờ giấy cho điểm. (Lưu ý: cách cho 
điểm này, hộ giàu nhất sẽ có số điểm thấp nhất). 
8. Lập lại bước 3 đến bước 7 cho mỗi thành viên tham gia xếp 
loại. 
9. Đối với mỗi hộ, cộng lại tất cả các điểm trên tờ giấy cho điểm 
và chia cho tổng số người xếp loại. Đây là điểm trung bình 
của mỗi hộ. 
Chú ý các thẻ trống không cho điểm, và cũng chú ý các điểm 
bất thường. Ví dụ: Hộ của Thanh: 60 + 60 + 70, điển trung 
bình là 63; Hộ của Hữu: 20 + 20 + bỏ trống, điểm trung bình sẽ 
là 20; Hộ Bình: 20 + 20 + 80, điểm trung bình sẽ là 20. 
10. Dùng điểm trung bình để xếp các nông hộ theo các hạng giàu 
nghèo. Trong trường hợp những người xếp loại sử dụng các 
số nhóm khác biệt nhau, bạn có thể lấy trung bình. 

   
MDAEP - DỰ ÁN KHUYẾN NÔNG ðBSCL TÀI LIỆU TẬP HUẤN PTD 119
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
MDF, 1990. Introduction to Objective Oriented Project Planning. 
1990. 
Vanesa S, Scott K, Debra AJ and John F (eds), 1997. Farmer-led 
extension: concepts and practices. Intermediate Technology 
Publications on behalf of the Overseas Development Institute. 
214p. 
Veldhuizen, Laurens van et al., 1997. Developing technology with 
Farmers, ETC. 1997. 
Wettasinha C, van Veldhuizen L & Waters-Bayer A (eds), 2003. 
Advancing participatory technology development: case 
studies on integration into agricultural research, extension 
and education. Silang, Cavite, Philippines: IIRR/ ETC 
Ecoculture / CTA. 257p.