Bài giảng Giáo dục môi trường trong môn Sinh học

ười là một phần của thiên nhiên . 
- Nguồn tài nguyên thiên nhiên phục vụ cho tất cả các sinh vật trên Trái đất chứ không chỉ riêng cho con người , chúng ta cần sống hài hoà với thiên nhiên và với các sinh vật khác . 
2. Hệ thống câu hỏi : 
Cần phối hợp hài hoà hai loại câu hỏi ở trên để vừa hình thành các khái niệm trong SGK vừa khai thác được nội dung GDMT. 
III.2. Mẫu 2: Sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên 
A. Thiết kế mẫu 
1. Tên bài : Bài 43 - Trao đổi vật chất trong hệ sinh thái . Mục II: Tháp sinh thái 
2. Loại hình : GDMT khai thác từ môn Sinh học lớp 12. 
3. Mục tiêu : Hình thành đạo đức môi trường , kỹ năng ra quyết định môi trường thông qua việc phân tích tính toàn vẹn của HST, trong đó vai trò của con người là vô cùng quan trọng . 
4. Chuẩn bị : 
- Tranh vẽ thể hiện mối liên hệ sinh học trong quần xã ( chưa đánh mũi tên ), tranh vẽ hình tháp sinh thái số lượng . 
- Hai cốc hạt vừng ( bằng nhau ) 
5. Hệ thống việc làm 
a. Việc làm 1: 
GV cho HS quan sát tranh vẽ để HS thảo luận và nhận xét 
b. Việc làm 2: 
GV goi 8 HS, chia thành 2 nhóm , mỗi nhóm 4 HS (A, B, C, D) lần lượt đứng trước hai bàn đã được chia làm 5 ô đánh số 1, 2, 3, 4, 5. Các em khác quan sát trò chơi . 
Em A bốc vừng từ ô 1 sang ô 2, em B bốc vừng từ ô 2 sang ô 3. Cứ lần lượt cho đến hết . Đội nào có lượng vừng thu được ở ô 5 nhiều hơn là thắng ( chú ý: mỗi em chỉ được dùng một tay và chỉ bốc một lần ). 
 Trò chơi được tổ chức trong vòng 3 đến 5 phút 
c. Việc làm 3 
HS làm việc theo hướng dẫn của GV, thảo luận và trả lời câu hỏi 
 Các câu hỏi có thể sử dụng 
Câu hỏi về nội dung trong SGK 
Câu hỏi khai thác GDMT 
- Có những mối liên hệ sinh học nào trong quần xã ? ( Đánh mũi tên ) 
- Có nhận xét gì về số lượng các loài qua các bậc của hình tháp sinh thái ? 
- Sau trò chơi bốc vừng các em có nhận xét gì ? Lượng vừng thu được ở ô số 5 của hai đội có khác nhau không ? Tại sao có sự khác nhau đó ? 
- Yếu tố nào cần thiết để chiến thắng trong trò chơi này ? 
- Qua trò chơi , em có nhận xét gì về việc sử dụng năng lượng và tài nguyên của con người ? Chúng ta cần làm gì để sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên thiên nhiên ? 
 B. Lưu ý cho giáo viên : 
1. Về nội dung kiến thức : 
- Trong HST, các sinh vật có mối quan hệ qua lại với nhau và với môi trường xung quanh . Hệ số sử dụng có lợi các chất dinh dưỡng và năng lượng giảm dần ở mỗi bậc theo các mắt xích . 
- Sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên thiên nhiên chính là duy trì và phát triển cuộc sống của chúng ta . 
- Đây không chỉ là trách nhiệm cá nhân mà là trách nhiệm chung của cả cộng đồng 
2. Về hình thức tổ chức : 
- Nếu sau trò chơi bốc vừng mà hai nhóm hoà thì gọi hai nhóm khác làm lại ( ít xảy ra ) 
Có thể thay bằng trò chơi múc nước : chia làm hai nhóm , mỗi nhóm chuẩn bị một xô đựng đầy nước và một xô không chứa nước , để cách nhau khoảng 10 m. Các em trong nhóm lần lượt dùng cốc nhựa ( có đục thủng nhiều lỗ ở đáy ) múc nước từ xô đầy sang xô không , tới khi hết nước thì thôi . HS so sánh lượng nước thu được với lượng nước ban đầu , so sánh lượng nước thu được của hai nhóm và nhận xét . 
GV sử dụng hệ thống câu hỏi tương tự ở bảng trên . 
