Bài giảng môn Ngữ văn 9 tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý

CHÀO MỪNG QUÝ THẦY CÔ 1Tình huống thứ hai: Nam đi học muộn, đến sân trường gặp cô giáo chủ nhiệm, cô hỏi:- Mấy giờ rồi em?Tình huống thứ nhất: Sắp đến giờ vào lớp, cô giáo hỏi một bạn học sinh:Mấy giờ rồi em?? Tìm sự khác nhau trong câu hỏi ở hai tình huống trên? Cô giáo nhắc nhở việc Nam đi học muộn. Cô giáo muốn hỏi giờ bạn học sinh.2Tiết: 123NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý3Tiết: 123NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM ÝI. Tìm hiểu bài: 1. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý: Ví dụ a:Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi: - Trời ơi, chỉ còn có năm phút! Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cài làn.Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế,thong thả đi đến chỗ bác già. (Nguyễn Thành Long- Lặng lẽ Sa Pa ) - Qua câu “Trời ơi, chỉ còn có năm phút!”,em hiểu anh thanh niên muốn nói điều gì? - Vì sao anh không nói thẳng điều đó với họa sĩ và cô gái?4- Anh thanh niên cảm thấy tiếc nuối vì thời gian gặp gỡ bác họa sĩ và cô kĩ sư sắp kết thúc.Anh không nói thẳng điều đó bởi anh muốn giấu cảm xúc của mình nên ngại ngần, e thẹn. “ - Trời ơi, chỉ còn có năm phút! Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cài làn.Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế,thong thả đi đến chỗ bác già.” (Nguyễn Thành Long- Lặng lẽ Sa Pa)5 - Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.Tiết: 123NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM ÝI. Tìm hiểu bài:1. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:6Bài tập nhanh:Tình huống 1: Bạn đến gọi em đi chơi nhưng em không đi được.- Mình đang làm bài tập. - Mình phải làm việc nhà giúp mẹ.NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM ÝTiết: 1237- Tình huống 2: Một bạn nhờ em ngày mai chở đi học nhưng em muốn từ chối mà không làm mất lòng bạn. - Mai mình phải chở em đi học .- Ngày mai anh mình mượn xe rồi.NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM ÝTiết: 123Bài tập nhanh8Tìm hàm ý trong những mẩu đối thoại sau:- Ôi, quả ổi trông ngon chưa kìa!- Cành cây cao quá không với được! Hàm ý: Không thể hái quả ổi trên cành cây xuống được.19- Trời, nóng quá!- Mất điện rồi.Hàm ý: Không bật quạt được.210 Ví dụ b:Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi: – Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi. (Nguyễn Thành Long- Lặng lẽ Sa Pa ) Câu nói của anh thanh niên trong đoạn trích có ẩn ý gì không? Câu nói này không chứa ẩn ý, vì anh thanh niên muốn nói cho cô gái biết là cô đang quên chiếc khăn tay.Tiết: 123NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý 1. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:I. Tìm hiểu bài:11 - Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. - Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM ÝI. Tìm hiểu bài:1. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:Tiết: 1232. Ghi nhớ: Sgk/ 7512NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM ÝTiết: 123I. Tìm hiểu bài:II. Luyện tập:Bài 1 Sgk/ 75Đọc lại đoạn trích đã cho ở mục I - Trời ơi, chỉ còn năm phút! Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già. - Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi. ( Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)a. Câu nào cho thấy họa sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên? Từ ngữ nào giúp em nhận ra điều ấy?a. Câu “ Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy” Cụm từ tặc lưỡi cho thấy họa sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên. Đây là cách dùng hình ảnh để diễn đạt ý của ngôn ngữ nghệ thuật.b. Tìm những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái trong câu cuối đoạn văn. Thái độ ấy giúp em đoán ra điều gì liên quan tới chiếc mùi soa?b. Trong câu cuối đoạn văn, những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái liên quan tới chiếc mùi soa là: mặt đỏ ửng (ngượng); nhận lại chiếc khăn( không tránh được); quay vội đi (quá ngượng)Qua các hình ảnh này, có thể thấy cô gái đang bối rói đến vụng về vì ngượng. Cô ngượng vì định kín đáo để khăn lại làm kỉ vật cho người thanh niên, thế mà anh lại quá thật thà tưởng cô bỏ quên, nên gọi cô để trả lại.13NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM ÝTiết: 123I. Tìm hiểu bài:Bài 2 Sgk/ 75II. Luyện tập:Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích. Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội họa và cô gái: - Đây, tôi giới thiệu với anh một họa sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưc thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.’ ( Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)Hàm ý của câu in đậm là “Ông họa sĩ chưa kịp uống nước chè đấy.”14NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM ÝTiết: 123I. Tìm hiểu bài:Bài 3 Sgk/ 75II. Luyện tập:Tìm những câu chứa hàm ý và cho biết nội dung của hàm ý. Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp dọa đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng: - Vô ăn cơm !Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi “ Ba vô ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra: - Cơm chín rồi !Anh cũng không quay lại. ( Nguyễn Quan Sáng, Chiếc lược ngà)Câu “Cơm chín rồi !” Có hàm ý, đó là “Ông vô ăn cơm đi !”15NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM ÝTiết: 123I. Tìm hiểu bài:II. Luyện tập:Bài 4 Sgk/ 76Đọc đoạn trích và cho biết những câu in đậm có phải là đoạn trích không. Vì sao?a. – Hà, nắng gớm, về nàob. Tôi thấy người ta đồnNhững câu in đậm ở đây không chứa hàm ý. Câu in đậm thứ nhất ( - Hà, nắng gớm về nào) là câu nói lảng (nói sang chuyện khác tránh đề tài đang bàn, còn gọi là “đánh trống lảng”). Câu thứ hai( Tôi thấy người ta đồn.) là câu nói dở dang16NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý - Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. - Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.I. Tìm hiểu bài:1. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:Tiết: 1232. Ghi nhớ: Sgk/ 75II. Luyện tập:Bài 1 sgk/ 75Bài 2 sgk/ 75Bài 3 sgk/ 75Bài 4 sgk/ 7617Dặn dòHọc thuộc bài và hoàn thành bài tập vào vở.Liên hệ thực tế để sử dụng hàm ý một cách hợp lí, hiệu quả khi nói và viết.18Chúc các em chăm ngoan , học giỏi !TIẾT HỌC ĐẾN ĐÂY ĐÃ KẾT THÚC19Bài tập làm thêm:Tìm hàm ý trong truyện cười dân gian sau:Xin nước lạnhChủ nhà dọn cơm đãi khách, mang thiếu một đôi đũa.Ai nấy đều cầm đũa mời nhau, còn người khách không có đũa đứng dậy nói với chủ nhà rằng: Cho tôi xin một chén nước lạnh.Chủ nhà hỏi: Hả, để làm gì vậy?- Để rửa tay cho sạch mà bốc đồ ăn. Lời trách khéo của người khách vì sự tiếp đón không chu đáo của gia chủ.20