Tiết 106: Sống chết mặc bay (tiếp) - Phạm Duy Tốn

bức tranh là cảnh tượng nhân dân đang vật lộn vất vả trước nguy cơ đê vỡ. Còn 1 bên là cảnh quan phủ cùng nha lại lao vào cuộc tổ tôm. Vậy qua 2 cảnh đó tác giả muốn nói lên điều gì? Cô và các em cùng đi tìm hiểu nội dung tiếp theo của bài ngày hôm nay.
HS lắng nghe
HOẠT ĐỘNG 2: TÌM HIỂU VĂN BẢN
Mục tiêu: HS nắm được sơ lược về tác giả, nội dung và nghệ thuật.
Thời gian: 27ph
Nội dung cần đạt
Hoạt động của GV
Hoạt động của HS
2. Cảnh trong đình
* Quang cảnh:
- Tĩnh mịch, trang nghiêm, nhàn nhã, đường bệ, nguy nga.
* Hình ảnh quan phụ mẫu
- uy nghi, chễm chện, có kẻ hầu người hạ.
- Cử chỉ: hách dịch
- Lời nói: gắt, quát.
- Nghệ thuật: tương phản.
àTóm lại: quan phụ mẫu là 1 tên quan hách dịch, thích hưởng lạc, thờ ơ vô trách nhiệm không màng đến sự sống chết của dân chúng.
- Nghệ thuật: sử dụng phép tăng cấp.
GV chuyển ý: quan phụ mẫu và đám nha lại lính tráng ở đây cũng đang đi làm nhiệm vụ “ hộ đê”. Chúng ta hãy xem họ “hộ đê” như thế nào? Cô và các em cùng chuyển sang phần 2.
H: Theo em quang cảnh trong đình được miêu tả qua những chi tiết nào?
ĐHTL:
+ Địa điểm: đình ở trên mặt đê nhưng cao mà vững chãi.
+ Quang cảnh: đèn thắp sáng trưng, nha lệ lính tráng, kẻ hầu người hạ đi lại rộn ràng, quan ngồi trên nha ngồi dưới, người nhà, lính lệ khoanh tay sắp hàng nghi vệ tôn nghiêm như thần thánh.
H: Qua các chi tiết trên em có nhận xét gì về quang cảnh trong đình?
ĐHTL:
Tĩnh mịch, trang nghiêm, nhàn nhã, đường bệ, nguy nga.
GV chốt: Tóm lại qua các chi tiết miêu tả cảnh trong đình ta có thể thấy quang cảnh nơi đây rất tĩnh mịnh, trang nghiêm, nhàn nhã, đường bệ, nguy nga.
H: Trong cảnh đó nổi bật lên hình ảnh trung tâm nào?
ĐHTL:
Viên quan lại phụ mẫu.
H: Hình ảnh quan phụ mẫu được miêu tả qua những chi tiết nào?
ĐHTL:
+ Uy nghi chễm chệ ngồi: tay trái dựa gối xếp, chân phải duỗi thẳng ra để cho tên người nhà quỳ ở dưới đất mà gãi.
+ Bên cạnh ngài mé tay trái bát yến hấp đường phiên để trong khay khảm, khói bay nghi ngút tráp, đồi mồi chữ nhật để mở”
GV giảng: Với các chi tiết trên đã tạo nên hình ảnh một viên quan phụ mẫu hách dịch, nhàn nhã, hưởng lạc. Người đọc có cảm giác quan đang ngồi nghỉ chơi trong một buổi thư nhàn chứ không phải đang đi “ hộ đê”.
GV: Theo dõi tiếp cảnh phụ mẫu chơi tổ tôm.
H: Em hãy tìm các chi tiết miêu tả cử chỉ và lời nói của quan phụ mẫu?
ĐHTL:
+ Cử chỉ: ngài xơi bát yến vừa xong, ngồi khểnh vuốt râu, rung đùi, mắt đang mải trông đĩa nọc.
+ Lời nói: Ngài cau mặt gắt rằng: Mặc kệ!
H: Qua những cử chỉ và lời nói đó của quan cho em hiểu thêm điều gì về quan?
ĐHTL:
Thờ ơ, vô trách nhiệm. Là người hách dịch, thích hưởng lạc.
GV giảng: Chỉ qua vài chi tiết trên ta có thể thấy quan không chỉ hách dịch, thích hưởng lạc mà còn là một tên quan thờ ơ, vô trách nhiệm ngay cả khi nghe tin đê sắp vỡ.
H: Em hãy cho biết cùng thời điểm này ở ngoài đê đang diễn ra cảnh gì?
ĐHTL:
- Mưa gió ầm ầm, dân phu rối rít trăm họ đang vất vả lấm láp, gội gió, tắm mưa như đàn sâu lũ kiến ở trên.
H: Để nói về cảnh trong đình và ở ngoài đê trên thì tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật gì?
ĐHTL:
Nghệ thuật tương phản.
H: Theo em phép tương phản trên có tác dụng gì?