III.3. Mẫu 3: Xây dựng lưới thức ăn 
A. Thiết kế mẫu : 
 1. Tên bài : Trao đổi vật chất trong hệ sinh thái ( Bài 43) 
 2. Loại hình : GDMT khai thác từ môn Sinh học lớp 12 
 3. Mục tiêu : 
 - Hình thành khái niệm đạo đức môi trường 
 - Nhận biết được vấn đề đa dạng sinh học đang bị đe doạ 
 4. Chuẩn bị : 
 a. Phần GV: Làm các miếng bìa cứng có hình thù khác nhau trên đó viết tên một số loài động vật , thực vật ( có cả tên người ), bằng bút màu cùng một số bìa cứng hình mũi tên . Sau mỗi miếng bìa có gắn nam châm ( nếu bảng gắn là bằng sắt ) hoặc băng dính hay vải dính . 
 b. Phần HS: Đọc trước nội dung phần chuỗi thức ăn và lưới thức ăn . 
5. Hệ thống việc làm 
a. Việc làm 1 
GV giao việc : Trên bàn GV đã có sẵn các miếng bìa cứng có đề tên các loài động vật , thực vật . Cả lớp chia thành 3 đội để thi lắp ghép lưới thức ăn lên bảng trong thời gian 3 phút , đội nào lắp được lưới rộng , đa dạng và nhanh là đội đó thắng . 
b. Việc làm 2 
Chia lớp thành 3 đội thực hiện . Sau khi HS làm xong thì cho thảo luận đánh giá . Yêu cầu một HS lên dỡ bỏ một số mắt lưới và một HS khác lên điều chỉnh lại lưới thức ăn . 
Tiếp tục cho HS thảo luận các câu hỏi ở bảng dưới đây 
Câu hỏi về khái niệm nội dung SGK 
Câu hỏi khai thác GDMT 
- Thế nào là lưới thức ăn ? 
- Mối quan hệ giữa các loài trong lưới thức ăn là quan hệ gì ? 
- Vai trò của mỗi mắt xích trong lưới thức ăn . 
 Độ đa dạng của lưới thức ăn có ý nghĩa gì ? 
 Vai trò của con người trong từng lưới thức ăn ? 
- Lưới thức ăn suy giảm thì con người chịu ảnh hưởng không ? Tại sao ? 
 Trong trường hợp như thế nào thì lưới thức ăn không tồn tại nữa ? 
- Vậy sự đa dạng sinh học là gì ? Ý nghĩa của nó ? Hiện nay con người có cần quan tâm đến độ đa dạng sinh học không ? Vì sao ? Con người cần làm gì để bảo vệ độ đa dạng sinh học ? 
B. Những lưu ý cho giáo viên 
1. Về nội dung kiến thức 
- Con người trong lưới thức ăn có 3 vai trò : vừa là một mắt xích của lưới thức ăn , vừa có tác động mạnh nhất tới độ đa dạng của lưới thức ăn , đồng thời giúp tiết kiệm năng lượng nhất khi sử dụng trực tiếp sinh vật sản xuất 
- Đa dạng sinh học là sự tồn tại và phát triển các loài sinh vật mà mỗi sinh vật đều có vai trò quan trọng đối với sự cân bằng sinh thái . 
- Khi mất quá nhiều mắt xích thì lưới thức ăn không tồn tại , tức là phá vỡ cân bằng sinh thái và con người sẽ chịu hậu quả trực tiếp . 
2. Hình thức tổ chức 
- Trong trường hợp không chuẩn bị được những miếng bìa cứng đề tên các loài động , thực vật thì giáo viên có thể viết tên các loài thành một cột dọc ở góc bảng và cũng tiến hành chia đội , cho học sinh viết trực tiếp lưới thức ăn lên bảng . 
- Hoạt động nên tiến hành trong 7 phút . 
IV. Thiết kế mẫu một số mô đun GDMT ngoài giờ lên lớp 
IV.1. Mô đun 1. Vấn đề sử dụng hoá chất trong sản xuất nông nghiệp . 
1. Mục tiêu . 
- Thấy rõ tính chất 2 mặt của việc sử dụng phân bón hoá học , thuốc trừ sâu , thuốc diệt cỏ , thuốc kích thích  đối với cây trồng , môi trường đất , nước và con người . Việc lạm dụng các hoá chất trên trong sản xuất nông nghiệp và trong việc bảo quản nông sản là một nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường . 
- Tuyên truyền , vận động gia đình hạn chế sử dụng các hoá chất ( phân hoá học , thuốc trừ sâu , thuốc diệt cỏ ) 
2. Thời gian : 45 phút 
 - Phát tờ rời và hướng dẫn : 10 phút 
 - Chia nhóm thảo luận : 20 phút 
 - Trình bày vai diễn : 10 phút 
 - GV tổng kết : 5 phút 
3. Chuẩn bị 
 - Tờ rời với các thông tin về ô nhiễm môi trường do lạm dụng cấc hoá chất trong sản xuất nông nghiệp . 