ĐHTL:
+ Làm nổi bật tính cách hưởng lạc, thờ ơ, vô trách nhiệm của quan phủ và nỗi thống khổ của người dân.
+ Tăng ý nghĩa phê phán của truyện.
GV thuyết trình:
Nếu như ở ngoài đê tất cả những người dân phu vất vả, nhem nhuốc, mệt nhoài vì vật lộn với việc cứu đê khỏi vỡ thì ở trong đình cách đây không xa chẳng khác gì một triều đình con: chỉ có mặt những kẻ có trách nhiệm trong cuộc “hộ đê” mà người chịu trách nhiệm cao nhất là quan phụ mẫu – vẫn đang ung dung chơi bời hưởng lạc, chẳng ai vội vã, lo âu. Thái độ vô trách nhiệm của quan được thể hiện rõ nhất qua chi tiết quan nghe tin đê vỡ: “ Đê vỡ rồi!...Đê vỡ rồi!...đuổi nó ra”.
Mặc dù khi nghe tin đê vỡ như vậy nhưng quan vẫn thờ ơ chỉ say mê đến tổ tôm không màng đến sự sống chết của dân.
GV liên hệ: Ngày nay cũng mưa gió, lũ lụt nhưng khác với thái độ của quan phụ mẫu thời đó. Những người lãnh đạo cán bộ trong Đảng và chính phủ đã có những biện pháp chính sách cụ thể đối với những vùng bị lũ lụt. Thậm chí có nhiều cán bộ lãnh đạo trưởng các ban ngành đã xuống tận nơi có lũ lụt cùng nhân dân khắc phục hậu quả do lũ lụt gây ra. Nhờ có sự quan tâm của Đảng và chính phủ như vậy mà nhân dân ở vùng lũ lụt nhanh chóng được khắc phục đời sống nhân dân được cải thiện hơn.
GV: ngoài bút pháp nghệ thuật tương phản ra thì trong truyện ngắn này tác giả cũng sử dụng rất thành công phép tăng cấp. Chúng ta có thể hiểu phép tăng cấp ở đây là lần lượt đưa thêm chi tiết và chi tiết sau phải cao hơn chi tiết trước. Vậy phép tăng cấp được thể hiện như thế nào trong truyện ngắn “ sống chết mặc bay” chúng ta cùng đi tìm hiểu.
GV: Tổ chức cho HS hoạt động nhóm.
Nhóm 1: sự tăng cấp trong miêu tả mức độ của trời mưa.
ĐHTL:
+ Tăng cấp trong việc miêu tả mức độ của trời mưa.
Mưa tầm tã ànước sông Nhị Hà lên to quá àkhúc sông núng thế à dưới sông nước cứ cuồn cuộn bốc lên à nước tràn lênh láng à xoáy thành vực.
Nhóm 2: Tăng cấp trong việc miêu tả cảnh dân phu hộ đê.
Từng người xao xác gọi nhau à ai ai cũng mệt lử à trăm họ vất vả lấm láp gội gió tắm mưa à kẻ sống không chỗ ở, người chết không nơi chôn.
Nhóm 3: Sự tăng cấp trong việc miêu tả mức độ đam mê bài lạc của tên quan phủ như thế nào?
ĐHTL:
- Không ngó gì đến việc hộ đê chỉ ở trong đình ăn chơi hưởng lạc.
- Mưa càng to nhưng vẫn không để ý dân tình bên ngoài chỉ say mê tổ tôm.
- Khi có người báo tin đê vỡ không hề lo lắng vẫn chơi bài cho đến lúc bài ù trong niềm vui sướng cực độ.
GV chốt: Như vậy phép tăng cấp được thể hiện rất rõ trong việc miêu tả trời mưa, cảnh dân phu hộ đê và đặc biệt là mức độ đam mê cờ bạc của quan phụ mẫu. Mức độ đó ngày càng tăng lên. Trong truyện ngắn này tác giả đã kết hợp khéo léo phép tương phản và phép tăng cấp nhằm bộc lộ rõ nét tính cách của nhân vật và làm cho câu chuyện càng đọc càng hấp dẫn nút truyện ngày càng thắt chặt mâu thuẫn ngày càng bị đẩy tới cao trào.
H: Trong khi kể chuyện tác giả đã xen kẽ nêu lời bình và biểu cảm được thể hiện qua những chi tiết nào?
ĐHTL:
- Ngài mà còn dở ván bàithì dẫu trời long đất lở đễ vỡ dân trôi ngài cũng thây kệ.
- Ôi trăm hai mươi lá bài đỏ đen có ma lực gì mà run rủi
- Than ôiđồng bào huyết mạch.
GV giảng: Việc tác giả kết hợp miêu tả với kể chuyện và xen kẽ những câu văn bình luận có tác dụng làm nổi rõ tính cách bất nhân của viên quan phụ mẫu và làm nổi rõ nỗi thống khổ thê thảm của người dân.
GV chuyển ý: trước thái độ thờ ơ vô trách nhiệm của bọn quan lại như vậy thì hậu quả gì sẽ xảy ra. Cô và các em đi tìm hiểu phần 3.