 - Phiếu câu hỏi ngắn gọn để định hướng học sinh trả lời , sau đó đọc tờ rời tham khảo . 
 - Phiếu nhận vai 
4. Các bước tiến hành 
- Phát tờ rời để học sinh tham khảo một số thông tin về phân bón hoá học , thuốc trừ sâu , thuốc diệt cỏ , thuốc kích thích  
- Học sinh thảo luận nhóm và trả lời câu hỏi về tác dụng và tác hại của các loại hoá chất này với cây trồng , môi trường đất , nước và con người . 
- GV hướng dẫn học sinh phân tích để thấy được tính chất hai mặt của các loại hoá chất làm phân bón , thuốc trừ sâu , thuốc diệt cỏ  đối với cây trồng , môi trường và con người . 
- Phân vai : Mỗi học sinh đóng một vai 
 + Phân hoá học 
 + Thuốc trừ sâu bảo vệ thực vật , thuốc kích thích 
5. Nội dung vai diễn  
6. Củng cố đánh giá 
 H ọc sinh viết bài thu hoạch và trả lời các câu hỏi sau : 
- Theo như em biết thì người nông dân thường dùng loài phân hoá học nào để bón cho cây ? Bón với liều lượng như thế nào ? Bón như vậy đã hợp lý chưa ? 
- Các phản ứng hoá xảy ra khi bón các loại phân đó vào đất , nước ? 
- Nêu các loại thuốc trừ sâu , thuốc kích thích mà gia đình em và các bác nông dân ở địa phương thường sử dụng ? Sử dụng như thế nào ? 
GV tổng kết , đánh giá các vai diễn và chia học sinh làm hai nhóm yêu cầu về nhà tiếp tục sáng tác tiểu phẩm và biểu diễn . 
7. Gợi ý cho người sử dụng  
a. Đặt tên 
 Có thể đặt tên theo các chủ đề : phân bón ; đất , nước , cây cối ; tháng an toàn vệ sinh thực phẩm . 
b. Thu thập thông tin 
 Cho học sinh thu thập thông tin về các vụ ngộ độc thực phẩm hoặc các bài báo , tài liệu , ảnh liên quan đến các chủ đề trên . 
c. Chọn thời điểm 
 Sau khi học xong các bài về phân bón hoá học hoặc bài về môi trường . 
d. Trang phục . 
 Học sinh tự thiết kế trang phục cho các vai diễn của mình từ các nguyên liệu , phế thải ( giấy gói hoa , vỏ lon bia  ) 
8. Tài liệu tham khảo . Tham khảo các tờ rời 
 - Tờ rời 1: Phân bón hoá học 
 - Tờ rời 2: Thuốc trừ sâu , thuốc diệt cỏ , thuốc kích thích . 
IV.2. Mô đun 2. Tiếng kêu cứu của rừng 
1. Mục tiêu 
 - Phân biệt được các hoạt động tích cực và hoạt động tiêu cực của con người đối với rừng . 
 - Tham gia vào các hoạt động trồng , chăm sóc và bảo vệ cây xanh nói chung và rừng nói riêng , giúp xanh hóa nhà trường và khu dân cư . 
2. Thời gian : 45 phút 
3. Chuẩn bị 
 - Các phù hiệu , trang phục cho vai diễn . 
 - Băng hình về rừng Việt Nam. 
 - Sơ đồ chỉ ra tác hại của việc mất rừng . 
 - Băng hình về các hoạt động trồng , chăm sóc và bảo vệ rừng . 
4. Các bước tiến hành 
Phân vai 
 Học sinh tự nhận hoặc GV chỉ định . GV Chia học sinh thành các nhóm 
- Nhóm 1: cây rừng 
- Nhóm 2: Động vật trong rừng ( chim , thú ) 
- Nhóm 3: Con người 
Có thể tổ chức một ban giám khảo chấm điểm để chọn ra nhóm biểu diễn tốt nhất , vừa là cuộc chơi , vừa là cuộc thi mang tính giáo dục cao . 
b. Nội dung các vai diễn 
5. Củng cố 
- GV phát cho mỗi học sinh một tờ rời và yêu cầu học sinh hoàn thành bằng cách điền nội dung vào các ô trống và các mũi tên để nối các ô với nhau . 
- Gọi 2 học sinh bất kỳ lên bảng hoàn thành sơ đồ . 
- Học sinh cùng nhau thảo luận về các biện pháp để tăng cường diện tích rừng trồng mới trong cả nước và biện pháp chăm sóc , bảo vệ rừng hiện có . 
6. Gợi ý cho người sử dụng 
Tờ rời : nguyên nhân và hậu quả của việc suy thoái rừng