H: Em hãy tìm những chi tiết miểu tả cảnh đê vỡ?
ĐHTL:
+ Khắp mọi nơi miền đó nước tràn lênh láng xoáy thành vực sâu nhà cửa trôi băng, lúa má ngập hết.
+ Kẻ sống không chỗ ở, kẻ chết không nơi chôn lênh đênh mặt nước, chiếc bóng bơ vơ, tình cảnh thảm sầu, kể sao cho xiết.
GV chốt: Tóm lại qua những cảnh đối lập gay gắt: cảnh dân phu hộ đê và cảnh thầy trò quan phủ rộn ràng đánh tổ tôm trong đình, cảnh vỡ đê dữ dội và cảnh quan sung sướng ù được ván bài to. Tác giả Phạm Duy Tốn đã mạnh dạn phơi bày một mảng cuộc sống đời thường ở miền Bắc Việt Nam hồi đầu thế kỉ XX đồng thời phê phán mạnh mẽ thói cũ chơi vô trách nhiệm của viên quan phụ mẫu ngay khi y đang làm nhiệm vụ khẩn cấp.
HS lắng nghe
HS trả lời
HS trả lời
HS trả lời
HS lắng nghe
HS trả lời
HS lắng nghe
HS trả lời
Suy nghĩ và trả lời
HS lắng nghe
HS lắng nghe
HS lắng nghe
Thảo luận nhóm
HS cử đại diện nhóm trình bày.
Thảo luận nhóm
Cử đại diện nhóm trình bày.
HS lắng nghe
HS suy nghĩ và trả lời.
HS lắng nghe
HS trả lời
HOẠT ĐỘNG 3: TỔNG KẾT
Mục tiêu: giúp HS khái quát những nét chính về nội dung và nghệ thuật của văn bản.
Phương pháp:quy nạp, vấn đáp.
Thời gian: 4ph
Nội dung cần đạt
Hoạt động của GV
Hoạt động của HS
III. Tổng kết
1. Nội dung
+ Giá trị hiện thực: phản ánh sự đối lập hoàn toàn giữa cuộc sống và sinh mạng của nhân dân với cuộc sống của bọn quan lại mà kẻ đứng đầu ở đây là tên quan phủ “lòng lang dạ thú”.
+ Giá trị nhân đạo: thể hiện niềm cảm thương của tác giả trước cuộc sống lầm than cơ cực của người dân do thiên tai và thái độ vô trách nhiệm của bọn cầm quyền đưa đến.
2. Nghệ thuật
+ Kết hợp thành công 2 phép nghệ thuật tương phản và tăng cấp.
+ Xây dựng tính cách nhân vật bằng ngôn ngữ miêu tả, kể, biểu cảm.
+ Cách sử dụng từ ngữ gợi hình.
* Ghi nhớ (sgk/83)
GV chuyển ý: để làm nên thành công của tác phẩm phải kể đến giá trị nội dung và nghệ thuật. Vậy giá trị nội dung và nghệ thuật đó là gì chúng ta cùng đi tìm hiểu phần III tổng kết.
H: Em hãy phát biểu chung về giá trị hiện thực và nhân đạo của truyện?
ĐHTL:
+ Giá trị hiện thực: phản ánh sự đối lập hoàn toàn giữa cuộc sống và sinh mạng của nhân dân với cuộc sống của bọn quan lại mà kẻ đứng đầu ở đây là tên quan phủ “lòng lang dạ thú”.
+ Giá trị nhân đạo: thể hiện niềm cảm thương của tác giả trước cuộc sống lầm than cơ cực của người dân do thiên tai và thái độ vô trách nhiệm của bọn cầm quyền đưa đến.
H: theo em truyện có những nét đặc sắc gì về nghệ thuật?
ĐHTL:
+ Kết hợp thành công 2 phép nghệ thuật tương phản và tăng cấp.
+ Xây dựng tính cách nhân vật bằng ngôn ngữ miêu tả, kể, biểu cảm.
+ Cách sử dụng từ ngữ gợi hình.
GV: Gọi HS đọc ghi nhớ.
HS lắng nghe
Suy nghĩ và trả lời
HS đọc.
HOẠT ĐỘNG 4: LUYỆN TẬP
Mục tiêu: biết vận dụng những kiến thức kĩ năng đã học để làm bài tập.
Phương pháp: thực hành
Thời gian: 3ph
H: nêu cảm nghĩ của em sau khi học xong tác phẩm?
ĐHTL:
+ Có thái độ căm ghét bọn quan lại vô trách nhiệm.
+ Thương cảm trước cuộc sống lầm than cơ cực của người dân.
Liên hệ:
Chính vì vậy mà năm nào nhà trường tổ chức quyên góp tiền, quần áo, sách vở giúp đồng bào miền Trung bị lũ lụt cùng nhân dân miền Trung khắc phục hậu quả của lũ.
HS trả lời
4. Củng cố
- GV hệ thống lại nội dung của toàn tác phẩm.
5. Dặn dò
- Học bài cũ.
- Soạn bài “ Những trò lố hay là Va – ren và Phan Bội Châu”.